23.ХіХғ. Бірінші жартысындағы Қиыр Шығыстағы еуропалық дипломатия

ХІХ ғ.70-80жж. – Қиыр шығыстағы жапон милитаризімінің өршіп дамыған кезеңі болып белгіленді.Оның мақсаттары:

а)Азияны экон/қ,саяси,идеологиялық ену алаңына айналдыру,

б)еуропалық мем/н жасалынған тең емес келісімдерден азат болу,

в)Жапонияны барынша күшті қаруландыру,әсіресе теңіз флотын күшейту,

г)Оңтүстік теңіздер аймағында аралдық базаға қол жеткізу,

д)Қиыр шығыста мүдделері қиылысатын мем/ге қарсы одақтастар іздеу.

Қиыр шығыстағы Жапонияның бірден-бір бәсекелесі – Ресей болды.Оған қарсы жапон милитаристері ағылшын және американ қолдауына ие болып алды.Жоғарыда аталған мақсаттарға қол жеткізу үшін жап/р Корея,одан кейін Қытайды басып алуды көздеді.Онсыз да әлсіреп тұрған Кореяны өзіне байлап алу Жапония үшін қиындыққа соқпады.1894ж.Кореяда бас көтерулер басталды,корей үкіметі Қытай басшылығынан көмек сұрауға мәжбүр болады.Н/де жап/р Қытайды 1885ж.Тяньцзин келсімін бұзды деген сылтаумен 1894ж.25 шілдеде Қытайға қарсы соғыс ашады.Қытай соғыста ойсырата жеңіліс тауып,бейбіт келісімге келуге мәжбүрлі болды.1895ж.17 сәуірде жапон-қытай Симоносек келісіміне қол қойылды.Ол б/ша:

а)Корея «тәуелсіздігі» мойындалды,

б)Ляодун түбегі,Тайвань,Пескадор аралдары иеленді,

в)300млн тали контрибуция,

г)шетел саудасы үшін 7 қытайлық порт ашылды,

д)Янцзы өзені бойымен навигацияға рұқсат берілді,

е)арнайы сауда келісімі арқылы жап/р көптеген артықшылықтарға қол жеткізді.

Алайда жапонияның шектен тыс күшейіп кетуінен сескенген батыс державалар араласа бастады,н/де Қытайға Ляодун түбегі қайтарылды.1899ж. жап/р шетел/н келісімдердің бірқатарын қайта қарастырды,шетел/ң экстерриториалдық құқығы жойылды.Жап/н кейін бірінен кейін бірі батыс державалары Қытайды бөлшектеуге кірісті:1)орыстар – 1891ж.бастап Сібір темір жолын соға бастады,1895ж.орыс-қытай банкісі ашылып,Қытайға несиелер беруін бастады,1896ж.3 маусымда орыс-қытай қорғаныс Мәскеу шартына қол қойылды,орыстар Маньчжурияны да иемденіп алды;2)германдықтар – 1897ж. Шаньдун провакациясын сылтаулатып,1898ж.6 наурыздағы келісім б/ша Цзяочжоу бухтасын 99 жылға арендаға алуға Қытайды мәжбүрлейді,Шаньдунда темір жол салуға рұқсат береді,ЦИндаода әскери-теңіз базасы құрылды;3)ағылшындықтар – Янцзы өзені ағылшын ықпал ету аймағына айналды,Шанси провинциясын иемденді,орталық Қытайды толығымен өз бақылауына алды,Коулун түбегін 99жылға жалға алды;4)француздықтар – 1898ж. Сәуірде Франция Гуанчжоувань бухтасын 99жылға жалға алып,Юннань провинциясын иемденді.1899-1900жж.Қытайдың өзінде толқулар орын ала бастайды,өздерінің ықпал ету аймақтырынан айрылып қалудан қауіптенгін державалар тез арада әскерлерін Қытайға жібереді.Бас көтерушілерді жаныштап тастаған шетел коалициясы Қытай үкіметін 1901ж.7қыркүйекте «Қорытынды протоколға» қол қоюға мәжбүрлейді.Ол б/ша:

а)450млн таэль контрибуция төлеу,б)Қытайға қару кіргізуге тиім салынды,

в)шетелдіктерге өз әскерлерін ұстауға рұқсат берілді,

г)бас көтерген азаматтарын өлім жазасына кесу секілді құлаққа кірмейтін талаптар Қытай мойнына ауыр жүк боп салынды.

Осылайша Қытай жартылай отар елге айналды.Ресейге қарсы соғыс ашуды көздеген жапон милитаристері Ұлыбританиямен одақ құруды ең бірінші мақсат ретінде қойды.Дип/қ әдіс-тәсіледр арқылы 1902ж.30 қаңтарда ағылшын-жапон одақтық келісімі жасалынды.Ағылшын қолдауына ие болған жап/р ендігі кезде ресейге қарсы соғыс ашуға асықты.1904ж.24қаңтарда жап/я ресеймен дип/қ қат/н үзіп, сол күні әскери әрекеттірн бастайды.Ресей жеңіліп,1905ж.23 тамызда Портсмут келісіміне қол қойылады.Ол б/ша:

а)Жап/я Кореяда «еркіндік»алды,

б)Сахалин аралының оңтүстік бөлігін иемденді.

Жапония милитаризімінің жеңісі бүкіл х/а қат/рға ықпал етті.