- •Спіс скарачэнняў і абрэвіятур
- •Уводзіны
- •Праграмна-інфармацыйны блок выпіска з тыпавой праграмы
- •Змест вучэбнай дысцыпліны
- •«Беларуская мова (прафесійная лексіка)». Беларуская мова і яе месца ў сістэме агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей
- •Вучэбна-метадычны блок
- •Беларуская мова і яе месца ў сістэме агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей
- •Уводзіны ў дысцыпліну «Беларуская мова (прафесійная лексіка)». Беларуская мова і яе месца ў сістэме агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей
- •1.1 Мова і соцыум. Гіпотэзы паходжання мовы. Функцыі мовы ў грамадстве
- •1.2 Беларуская мова сярод іншых моў свету
- •1.3 Беларуская мова — форма нацыянальнай культуры беларусаў
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Паходжанне беларускай мовы і асноўныя этапы яе развіцця
- •2.1 Асноўныя этапы фарміравання беларускай мовы. Старабеларуская літаратурная мова хіv—хvі ст.
- •2.2 Новая (сучасная) беларуская мова XIX — пачатку XX ст.
- •2.3 Развіццё і функцыянаванне беларускай літаратурнай мовы ў XX — пачатку XXI ст.
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст *
- •Спіс рэкамендаваных крыніц
- •Лексічная сістэма беларускай мовы
- •Лексіка беларускай мовы паводле паходжання і сфер выкарыстання
- •1. 1 Паняцце пра лексіку. Прадмет і задачы лексікалогіі
- •1.2 Лексіка беларускай мовы паводле паходжання
- •1.3 Лексіка беларускай мовы паводле сферы выкарыстання
- •1.4 Актыўная і пасіўная лексіка ў беларускай мове
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Беларуская тэрміналогія
- •2.1 Паняцце тэрміна. Тэрміналогія. Адрозненне тэрміна ад слова
- •2.2 Асаблівасці словаўтварэння беларускай тэрміналогіі (прадуктыўныя спосабы і сродкі)
- •2.3 З гісторыі беларускай навуковай тэрміналогіі [6, с. 7—14]
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Лексікаграфія як раздзел мовазнаўства
- •3.1 Лексікаграфія як навука. З гісторыі вывучэння лексікаграфіі
- •3.2 Тыпы слоўнікаў
- •3.3 Тэрміналагічныя слоўнікі і даведнікі, іх роля і месца ў лексікаграфічнай сістэме беларускай мовы
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц па модулі
- •Функцыянаванне беларускай мовы ва ўмовах білінгвізму
- •Моўная сітуацыя ў Рэспубліцы Беларусь на сучасным этапе. Моўная інтэрферэнцыя і яе віды
- •1.1 Білінгвізм у Рэспубліцы Беларусь. Псіхалагічны, педагагічны, сацыялінгвістычны аспекты білінгвізму
- •1.2 Паняцце моўнай інтэрферэнцыі. Віды інтэрферэнцыі (фанетычная, акцэнтная, лексічная, марфалагічная, сінтаксічная, словаўтваральная)
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Моўная інтэрферэнцыя і яе віды. Сінтаксічная інтэрферэнцыя
- •2.1 Сінтаксічная інтэрферэнцыя. Асаблівасці дапасавання і кіравання ў беларускай мове
- •2.2 Каардынацыя дзейніка і выказніка ў сказе
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц па модулі
- •Функцыянальныя стылі маўлення
- •Сістэма функцыянальных стыляў беларускай мовы
- •1.1 Паняцце функцыянальнага стылю. Класіфікацыя функцыянальных стыляў
- •1.2 Навуковы стыль і яго асноўныя падстылі
- •1.3 Публіцыстычны стыль і яго асноўныя асаблівасці
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Навуковы стыль і яго моўныя асаблівасці
- •2.1 Навуковы стыль і яго функцыянальна-камунікатыўныя характарыстыкі
- •2.1 Сістэма лексічных сродкаў навуковага стылю
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Навуковы тэкст: структура I моўнае афармленне
- •3.1 Марфалагічныя асаблівасці навуковага стылю
- •3.2 Асаблівасці сінтаксісу навуковага стылю
- •3.3 Структурныя адзінкі навуковага тэксту: сказ, абзац, складанае сінтаксічнае цэлае. Сродкі сувязі на ўзроўні сказаў і абзацаў навуковага тэксту
- •3.4 Кампазіцыйна-структурная арганізацыя з пункту гледжання спосабаў выкладання інфармацыі (апісанне, апавяданне, разважанне, доказ)
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Сістэма жанраў навуковай літаратуры
- •4.1 Паняцце жанру. Віды жанраў навуковай літаратуры
- •4.2 Рэферат і яго віды. Патрабаванні да рэферата
- •Алгарытм напісання рэферата навуковай крыніцы
- •4.3 Кампазіцыйна-змястоўная і лінгвістычная арганізацыя анатацыі. Віды анатацый
- •Алгарытм напісання анатацыі навуковай крыніцы
- •4.4 Тэзісы як жанр навуковай літаратуры
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Белавежская пушча
- •Патрабаванні да мовы пісьмовага выкладу матэрыялу, іх афармленне
- •5.1 Патрабаванні да мовы пісьмовага выкладу матэрыялу
- •5.2 Бібліяграфічны спіс і патрабаванні да яго афармлення
- •5.3 Цытаты і спасылкі, іх афармленне
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Афіцыйна-справавы стыль
- •6.1 Афіцыйна-справавы стыль. Асноўныя рысы афіцыйна-справавога стылю
- •6.2 Паняцце «дакумент» і «службовы дакумент». Лексіка-граматычныя асаблівасці мовы справавых папер і службовых дакументаў
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •1. Мы, народы аб’яднаных нацый, поўныя рашучасці
- •Віды афіцыйна-справавых дакументаў, правілы іх афармлення
- •7.1 Асабістыя дакументы (заява, аўтабіяграфія, даручэнне, распіска), іх кампазіцыйнае і моўнае афармленне
- •7.2 Распарадчыя дакументы (загад, распараджэнне), іх кампазіцыйнае і моўнае афармленне
- •7.3 Інфармацыйна-даведачныя дакументы (даведка, дакладныя і службовыя запіскі)
- •7.4 Справавыя лісты, іх віды і асаблівасці афармлення
- •Гласарый
- •Пытанні для самакатролю
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц
- •Культура прафесійнага маўлення
- •Паняцце культуры маўлення. Асноўныя камунікатыўныя якасці маўлення
- •1.1 Мова і маўленне. Маўленне — маўленчая дзейнасць — агульная культура чалавека
- •1.2 Паняцце культуры маўлення. Асноўныя камунікатыўныя якасці маўлення: правільнасць, дакладнасць, лагічнасць, чысціня і багацце маўлення, дарэчнасць, вобразнасць
- •1.3 Службовы этыкет і культура зносін
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Теория цикла и. Шумпетера
- •Правільнасць маўлення і моўныя нормы
- •2.1 Правільнасць маўлення і моўныя нормы: лексічныя, арфаграфічныя, арфаэпічныя, акцэнталагічныя
- •2.2 Правільнасць маўлення і моўныя нормы: марфалагічныя, сінтаксічныя
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Асаблівасці вуснай формы прафесійных узаемаадносін
- •3.1 Тэхніка і выразнасць маўлення (голас і маўленчае дыханне, дыкцыя, інтанацыя і інш.)
- •3.2 Узаемадзеянне вербальных і невербальных сродкаў маўленчай дзейнасці
- •3.3 Падрыхтоўка да публічнага выступлення
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Теория экономического цикла н. Д. Кондратьева
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц
- •Кантрольны блок выніковы тэст
- •Пытанні да заліку
- •Навучальна-даследчыцкі блок прыкладныя тэмы вусных паведамленняў I рэфератаў
- •Спіс выкарыстаных крыніц
3.3 Падрыхтоўка да публічнага выступлення
Характэрнай асаблівасцю публічных выступленняў з’яўляецца тое, што яны аб’ядноўваюць рысы пісьмовай і вуснай формы маўлення. З аднаго боку, гэта папярэдне падрыхтаваная навуковая або дзелавая папера, з другога — прызначаны для вуснага паведамлення тэкст.
Як дакумент, паведамленне ўтрымлівае значны аб’ём інфармацыі для абазначанай аўдыторыі, паднімае новыя праблемы, што патрабуюць вырашэння і маюць характар вострай публічнай або навуковай злабадзённасці. У той жа час, як жанр публічнага выступлення, паведамленне будуецца на эмацыянальным перакананні, шырокім выкарыстанні ўсіх тэхнічных сродкаў вуснай формы маўлення (жэсты, міміка, паўзы, інтанацыя), непасрэдным кантаце і ўстанаўленні зносін з людзьмі.
Дакладчык павінен аб’яднаць у адно цэлае тры найважнейшыя складаемыя публічнага выступлення: падрыхтоўка тэксту, папярэдняя работа над агучваннем тэксту, выступленне перад аўдыторыяй.
На першым этапе патрэбна вызначыць тэму, мэту, прадмет і задачы выступлення нават у тым выпадку, калі іх вызначылі самі арганізатары. Зыходзячы з гэтага, пачынаецца адбор навейшай інфармацыі, фактаў, прыкладаў з розных крыніц: тэарэтычных і перыядычных выданняў (прафесійных часопісаў, манаграфій, слоўнікаў, кніг, газет і інш.), а таксама размовы з людзьмі. Гэта дазваляе вызначыць уласнае бачанне праблемы, яе прыхільнікаў і апанентаў і сфармуляваць асноўныя пункты плана выступлення.
Пры напісанні першага варыянту не варта спыняцца на дэталях і да беззаганнасці адточваць кожны сказ. Галоўнае — скласці аснову выступлення і не адступаць ад мэты і плана, які б аб’яднаў уступ, асноўную частку і вывады дакладнай сістэмаю выкладу матэрыялу.
Пачатак павінен дакладна і пераканаўча адлюстроўваць прычыну і мэту выступлення, раскрываць сутнасць канкрэтнага пытання, змяшчаць доказы. Першапачатковая задача дакладчыка на гэтым эта- пе — прыцягнуць і ўтрымаць увагу аўдыторыі, таму паведамленне павінна быць кароткім і адпавядаць сутнасці пытання. Ва ўступе варта інтанацыйна выдзяляць важныя моманты і выражаць свае адносіны да прадмета выступлення.
У асноўнай частцы выкладаецца сутнасць праблемы, прыводзяцца доказы, тлумачэнні, меркаванні. Пры гэтым неабходна падбіраць пераканаўчыя факты, цытаты, але ілюстрацыйны матэрыял не павінен падмяняць змест паведамлення.
У заключнай частцы тэксту неабходна падвесці вынікі, якія павінны адпавядаць выступленню і не выпадаць з агульнага стылю выкладу.
На другім этапе работа з тэкстам зводзіцца да «прымервання» вусных узаемаадносін з канкрэтнай аўдыторыяй. Па-першае, варта некалькі разоў прачытаць тэкст уголас перад уяўнай публікай і перад сваімі блізкімі калегамі, якія ўспрымуць тэкст па-сяброўску, але крытычна. Не будзе лішнім праслухаць сваё выступленне ў запісе. Пры гэтым ва ўсіх сітуацыях трэба рабіць запісы заўваг і крытычных ацэнак, што дазваляе паступова «адшліфаваць» тэкст, «ужыцца» ў вобраз аж да асэнсавання ролі жэстаў, мімікі, паўз, інтанацыі, дадатковай інфармацыі, практычных і жыццёвых сітуацый і інш.
Лагічным завяршэннем другога этапу з’яўляецца падрыхтоўка тэксту паведамлення і вуснага яго варыянту, прызначанага для агучвання аўдыторыі. Ён будзе адрознівацца ад поўнага тэксту тым, што тут будуць зафіксаваны толькі найважнейшыя крокі прамоўцы ў вусным выказванні. Тэзісы і запісы трэба падрыхтаваць такім чынам, каб пры неабходнасці іх можна было хутка выкарыстаць. Найбольш важныя факты і цытаты неабходна фіксаваць.
Прамоўца павінен не чытаць тэкст у прысутнасці аўдыторыі, а размаўляць з аўдыторыяй. Для чаго ў тэксце варта рабіць папраўкі на вусную форму маўлення, а гэта:
-
доўгія і складаныя сказы замяняць на кароткія, простыя (або падзяліць іх);
-
увесці ўстаўныя канструкцыі тыпу можна сказаць, як кажуць; звароты, заклікі, якія актывізуюць увагу слухачоў (калегі, таварышы, Як вы ведаеце... і інш.);
-
не абцяжарваць тэкст незразумелай тэрміналогіяй, выдзеліць інфармацыю, прызначаную для абавязковага агучвання;
-
акцэнтаваць час ад часу ўвагу слухачоў на асноўным прадмеце размовы;
-
для наладжвання кантакту з аўдыторыяй перабудаваць тэкст такім чынам, каб у ім былі пытанні, якія фармуляваць можа і сам прамоўца: Што адрознівае дадзеную праблему ад папярэдняй? Сапраўды тое, што...; Ці правільна гэта? Не, няправільна; Як Вы думаеце... ; Чаго не хапае ў прапанаванай аўтарам канцэпцыі? і інш.
Трэці этап пачынаецца з агучвання тэксту перад аўдыторыяй. Ён з’яўляецца абагульненнем усёй папярэдняй работы, ад якой залежыць публічны поспех прамоўцы, азначае пачатак новага асэнсавання праблемы, звязанага з пастаяннай рэакцыяй слухачоў, а таксама з яе пастаяннай рэакцыяй і ўдасканаленнем выказанай пазіцыі. Вось чаму выступленне — не маналог, а напружаны і складаны дыялог. Прамоўца кожны раз больш дасканала прагназуе сітуацыю, што прымушае слухачоў (і гледачоў!) поўнасцю даверыцца логіцы яго выступлення і засяродзіць увагу толькі на прапанаваным матэрыяле, прыкладах і фактах.