Дженерал Моторс

1924 жылға қарай машина шаруашылықта өз орны бар затқа айналды, ал америкалық орташа отбасының ауқаты едәуір өсті. Дәл осы жылы Дженерал Моторс (General Motors - GM) фирмасы автокөлік өнеркәсібінде жаңа көгілдір мұхит жасауға тиісті болған автомобильдер қатарын ұсынды. Фордтың атқарымдық стратегиясына GM «кез келген қажеттілікке және кез келген әмиянға сай келетін автомобильді» қарсы қойды – директорлар кеңесінің төрағасы Альфред Слоан жасаған бұл стратегия Слоанның өзі «масс-класс» нарығы деп атайтын америкалық жаппай көпшілік нарығының эмоционалдық ерекшеліктеріне жүгінген болатын⁷.

Ford компаниясы автомобильдің атқарымдық, «жылқысыз-арбалық» тұжырымдамасын жылжытуды жалғастырып жатқан кезде, GM автомобильді қызықты, керемет, ыңғайлы әрі сәнді етті. GM фабрикалары алуан түрлі үлгідегі, түсі мен стилі жыл сайын жаңартылып тұратын машиналар шығарды. Жыл сайын өндірілетін «Жыл үлгісі» жаңа сұраныс тудырды, себебі сатып алушылар сыртқы келбеті мен ыңғайлылығы үшін көбірек төлейтін болды. Адамдар машиналарын жиірек ауыстыратын болды, сөйтіп ұсталған машиналар нарығы пайда болды.

GM-нің сәнді әрі эмоционалдық қуаты бар автомобильдеріне деген сұраныс күн санап арта берді. 1926 жылдан 1950 жылға дейін Құрама Штаттарда сатылатын автомобильдердің жалпы көлемі жылына екі миллионнан жеті миллионға дейін өсті, ал GM өзінің нарықтағы үлесін 20 пайыздан 50 пайызға дейін ұлғайтты, ал Ford фирмасының үлесі болса 50 пайыздан 20 пайызға дейін төмендеді⁸.

Алайда, АҚШ-тың автокөлік өнеркәсібінің жылдам өсуі жаңа көгілдір мұхиттың пайда болуы салдарынан мәңгілік жалғаса алмады. GM-нің орасан зор табысына қызығып, оның жасаған көгілдір мұхитына Ford пен Chrysler баса-көктеп кірді, осыдан соң Үлкен Үштік кез келген өмір салтына жарамды және кез келген қажеттілікті қанағаттандыра алатын автомобильдердің түрлі стильдерін жасау арқылы, автомобильдердің жаңа үлгілерін жыл сайын шығару сияқты ортақ стратегия бойынша жүріп отырды. Үлкен Үштік мүшелері бір-біріне еліктеп және бір-бірінен көшіріп болған соң, олардың арасында біртіндеп қатал бәсеке туа бастады. Бірігу арқылы бұл фирмалар АҚШ-тың автомобиль нарығының 90-нан астам пайызына ие болған еді. Масаттану кезеңі басталды.

Шағын да үнемді жапон автомобильдері

Десе де автокөлік саласы бір орында тұрған емес. 1970 жылдары жапондықтар жаңа көгілдір мұхит жасады - америкалық автокөлік жасау саласына олардың шағын, отын үнемдегіш автомобильдері қарсы қойылды. Саланың «неғұрлым үлкен болса, соғұрлым жақсы» деген жазылмаған ережесін ұстанып, салтанатына көп көңіл бөлудің орнына - қисынға қарсы әрекет еткен жапондықтар сатып алушыларға сапасы мінсіз, шағын көлемді және жаңа – бензинді үнемді тұтынатын - пайдалы сипаты бар автомобильдер ұсынды.

1970 жылдары АҚШ-тағы мұнай дағдарысы басталғанда америкалық тұтынушылар Honda, Toyota және Nissan (ол кезде Datsun деп аталған) фирмалары өндіретін сенімді, отын үнемдегіш автомобильдерді сатып алуды жөн көрді. Көзді ашып-жұмғанша жапондықтар өз тұтынушылары үшін қаһармандарға айналды. Олардың бөлмелік, үнемді автомобильдері мүмкіндіктердің жаңа көгілдір мұхитын жасады, сұраныс тағы да артты.

Үлкен Үштіктің мүшелері бір-бірінен үлгі алып бір-біріне еліктеп жүргенде ешкім де атқарымды, жинақы, үнемді автомобиль шығару туралы ойламады, ал осындай ұсынымның нарықтық әлеуеті ап-анық көрініп тұр еді. Сонымен, жаңа көгілдір мұхит жасаудың орнына Үлкен Үштік бәсеке жарысының келесі раундына кіріп кетті, дегенмен осы жолы жапондар мен Үлкен Үштіктің компаниялары шағындау, үнемді автомобильдер өндірісіне көлемді инвестициялар жасай бастады.

Сонда да Үлкен Үштік бұрынғыша автомобиль саудасы деңгейінің төмендеуінен зардап шекті; 1980 жылы жалпы шығын шамамен 4 миллиард долларды құрады¹. Үлкен Үштікте ең кішісі болып саналатын Chrysler бәрінен көп шығынға ұшырады және тек үкіметтің шұғыл көмегінің арқасында әрең дегенде банкроттықтан құтылды. Жапондық автомобиль өндірушілер көгілдір мұхитты тиімді жасап әрі меңгеріп алғаны сонша, енді америкалық өндірушілерге басты орынды қайтарып алу қиынға соқты; дүние жүзіндегі елдердің автокөлік жасау саласы бойынша маманданған сарапшылары олардың бәсекеге қабілеттілігіне және ұзақ мерзімді болашақтағы өміршеңдігіне күмәнмен қарады.