41.20Ғ. Бас х/а қатынастар

Бірінші дүниежүзілік соғысы қарсанында ірі державалар ара/ғы экон/ және саяси қарама-қайшылықтардың өсуі,соның негізінде қалыптасқан әскери одақтар Еуропадағы жаңа күштер ара салмағын анықтады.Қарулану және отарлық экспансия үшін бәсекелестік олар ара/да соғыс отын тұтатуға әбден мүмкін еді.Енді сол кездегі әр елдің мүддесіне,көздеген мақсатына тоқталып өтетін болсақ:Англия – «одан да күшті Ұлы Британияны» құру,Азия,Африка және Океанияда ірі территориялық иеліктерге қол жеткізу;Германия – «Ұлы Германия» немесе «Орталық Еуропаны» құру,алдыңғы Азияға дейін шекара шығару,Африка,Тынық мұхиты бассейні,оңтүстік Америкада кең герман отарлық империясын қалыптастыру;Франция – Эльзас пен Лотарингияны қайтарып алу,Рур бассейінің басып алу,Африкадағы француз отарлық империясының шекараларын кеңейту;Ресей – Балкандағы өзінің саяси және әскери үстемділігін бекіту,Ирандағы ықпал ету аймағын кеңейту,Қиыр Шығыстағы өз жоспарларын жүзеге асыру;Австро-венгрия – Сербияны талқандау;Италия – Тироль,Триест,Албанияны бағындыру,Кіші азия мен Африкадағы отарлық иеліктерді қайта бөлістіруге қатысу,Жерорта теңізі бассейінінде өз гегемониясын орнату.Осылайша державалар ара/ғы қарама-қайшалықтар көріне бастады.Ең алдымен Англия мен Германия отарлар иеліктері үшін қарама-қайшылық маңызды орынға ие болды.20ғ.басынан бастап Германия және Австро-венгрия Балкан,Түркияны стратегиялық плацдарм ретіндепайдалану,сол арқылы ықпал ету үшін күрестерін күшейтті.Балканда Австро-венгрия мен Ресейдің мүдделері қиылысып жатты,сол себепті орыстар олармен келісімге келуге асықты.1907ж.екі ел ара/да келісім жасалынды,бірақ ешқандай маңыз болмады.Сербияға қарсы соғыста плацдарм ретінде Босния және Герцеговинаның маңызы зор болды.Осы себепті 1908ж. Австро-венгрия Босния және Герцеговинаның аннексиялауы туралы жариялады,келісімді бұзған жалғыз мемлекет болмас үшін Болгарияны тәуелсіздігін жариялауға итермелейді.1909ж.26 ақпанда Түркия мен Австро-венгрия келісімге қол қойыд,онда түрік үкіметі аннексияны мойындады.Бұл жайт Сербия үшін өте тиімсіз болды,себебі ол Бос және Гер болашақ оңтүстік славян мем/ң бір бөлігі ретінде қарастырды,оның ұлттық мүдделері шекетлді деп бағалады.Сербия позициясын ұстанушы Ресей Германия,Австро-венгрия,Франция қысымымен нақтылы әрекеттерге бара алмады.1908-1909жж. Босния дағдарысы бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуына себептерді толықтырды.

Германия сыртқы саясатының көздеген мақсаты – Антанта елдері арасына іріткі салу,оларды өзара бір-біріне айдап салу.Осы мақсатқа қол жеткізу үшін Германия қайтадан 1911ж. Марокконы пайдаланады.Жаңа екінші мароккан дағдарысы кезінде Германия ағылшын үкіметінің өзінің франция алдындағы міндеттемелеріне қаншалықты берік екендігін тексергісі келеді.Алайда Ллойд Джоржтың батыл позициясы,Германияны артқа шегіндірді,н/де 1911ж. Қарашада герман-француз Марокко б/ша келісімі жасалынды.Осы кезде германияда әскери,теңіз флотын күшейту бағытталған дайындықтар қызу жүріп жатты,германия соғысқа дайындылды.Осылайша соғыстың басталуы тек уақыт мәселесі болды.20ғ. басында Италия сыртқы саясатының көздеген мақсаты – Триполи және Киренаику ды иемдену.Осы мақсатта Түрік үкіметіне «бұл жерлердің төмен деңгейде игеріліп жатқанына байланысты» Италия бұл жерлерді оккупациялауға рұқсат беурге талап қояды.1911ж. 5қарашада Италия Түркияға соғыс ашады.1912ж.18 қазанда соғысты аяқтаушы Лозанн келісіміне қол қйоылады.Осылайша екі африкалық отар – Триполи мен Киренаику Италия отарларын айналып,Ливия деп өзгертіледі.20ғ. басында Балкандағы саяси жағдай өте шиеліністі сипат алды.Осман империясының әлсіреуі Балкан мем/ң оған қарсы бірігуіне итермеледі.1912ж. наурыз-қызын ара/да қалыптасқан Балкан одағы – Болгария,Сербия,Грекия,Черногория Осман империясын қарсы шықты.Балкан одағының құрылуы:1912ж.13 наурызда болгар-серб достық туралы одағы,1912ж.29 мамыр болгар-грекиялық қорғаныс келісімі,1912ж. Қыркүйек болгария-черногория келісімі.1912ж. қазанда Балкан одағы елдері Түркияға қарсы соғыс ашты,түркия жеңіліп,1912ж.12 желтоқсанда Лондонда конференциясы ашылды.Балканның жаңа терр-саяси құрылымы талқыға салынды.Алайда 1913ж.қаңтарда түрік басшылығына мем/к төңкеріс н/де младотүрік кабинет билікке келді.Алайда,әскери іс-әрекеттердің жаңартылуымен Түркия бейбіт келіссөздерді жаңартуға мәжбүр болды.1913ж. сәуірде Лондон бейбіт келісіміне қол қойылды.Германия мен Австро-венгрия Балкан одағы елдері ара/на іріткі салу арқылы екінші балкан соғысының басталуын араңдатты.Болгарияға қарсы Сербия,Грекия,Черногория,Румыния және Түркия шықты.1913ж. 29 маусымда екінші балкан соғысы басталды.Болгария жеңіліс тауып,бейбіт келісім н/де өзінің бірқатар терр/қ иеліктерінен айыралады.Түркия мен Болгария соғыс н/де Констатинополь келісімі жасалынады.онда да болгария өзінің жерлерінен айырылады.Балкан соғыстарының нәтижесі – күштер ара салмағының өзгеруі:Болгария австро-герман одағына қосылып кетті,Грекия,Сербия,Черногория Антанта жағына шықты.