53.«Халықтық дипломатия»

ХАЛЫҚТЫҚ ДИПЛОМАТИЯ – әр түрлі елдердің қоғамдық өкілдерінің бір бірімен танысу, білісу (әлемдік марштар, халықаралық круиздер, туризм, гуманитарлық, медициналық көмек көрсету) мақсатымен жүзеге асырылатын дипломатия.

Қазіргі таңда саяси өмірдің демократиялық формаларының өсуімен әлемдік қоғамдастықтың әлемде болып жатқан үрдістерге ықпалының күшеюі байқалады. Сондай-ақ перспективалық мүмкіндіктерге халықтық дипломатия ие. Осы қызметтің шеңберінде әлемдік дамудың алдынғы қатарлы тенденциялары бағаланып, жеке құрылымдар құрылып, тіпті ұлттық қақтығыс секілді өзекті мәселелерді шешуге құралдар пайда болуда. Ал жаһандану кезеңінде интеграцияға деген жалпы бетбұрысты тоқтату мүмкін емес. Ол жаңа, барлығының ұмтылысымен және өз еркімен қабылданатын құндылықтар, бағыттар мен мақсаттар ретінде түсіндіріледі. Осындай үрдістегі маңызды рөл халықтық дипломатияға беріледі, себебі оның басты мақсаты әлемдік саясаттың гуманистік сипатын күшейту болып табылады.

Халықтық дипломатия – бұл артық ешнәрсе айтуға болмайтын құрылымдық, регламенттелген дипломаттардың тіліне қарағанда халықтар өздерінің сезімдерін әлдеқайда терең жеткізе алатын тілдесу формасы. Қазіргі таңда халықтық дипломатия шеңберінде өте үлкен алға жылжу байқалады. Себебі халықтық дипломатия халықаралық, ұлттық қоғамның тетіктерін жұмыс істете алады. Яғни ол ұсынған бастамалардың үкімет емес, халықтың өзі ұсынады.

55.БҰҰ және арнайы х\а бірлестіктер :ДСҰ,ХВҚ,ДДҰ ұйымдары үлгісіндегі;БҰҰ «жанұя» түсінігі

БҰҰ – құрамына 189 мемлекет кіретін әмбебап халықаралық ұйым. 1-бапқа сәйкес, БҰҰ ның мақсаттары мынадай:

♦ х/а бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау;

♦ бейбітшілікке қауіп келтіру мен басқыншылық актілерінің алдын алу және жою үшін тиімді шараларды қабылдау;

♦ х/а дауларды н/е оқиғаларды бейбіт құралдар арқ шешу;

♦ халықтардың теңқұқылық ж/е өзін өзі басқару қағидасының негізінде халықтардың достық қарым қатынасын дамыту;

♦ эк/қ, әлеу/к, мәдени ж/е гуманитарлық сипаттағы х/а дауларды шешу барысында х/а ынтымақтастықты жүзеге асыру;

♦ осындай ортақ мақсаттарға жету жолында ұлттар әрекеттерін үйлестіру орталығы болу.

БҰҰ өз қызметін жүзеге асырғанда мынадай қағидаларды басшылыққа алады:

1. Ұйымның барлық мүшелерінің дербес теңдік қағидасы.

2. өздеріне жүктелген міндеттемелерді адал орындау қағидасы.

3. Туындаған дауларды бейбіт құралдармен шешу қағидасы.

4. Күш қолданбау н/е күш қолданамын деп қоқанлоққы жасамау қағидасы.

5. БҰҰ ның Жарғыға сәйкес атқаратын барлық әрекеттеріне барынша көмек көрсету.

6. БҰҰ ның мүшесі болып табылмайтын мемлекеттердің БҰҰ қағидаларына сәйкес әрекет етуін қамтамасыз ету қағидасы, себебі ол бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдауға қажет болуы мүмкін.

7. Мемлекеттердің ішкі құзыреттеріне жататын істерге БҰҰ ның қол сұқпаушылық қағидасы.

Сонымен, әмбебап х/а ұ/ң мақсаттары мен қағидалар жүйесінің х/а құқықтың мазмұны мен негізгі қағидаларына қайшы келмейтінін байқауға болады.

Дүниежүзілік сауда ұйымы (ДСҰ). Құрылымы және қызметі.

2008 жылғы мәлімет б/ша 152 ел мүше, штаб-пәтері - Женева қаласы. Бас директор – ПаскальЛами.1995ж. 1қаңтарда х/а сауданы либерализациялау ж/е мүше мем/р ара/ғы саяси сауда қатынас/ды реттеу мақсатында құрылған. ДСҰ 1947ж. Қол қойылған Тарифтер мен сауда б/ша Бас келісім (ГАТТ) мұрагері б.т.Х/а сауданы реттейтін ұйымға деген мұқтаждық сонау 1929-1933жж. Ұлы дағдарыс кезінде п.б.Давид Рикардо алғаш рет осы кезде салыстырмалы артықшылық теориясын жасап шығарады.1944ж.Бреттон Вудта АҚШ пен Ұлыбритания ұсынысымен Халықаралық Валюта Қоры ж/е Халықаралық қайта құру ж/е даму Банкісі құрылады.Х/а садуаның үшінші негізі р/де Х/а сауда ұйымы құрылуы тиіс болды.ДСҰ жаңа сауда келісім/ң жасалуы мен орындалуын қаматамасыз етеді,с.қ. қабылданаған келісім/дің мем/ң орындауын қадағалайды.Өз қызметін 1986-1994жж. Урунвай раундында қабылданаған келісім/р н/де жүргізеді.Жаңадан туындаған проблема/ды мем/р көпжақты келісім/ң көмегімен(раунд) шешеді.Ұйым шеңберінде дамушы мем/ге жеңілдік/р қарастырылған.Құрылымы.Ең жоғарғы орган - ДСҰ-ң Министрлер Конференциясы, екі жылда бір рет кездеседі.ДСҰ –ң Бас Кеңесі Женевада бірнеше рет кездеседі, ол күнделікті жұмыс/ды атқарумен айналысады.Кеңеске арнайы комиссия бағынады,ол мүше-мем/ң сауда саясатын,шешім/ді орындауын қадағалайды.С.қ.басқа да комиссия/р бар: тауар саудасы б/ша Кеңес,қызмет көрсету саудасы б/ша Кеңес,Зияткерлік меншік құқық/ы саудасы б/ша Кеңес.Бас Кеңеске с.қ. әр түрлі комитте/р,топ/р бағынады,олар жоғарғы орган/ды барлық сала/ғы мәлімет/н қамтамасыз етуге бағытталған.Дау/ды реттеу б/ша комиссия екі жақ ара/ғы туындаған дау/ды тез арада әділетті шешуге бағытталған(сот қызметін атқарады). Ресей ұйымғы кіруге 1986ж. Бастап ниет білдіріп отыр,бірақ әр түрлі себеп/ге(АҚШ,Қытай,Украина,Грузия,ЕО қарсылық/ы) б/ты ол қазіргі таңға дейін бұл ұйымның қатарында көріне алмай отыр.Көртеген адам/ң пікірінше,ДСҰ бастапқы өзінің алдына қойған мақсат/ды орындамайды,мәселен дамушы,ұсақ мем/р бұл ұйымда айтарлықтай шешімге ықпал ету құқық/н айрылған,ал керіснше ірі мем/р өз мүдде/не қарай әрекет етеді(антиглобалис/р ең белсенді/р).Бұл ұйымның соңғы мүшесі 2008ж.16 мамырда Украина ресми түрде жарияланды. 2008 жылғы мәлімет б/ша 152 ел мүше, штаб-пәтері - Женева қаласы. Бас директор – ПаскальЛами.1995ж. 1қаңтарда х/а сауданы либерализациялау ж/е мүше мем/р ара/ғы саяси сауда қатынас/ды реттеу мақсатында құрылған. ДСҰ 1947ж. Қол қойылған Тарифтер мен сауда б/ша Бас келісім (ГАТТ) мұрагері б.т.Х/а сауданы реттейтін ұйымға деген мұқтаждық сонау 1929-1933жж. Ұлы дағдарыс кезінде п.б.Давид Рикардо алғаш рет осы кезде салыстырмалы артықшылық теориясын жасап шығарады.1944ж.Бреттон Вудта АҚШ пен Ұлыбритания ұсынысымен Халықаралық Валюта Қоры ж/е Халықаралық қайта құру ж/е даму Банкісі құрылады.Х/а садуаның үшінші негізі р/де Х/а сауда ұйымы құрылуы тиіс болды.ДСҰ жаңа сауда келісім/ң жасалуы мен орындалуын қаматамасыз етеді,с.қ. қабылданаған келісім/дің мем/ң орындауын қадағалайды.Өз қызметін 1986-1994жж. Урунвай раундында қабылданаған келісім/р н/де жүргізеді.Жаңадан туындаған проблема/ды мем/р көпжақты келісім/ң көмегімен(раунд) шешеді.Ұйым шеңберінде дамушы мем/ге жеңілдік/р қарастырылған.Құрылымы.Ең жоғарғы орган - ДСҰ-ң Министрлер Конференциясы, екі жылда бір рет кездеседі.ДСҰ –ң Бас Кеңесі Женевада бірнеше рет кездеседі, ол күнделікті жұмыс/ды атқарумен айналысады.Кеңеске арнайы комиссия бағынады,ол мүше-мем/ң сауда саясатын,шешім/ді орындауын қадағалайды.С.қ.басқа да комиссия/р бар: тауар саудасы б/ша Кеңес,қызмет көрсету саудасы б/ша Кеңес,Зияткерлік меншік құқық/ы саудасы б/ша Кеңес.Бас Кеңеске с.қ. әр түрлі комитте/р,топ/р бағынады,олар жоғарғы орган/ды барлық сала/ғы мәлімет/н қамтамасыз етуге бағытталған.Дау/ды реттеу б/ша комиссия екі жақ ара/ғы туындаған дау/ды тез арада әділетті шешуге бағытталған(сот қызметін атқарады). Ресей ұйымғы кіруге 1986ж. Бастап ниет білдіріп отыр,бірақ әр түрлі себеп/ге(АҚШ,Қытай,Украина,Грузия,ЕО қарсылық/ы) б/ты ол қазіргі таңға дейін бұл ұйымның қатарында көріне алмай отыр.Көртеген адам/ң пікірінше,ДСҰ бастапқы өзінің алдына қойған мақсат/ды орындамайды,мәселен дамушы,ұсақ мем/р бұл ұйымда айтарлықтай шешімге ықпал ету құқық/н айрылған,ал керіснше ірі мем/р өз мүдде/не қарай әрекет етеді(антиглобалис/р ең белсенді/р).Бұл ұйымның соңғы мүшесі 2008ж.16 мамырда Украина ресми түрде жарияланды.

Халықаралық валюта қоры- мүше мемлекеттер арасындағы валюта/қаржы қатынастарын реттеу үшін ж/е оларға валюталық қиындық кезеңінде қаржылй көмек көрсету үшін құрылған, үкіметаралық ұйым болып табылады. Қор –БҰҰ маманданған органы. Әлемдік валюталық жүйенің институционалды негізі ретінде қызмет етеді. ХВҚ- БҰҰның (1944ж 1 -22 шілде) Бреттон Вудс қаласында (АҚШ) халықаралық қаржы/валюталық конференциясында құрылған болатын.

Құрылымы:

Жоғарғы басқарушы орган: Басқарушылар Кеңесі. Әрбір мүше мемлекеттің басқарушысы ж/е орынбасары болады. Олар бес жылға сайланады.

ХВҚ басты мақсаттары мен міндеттері:

• Елдердің төлем балансының тұрақты болуын қамтамасыз ету;

• Мемлекетаралық валюта курстары жүйесін реттейді;

• ХВҚ басты реттеу бағыттарының бірі: валюталық шектеулерді болдырмау;

• Халықаралық валюта/қаржылық қатынастарды мемлекеттерге несие беру арқылы реттеу;

• Мүше мемлекеттердің макроэкономикалық саясатын ж/е әлемдік экономиканың жағдайын бақылайды.

МВФтің капиталы елдердің мүшелік жарнасынан құралады. Басқа елдерден немесе ірі қаржы институттарынан қарыз алуға құқыға бар. Қарыз берген елдің пайызы 25% қосылады.

МВФ қаржыландыру механизмдері:

 Қорға мүше мемлекеттің оның капиталында белгіленген квотасы болады. Ол квота мемлекеттердің дүниежүзілік экспорттағы үлесін білдіреді және сол мем\ң қордағы дауыстар санын қалыптастырады. Қорда әр мемлекеттің 250 даусы және әр 100 мың СДР қосымша дауысы болады. США — 17,7%; Германия — 5,5; Япония — 5,5; Вели-кобритания — 4,9; Франция — 4,9; Саудовская Аравия — 3,4; Италия — 3,1; Россия — 2,9%. Доля стран ЕС — 26,2%. Маңызды шешімдер қабылдау үшін 85% дауыс жиналу керек. АҚШ сыз шешім қабылданбайды.

 Әр мемлекет өз квотасының 25% н еркін конвертацияланатыын валютамен, ал 75% өз ұлттық валютасымен төлеуге міндетті. Еркін конвертацияланатын валюталарды ХВҚ өзі бекітеді. Олардың қатарына доллар, иен, еуро енеді.

 Әр мемлекет өзінің квотасынан 125% мөлшерде еркін конверттелетін валютада несие алуға құқылы. Несие алу үшін ол өзінің ұлттық банкіндегіХВҚ ң есепшотына өз валютасының тиісті мөлшерін салады. Мұның өзінде жарты процент комиссиялық баж төленеді. Несие мерзімі біткен соң мем өз ұлттық вал\н еркін конв\н валютаға қайта сатып алуға және несие сыйақысыг төлеуге міндетті. Қордың көрген табыстарының 80% несие берілген вал\ң мем\не беріледі.

ГААТтың Уругвайлық раунды Қорытынды актісіне 1994жылы 118 мүше-мемлекеттер қол қойған болатын. Осы аталған раунд келіссөздері нәтижесінде, халықаралық сауданың көпжақты жаңа жүйесі құрылды. Яғни, ГАТТ Дүниежүзілік Сауда Ұйымымен алмастырылды. ГАТТ-тың жаңа құрылымды орнатуға бірқатар себептер негіз болды.Яғни, ГАТТ өкілеттігі жеткіліксіз болған сауда соғыстары; Бас келісімге кірген мәселелердің шектулі болуы; ГАТТ-тың уақытша сипатта болуы. ДСҰ-ның ГАТТ-тан айырмашылығы:

 ГАТТ таңдалған ережелер мен келісімдер жинағы мен Хатшылықтан тұрды. ДСҰ барлық мүше елдер үшін білгілі бір міндеттемелері бар тұрақты іс әрекет ететін ұйым.

 ГАТТ уақытша сипатта, ал ДСҰ міндеттері тұрақты.

 ГАТТ ережелері тек тауарлар саудасына таралады, ал ДСҰ тауарлар саудасымен қатар, қызмет көрсету мен интеллектуалды меншіктің халықралық айырбасын реттейді.

Дүниежүзілік Сауда Ұйымы (ДСҰ) — халықаралық сауда ережелерін либерализм принциптеріне қарай реттейтін халықаралық экономикалық ұйым болып табылады. ДСҰ 1995 жылғы 1 қаңтардан бастап жұмыс істеп келеді. Алғашқы кезеңде ДСҰ-ға 77 мемлекет кірсе, қазіргі уақытта 153 мемлекет мүше. Бұрынғы кеңестік елдерден оның қатарында Литва, Латвия, Эстония, Грузия, Армения, Молдова, Қырғызстан, Украина. Украина 2008 жыл 5 ақпанында қабылданды . ДСҰ-ға кіретін елдердің үлесі әлемдік тауар айналымның 95% құрайды, яғни Ресейді қоспағанда бүкіл дүниежүзілік нарықты қамтып отыр деуге болады. Сонымен қатар, Қазақстанды қоса алғанда 30-ға жуық ел аталған ұйымға кіруге ниеттерін білдірді, олар бүгінгі таңда бақылаушы мәртебесіне ие. ДСҰ-ның негізгі ережелеріне сай, халықаралық сауданы реттеудің басты құралы кедендік тариф болып табылады. Осы аталғанға сәйкес, құжаттарда кедендік тарифті реттеуді анықтайтын құқықтық нормалар бар.

ДСҰ қызметтері:

 Көпжақты келісімдерге байланысты әкімшілік жұмыс;

 Әлемдік сауда жағдайын бақылау және кеңес беру;

 Халықаралық сауда палатасы (МТП) үшін форум ролін атқару;

 Сауда таластарын реттеудің механизмін қамтамасыз ету;

 Мемлекеттердің сауда саясатын бақылау жасау;

 Басқа халықаралық ұйымдармен қарым қатынас жасау.

ДСҰ міндеттеріне келетін болсақ, ДСҰ-ның басты міндеті — іркіліссіз халықаралық сауда-саттықа мүмкіндіктер жасау. Дамыған елдердің бастамасымен құрылған аталған ұйым халықаралық саудада экономикалық өсім мен адамдардың тұрмыс тіршілігін көтеруге ықпал етеді деп есептеледі. Бүгінгі таңда әлемдік сауда жүйесі негізгі бес ұстанымға сәйкес келуі тиіс:

Саудада еш кемсітушіліктің болмау шарты, яғни бірде-бір мемлекет қайсыбір мемлекетке экспорт пен импортқа шектеушілік қоюға құқығы болмайды;

Сауда кедергілерін азайту, немесе қайсыбір елдің нарығына шетелдік тауарлардың келуіне кедергі келтіретін факторларды жою, оларға бірінші кезекте кедендік алымдар мен импорттық квоталар жатады, басқаша айтқанда импортқа қойылатын көлемдік шектеулер;

Тұрақтылық пен сауда шартының алдын-ала болжамдылығы, бұл шетелдік компаниялар, инвесторлар мен үкіметтер қолданыстағы сауда шарттарының кенеттен және бір тараптың еркімен өзгерілмейтініне кепілдік береді;

Халықаралық саудадағы бәсекелестікті ынталандыру, яғни түрлі елдер фирмаларының тең құқықты бәсекелестігі үшін «әділетсіз» тәсілдерді жою, оған экспорттық субсидиялар (экспортшы-фирмаларға мемлекет демеушілігі), жаңа сату нарықтарын иелену мақсатында демпингтік бағаларды пайдалану;

Жоғары дамымаған мемлекеттер үшін халықаралық саудада жеңілдіктер жасау. Нақ осы бап жоғарыда көрсетілген ұстанымдарға кереғар келеді, алайда ол әлемдік шаруашылыққа осал дамыған елдерді тарту үшін қажет болды. Бұл елдер алғашқы кезеңде дамыған мемлекеттермен бәсекелесе алмайтыны айдан анық, сондықтан да нашар дамыған елдерге ерекше жеңілдіктер қарастыру «әділетті» болар деп есептеледі.

ХВҚ 1944 жылы Бреттон-Вудсте құрылды. БҰҰ-ның мамандандырылған мекемесі мәртебесін 1947 жылы алды. Штаб-пәтері Вашингтонда. Қазіргі таңда 186 мүше кіреді.

Ұйым мақсаттары:

• х/а валюта мәселелері бойынша келісілген әрекеттер және кеңес беру механизмдерін қамтамасыз ету жолымен х/а ынтымақтастықты нығайту

• валюта тұрақтылығы мен реттелген валюталық қатынастарды қамтамасыз ету, валюталардың бәсекелес құнсыздануын алдын-алу

• х/а сауданың өсуін қолдау, бұған кедергі болуы мүмкін валюталық шектеулерді жоюға ұмтылу

• төлем баланстары дефицитінің ұзақтығы мен масштабтарын қысқарту

• мүше-елдердің төлем баланстарының теңсіздігін түзету үшін сәйкес кепілдіктер бар болғанда оларға Қордың ортақ ресурстарын уақытша беру

ХВҚ жоғары органдары – Басқарушылар кеңесі(сессиялық орган) және Атқарушы комитет.