Палас-Театр

1914 жылы «Никельодеондардың» көгілдір мұхиты өзінің шарықтау шегіне жетті. Самуэль «Рокси» Ротапфель {Samuel Rothapfel) қозғалмалы бейнелерді орта және төменгі кластың өміріне әкелу туралы шешім қабылдап, Нью-Йоркте АҚШ-тағы бірінші Палас-Театрды (Palace Theater) ашты. Бұған дейін Ротапфельдің бүкіл ел бойынша көптеген «Никельодеондары» болды және ол бұларды қарсыласуға тырысқан кинотетарлардың орнында ашуымен танымал болды. Төменгі сұрыпты және қарапайым орындар деп саналатын «Никельодеондарға» қарағанда, Ротапфельдің Палас-Театрлары экстравагантты шырағдандары, айнамен қапталған холлдары және үлкен есіктері бар ғажайып кинозалдар болатын. Машиналарды тұраққа айдап барушылар, мақпалмен қапталған екі орынды дивандар және театралды сюжеттері бар ұзақ фильмдер – мұндай кинотеатрға бару театр мен опера сүюшілері үшін де ұятты болмады. Ал билеттердің бағасы айтарлықтай қолжетімді болды.

Сарай-кинотеатрлар коммерциялық табысқа жетті. 1914 жылдан бастап 1922 жылға дейін АҚШ-та төрт жүз Палас-Театр ашылды. Әрбір америкалық үшін оның табысына қарамай, кинотеатрға бару секілді сауық түрі маңызды болды. Рокси айтқандай «Адамдарға қалағанын беру дұрыс емес және қауіпті. Адамдар нені қалайтындарын өздері де білмейді... Оларға одан да жақсысын беріңіздер». Палас-Театрлар опералық театрдың ортасы мен «Никельодеондардың» мазмұнын – кинофильмдерді сәтті үйлестірді, бұл өз саласы үшін жаңа көгілдір мұхитты ашуға және жоғары мен орта класқа жататын жаңа көрермендердің ағымын тартуға мүмкіндік берді.²⁵

1940 жылдардың соңында ұлттың игілігі өсе бастаған сайын және, әр қазанда бір тауық, әр гаражда бір көлік дегендей, америкалықтар қадалармен қоршалған өз үйіне ие болу туралы армандарын іске асыру үшін қала маңына көше бастаған уақытта, Палас-Театрлардың өсім тұжырымдамасын шектейтін факторлар пайда бола бастады. Қала маңдары ірі қалалар мен метрополийлерге қарағанда Палас-Театрлардың ажырамас бөліктеріне айналған зор көлемдер мен салтанатты интерьерлерді қамтамасыз ете алмады. Бәсекелестік күрестің нәтижесінде қала маңдарында аптасына бір фильм көрсетіп отыратын аса ірі емес кинотеатрлар пайда болды. Мұндай театрлар Палас-Тетарларға қарағанда «бағалық көшбасшылар» болғанымен, келуші жұрттың көзін байлай алмады. Олар адамдарға керемет өткен уақыттың әсерін бере алмады, сондықтан олардың табысты болуы тек көрсетілетін фильмге ғана тәуелді болды. Егер фильм табысты болмаса, адамдар кинотеатрға баруды жөн көрмеді, ал кинотеатрдың иесі ақшасынан айырылды. Кинотеатрлар дағдылы құбылысқа айналып бара жатты, олардың табысының өсімі тоқтап қалды.

Мультиплекс

Дегенмен жаңа көгілдір мұхиттарды жасаудың арқасында сала табысты өсім траекториясына қайта оралды. 1963 жылы Стэн Дюрвуд (Stan Durwood) бүкіл саланы аяғынан тік тұрғызған стратегиялық қадам жасады. 1920 жылы Канзас-Ситиде Дюрвудтың әкесі олардың отбасына тиесілі бірінші кинотеатрды ашты, ал Стэн Дюрвуд Канзастың сауда орталығында бірінші кинотеатрды ашып, бұл салаға жаңа өмір сыйлады, онда бірнеше «Мультиплекс»-зал болды. Мультиплекс тез арада танымалдыққа ие болды. Бір жағынан, олар көрермендерге фильмдердің анағұрлым кең түрін ұсынды, екінші жағынан – бір жерде түрлі көлемдегі бірнеше залды шоғырландырып, иелері осы залдарды қандай да бір фильмге деген сұранысқа қарай басқарып, тәуекелдерді төмендетіп, шығындарды азайтты. Нәтижесінде Дюрвудтың American Multi-Cinema, Inc. (AMC) компаниясы штаттан тыс қаланың кинотеатры мәртебесінен елдегі кинопрокатшылардың арасында екінші орынға шықты. Американы мультиплекстің көгілдір мұхиты жаулап алды.