§ 2. Узброеныя антысавецкія фарміраванні

Пераход ад вайны да міру ў ССРБ пасля спынення ваенных дзеянняў на Заходнім фронце ў кастрычніку 1920 г. ускладніў «зялёны рух», які ў новых умовах стаў адным з галоўных сродкаў дэстабілізацыі становішча ў Беларусі.

На тэрыторыі Беларусі, на якой усталявалася савецкая ўлада, у 1919—1921 гг. ішла сапраўдная сялян-ская вайна супраць савецкай харчовай, аграрнай і нацыянальнай палітыкі. Галоўную сілу сялян складалі партызанскія атрады так званых «зялёных». Такую назву яны атрымалі ад таго, што хаваліся ў зялёных лясах, а таксама ад назвы Беларускай сялянскай партыі Зялёнага дуба, што аформілася восенню 1920 г., калі пачаў дзейнічаць Галоўны штаб партызанскіх атрадаў, але і да гэтага часу назву «зялёных» атрымалі сяляне, каторыя не хацелі ісці ў Чырвоную Армію і якіх савецкая ўлада называла дэзерцірамі або бандытамі (Стужынская Н. Сялянская вайна на Беларусі. Звязда. 28.05.1992 г.).

У складаным становішчы знаходзіліся савецкія ўлады ў нейтральнай зоне, створанай уздоўж граніцы згодна з умовамі прэлімінарнага дагавора ад 12 кастрычніка 1920 г. Рэўкомы прыгранічнай паласы падтрымлівалі цесную сувязь з ваенным камандаваннем. У распараджэнні рэў-комаў меліся атрады міліцыі, якія знаходзіліся на казар-менным становішчы, але гэтага было недастаткова. «Зя-лёныя» часта аказваліся мацнейшымі. Яны раззбройвалі міліцыю, як гэта было ў Койданаве, забівалі міліцыя-

нераў, нападалі на населеныя пункты, грамілі савецкія ўстановы.

Пасля падпісання мірнага дагавору з Польшчай ней-тральная зона скасоўвалася. Войскі абодвух бакоў маглі размяшчацца ўздоўж дзяржаўнай граніцы, устанаўліваць пагранічны рэжым. У былой нейтральнай зоне для пад-трымання цвёрдага парадку захоўваліся валасныя рэўкомы.

Да вясны 1921 г. у цэлым па ССРБ стала адносна больш спакойна. I калі ў сярэдзіне красавіка 1921 г. са-бралася трэцяя сесія Цэнтральнага Выканаўчага Камітэта Беларусі, то ўрад палічыў магчымым заявіць на ёй, што «тое вялікае зло, якое на працягу даволі доўгага перыяду мучыла цела шматпакутнай Беларусі, выкаранена».

У маі 1921 г. колькасць антысавецкіх атрадаў на тэ-рыторыі ССРБ пачала хутка расці. Паводле агентурных звестак, якія меліся ў савецкіх улад, у сярэдзіне мая ў ССРБ налічвалася 2 тыс. баевікоў, а да канца чэрвеня іх было ўжо 3,5 тыс. Буйныя атрады мелі абозы і кавалерыю.

Як раней, з фронту ў ваенныя і праваахоўныя органы паступалі паведамленні аб забітых, параненых, пагромах, рабаваннях, разгромленых установах і інш.

Атрады, якія выкарыстоўвалі партызанскія метады барацьбы, былі вельмі слабыя, каб уступаць у непа-срэднае проціборства з часцямі Чырвонай Арміі. Яны імкнуліся паралізаваць дзяржаўнае кіраванне, дэзаргані-заваць гаспадарчае жыццё, парушыць сістэму харчовага забеспячэння гарадоў і тым самым яшчэ больш ускладніць эканамічнае і палітычнае становішча, у якім апынуліся балыдавікі ў пераходны ад вайны да міру перыяд. Іх ахвярамі станавіліся камуністы, савецкія актывісты, супрацоўнікі міліцыі, чэкісты. Баевікі грамілі валвыканкомы, знішчалі дзяржаўную і кааператыўную маёмасць, прадпрыемствы, сродкі сувязі, прадукты харча-вання, нападалі на паязды, параходы. Распаўсюджваліся лістоўкі і адозвы, у тым ліку і на беларускай мове, у якіх змяшчаліся абяцанні нармальнага жыцця пасля зні-шчэння бальшавіцкіх парадкаў.

У існуючых умовах ажывілася так званая «бытавая злачыннасць». Газеты апублікавалі прозвішчы рэцыдыві-стаў, прыгавораных да расстрэлу за грабяжы і крадзеж.

108

109

Сітуацыя ў рэспубліцы станавілася ўсё больш сур'ёз-най. Зрывалася нарыхтоўка паліва, спагнанне харчпадат-каў, правядзенне іншых кампаній. Парушаўся таварааб-мен, які наладжваўся паміж горадам і вёскай. У выніку, паводле прызнання ўлад, «уся наогул савецкая дзейнасць была тэрарызавана».