- •Спіс скарачэнняў і абрэвіятур
- •Уводзіны
- •Праграмна-інфармацыйны блок выпіска з тыпавой праграмы
- •Змест вучэбнай дысцыпліны
- •«Беларуская мова (прафесійная лексіка)». Беларуская мова і яе месца ў сістэме агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей
- •Вучэбна-метадычны блок
- •Беларуская мова і яе месца ў сістэме агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей
- •Уводзіны ў дысцыпліну «Беларуская мова (прафесійная лексіка)». Беларуская мова і яе месца ў сістэме агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей
- •1.1 Мова і соцыум. Гіпотэзы паходжання мовы. Функцыі мовы ў грамадстве
- •1.2 Беларуская мова сярод іншых моў свету
- •1.3 Беларуская мова — форма нацыянальнай культуры беларусаў
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Паходжанне беларускай мовы і асноўныя этапы яе развіцця
- •2.1 Асноўныя этапы фарміравання беларускай мовы. Старабеларуская літаратурная мова хіv—хvі ст.
- •2.2 Новая (сучасная) беларуская мова XIX — пачатку XX ст.
- •2.3 Развіццё і функцыянаванне беларускай літаратурнай мовы ў XX — пачатку XXI ст.
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст *
- •Спіс рэкамендаваных крыніц
- •Лексічная сістэма беларускай мовы
- •Лексіка беларускай мовы паводле паходжання і сфер выкарыстання
- •1. 1 Паняцце пра лексіку. Прадмет і задачы лексікалогіі
- •1.2 Лексіка беларускай мовы паводле паходжання
- •1.3 Лексіка беларускай мовы паводле сферы выкарыстання
- •1.4 Актыўная і пасіўная лексіка ў беларускай мове
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Беларуская тэрміналогія
- •2.1 Паняцце тэрміна. Тэрміналогія. Адрозненне тэрміна ад слова
- •2.2 Асаблівасці словаўтварэння беларускай тэрміналогіі (прадуктыўныя спосабы і сродкі)
- •2.3 З гісторыі беларускай навуковай тэрміналогіі [6, с. 7—14]
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Лексікаграфія як раздзел мовазнаўства
- •3.1 Лексікаграфія як навука. З гісторыі вывучэння лексікаграфіі
- •3.2 Тыпы слоўнікаў
- •3.3 Тэрміналагічныя слоўнікі і даведнікі, іх роля і месца ў лексікаграфічнай сістэме беларускай мовы
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц па модулі
- •Функцыянаванне беларускай мовы ва ўмовах білінгвізму
- •Моўная сітуацыя ў Рэспубліцы Беларусь на сучасным этапе. Моўная інтэрферэнцыя і яе віды
- •1.1 Білінгвізм у Рэспубліцы Беларусь. Псіхалагічны, педагагічны, сацыялінгвістычны аспекты білінгвізму
- •1.2 Паняцце моўнай інтэрферэнцыі. Віды інтэрферэнцыі (фанетычная, акцэнтная, лексічная, марфалагічная, сінтаксічная, словаўтваральная)
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Моўная інтэрферэнцыя і яе віды. Сінтаксічная інтэрферэнцыя
- •2.1 Сінтаксічная інтэрферэнцыя. Асаблівасці дапасавання і кіравання ў беларускай мове
- •2.2 Каардынацыя дзейніка і выказніка ў сказе
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц па модулі
- •Функцыянальныя стылі маўлення
- •Сістэма функцыянальных стыляў беларускай мовы
- •1.1 Паняцце функцыянальнага стылю. Класіфікацыя функцыянальных стыляў
- •1.2 Навуковы стыль і яго асноўныя падстылі
- •1.3 Публіцыстычны стыль і яго асноўныя асаблівасці
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Навуковы стыль і яго моўныя асаблівасці
- •2.1 Навуковы стыль і яго функцыянальна-камунікатыўныя характарыстыкі
- •2.1 Сістэма лексічных сродкаў навуковага стылю
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Навуковы тэкст: структура I моўнае афармленне
- •3.1 Марфалагічныя асаблівасці навуковага стылю
- •3.2 Асаблівасці сінтаксісу навуковага стылю
- •3.3 Структурныя адзінкі навуковага тэксту: сказ, абзац, складанае сінтаксічнае цэлае. Сродкі сувязі на ўзроўні сказаў і абзацаў навуковага тэксту
- •3.4 Кампазіцыйна-структурная арганізацыя з пункту гледжання спосабаў выкладання інфармацыі (апісанне, апавяданне, разважанне, доказ)
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Сістэма жанраў навуковай літаратуры
- •4.1 Паняцце жанру. Віды жанраў навуковай літаратуры
- •4.2 Рэферат і яго віды. Патрабаванні да рэферата
- •Алгарытм напісання рэферата навуковай крыніцы
- •4.3 Кампазіцыйна-змястоўная і лінгвістычная арганізацыя анатацыі. Віды анатацый
- •Алгарытм напісання анатацыі навуковай крыніцы
- •4.4 Тэзісы як жанр навуковай літаратуры
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Белавежская пушча
- •Патрабаванні да мовы пісьмовага выкладу матэрыялу, іх афармленне
- •5.1 Патрабаванні да мовы пісьмовага выкладу матэрыялу
- •5.2 Бібліяграфічны спіс і патрабаванні да яго афармлення
- •5.3 Цытаты і спасылкі, іх афармленне
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Афіцыйна-справавы стыль
- •6.1 Афіцыйна-справавы стыль. Асноўныя рысы афіцыйна-справавога стылю
- •6.2 Паняцце «дакумент» і «службовы дакумент». Лексіка-граматычныя асаблівасці мовы справавых папер і службовых дакументаў
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •1. Мы, народы аб’яднаных нацый, поўныя рашучасці
- •Віды афіцыйна-справавых дакументаў, правілы іх афармлення
- •7.1 Асабістыя дакументы (заява, аўтабіяграфія, даручэнне, распіска), іх кампазіцыйнае і моўнае афармленне
- •7.2 Распарадчыя дакументы (загад, распараджэнне), іх кампазіцыйнае і моўнае афармленне
- •7.3 Інфармацыйна-даведачныя дакументы (даведка, дакладныя і службовыя запіскі)
- •7.4 Справавыя лісты, іх віды і асаблівасці афармлення
- •Гласарый
- •Пытанні для самакатролю
- •Трэнінг уменняў
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц
- •Культура прафесійнага маўлення
- •Паняцце культуры маўлення. Асноўныя камунікатыўныя якасці маўлення
- •1.1 Мова і маўленне. Маўленне — маўленчая дзейнасць — агульная культура чалавека
- •1.2 Паняцце культуры маўлення. Асноўныя камунікатыўныя якасці маўлення: правільнасць, дакладнасць, лагічнасць, чысціня і багацце маўлення, дарэчнасць, вобразнасць
- •1.3 Службовы этыкет і культура зносін
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Теория цикла и. Шумпетера
- •Правільнасць маўлення і моўныя нормы
- •2.1 Правільнасць маўлення і моўныя нормы: лексічныя, арфаграфічныя, арфаэпічныя, акцэнталагічныя
- •2.2 Правільнасць маўлення і моўныя нормы: марфалагічныя, сінтаксічныя
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Асаблівасці вуснай формы прафесійных узаемаадносін
- •3.1 Тэхніка і выразнасць маўлення (голас і маўленчае дыханне, дыкцыя, інтанацыя і інш.)
- •3.2 Узаемадзеянне вербальных і невербальных сродкаў маўленчай дзейнасці
- •3.3 Падрыхтоўка да публічнага выступлення
- •Гласарый
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Трэнінг уменняў
- •Теория экономического цикла н. Д. Кондратьева
- •Бягучы кантрольны тэст
- •Спіс рэкамендаваных крыніц
- •Кантрольны блок выніковы тэст
- •Пытанні да заліку
- •Навучальна-даследчыцкі блок прыкладныя тэмы вусных паведамленняў I рэфератаў
- •Спіс выкарыстаных крыніц
7.4 Справавыя лісты, іх віды і асаблівасці афармлення
Са старажытных часоў чалавек вядзе перапіску з іншымі людзьмі. Гліняныя таблічкі, берасцяныя граматы, лісты на пергаменце — усё роўна на чым, але чалавек стараўся выказаць свае думкі і спадзяванні з дапамогай ліста. Напэўна ўжо тады існавалі дзелавыя лісты, з дапамогай якіх чалавек ажыццяўляў абмен інфармацыяй, рабіў прапановы і вёў перагаворы. Прыступаючы да складання афіцыйных лістоў, мы ніколі не задумваемся аб тым, што гэтая практыка ўзыходзіць яшчэ да часоў старажытнасці.
Моўныя формулы, віды, разнавіднасці афіцыйнай карэспандэнцыі, фармуляры, спосабы афармлення і працы з ёй выпрацоўваліся стагоддзямі. Шматлікія віды лістоў маюць тысячагадовую гісторыю. Дзелавая перапіска — неад’емны сродак сувязі. Сувязі прадпрыемстваў і ўстаноў са знешнімі арганізацыямі, бо менавіта лісты злучаюць арганізацыю-аўтара з іншымі ўстановамі.
Службовы ліст — гэта абагульненая назва розных па змесце дакументаў, аформленых у адпаведнасці з пэўнымі нормамі, якія перасылаюцца па пошце, па факсу або іншым спосабам. Без перабольшвання можна сказаць, што гэта адзін з самых распаўсюджаных відаў службовых дакументаў, таму, ад таго наколькі тэкст пісьма дакладны, пісьменны, карэктны, шмат у чым будзе залежаць поспех у вырашэнні пэўных пытанняў, а значыць і ўсяго прадпрыемства ў цэлым.
Яшчэ ў пачатку XVIII ст., у Расіі пачалі выдавацца зборнікі ўзораў дакументаў, якія называліся «письмовниками». Папярэднікамі «письмовников» былі «формулярники», вядомыя на Захадзе ўжо ў VII ст., а ў Расіі — з першай трэці XVI ст. (у прыватнасці, «формулярники» маскоўскай мітрапалітчай кафедры) — апісанні рэквізітаў дакумента, размешчаных у вызначанай паслядоўнасці. Раннія «письмовники» ўтрымлівалі ўзоры пабудовы дакументаў па вызначанай схеме, шаблонныя наборы фраз і выразаў, якія з’яўляліся неад’емнай часткай фармулярнага этыкету і якія адлюстроўвалі афіцыйныя адносіны. Другі від ранніх «письмовников» — «титулярники», якія змяшчалі звесткі аб тым, як запісваць поўны царскі тытул. Сферу прыватных адносін і прыватнай перапіскі «письмовники» не рэгламентавалі. Для дзяржаўных дакументаў (актаў, загадаў і інш.) звычайна выкарыстоўвалі гербавую паперу са штучнымі клеймами і малюнкам дзяржаўнага герба. Некаторыя дакументы дазвалялася пісаць на простай паперы звычайнага фармату. Патрабаванні да почырку былі досыць высокія: ён павінен быў быць выразным, чыстым і прыгожым. Лісты адпраўлялі ў канвертах.
Справавыя лісты ўяўляюць сабой афіцыйную карэспандэнцыю і ўжываюцца для вырашэння шматлікіх аператыўных пытанняў. Справавы ліст — заўсёды афіцыйнае паведамленне. Інфармацыя, якая змяшчаецца ў справавым лісце, мае пратакольны характар. Вось чаму лісты рэгіструюцца, і факт вуснага паведамленні не выключае патрэбы паштовага адпраўлення. Існуе некалькі класіфікацый справавых лістоў, у аснове якіх ляжаць розныя класіфікацыйныя прыметы.
Класіфікацыя справавых лістоў:
1) па функцыянальнай прымеце:
— лісты, якія патрабуюць ліста-адказу (ліст-пытанне; ліст-просьба; ліст-зварот; ліст-прапанова і інш.). Лісты-адказы павінны заўсёды утрымліваць індэкс таго ліста, які быў прычынай для перапіскі;
— лісты, якія не патрабуюць ліста-адказу (ліст-папярэджанне; ліст-запрашэнне і інш.);
2) паводле структуры:
-
рэгламентаваныя (стандартныя) лісты, якія вырашаюць тыповыя пытанні рэгулярных эканоміка-прававых сітуацый і рэалізуюцца ў выглядзе стандартных сінтаксічных канструкцый;
-
нерэгламентаваныя справавыя лісты, якія ўяўляюць сабой аўтарскі тэкст, рэалізуемы ў выглядзе фармальна-лагічнага апавядання або этыкетнага тэксту;
3) паводле тэматычнай прыкметы:
-
справавая карэспандэнцыя (перапіска, якая афармляе эканамічныя, прававыя, фінансавыя і ўсе іншыя формы дзейнасці прадпрыемства);
-
камерцыйная карэспандэнцыя (перапіска па пытаннях матэрыяльна-тэхнічнага забеспячэння і збыту);
4) па прыкмеце адрасата:
-
звычайныя;
-
цыркулярныя, якія накіроўваюцца з адной крыніцы некалькім адрасатам;
5) паводле кампазіцыйных асаблівасцей:
-
аднааспектныя лісты, якія разглядаюць адну праблему, пытанне;
-
шматаспектныя лісты, якія разглядаюць некалькі праблем. Шматаспектным лічыцца ліст, які змяшчае аднатыпныя і разнатыпныя аспекты — просьбы, паведамленні, прапановы.
Віды некамерцыйных справавых лістоў:
-
ліст-просьба, у якім выкладаецца якая-небудзь просьба, пры гэтым у ёй падкрэсліваецца зацікаўленасць арганізацыі ў яе выкананні. Просьба можа выкладацца ад першай асобы адзіночнага ліку, ад першай асобы множнага лікі; ад трэцяй асобы адзіночнага ліку і ад трэцяй асобы множнага ліку (прашу, просім, просіць, просяць);
-
суправаджальны ліст складаецца пры адпраўленні адрасату дакументаў або матэрыяльных каштоўнасцяў. Такі ліст апраўдвае сябе ў тых выпадках, калі ўтрымлівае дадатковыя тлумачэнні да прыкладзенага дакумента;
-
ліст-паведамленне, у якім падаецца якая-небудзь інфармацыя, не якая патрабуе адказу або пацвярджэння з боку арганізацыі ці асобы, якой высылаецца дадзены ліст;
-
ліст-пацвярджэнне ўтрымлівае паведамленне аб атрыманні якіх-небудзь адпраўленняў або аб тым, што раней складзены дакумент застаецца ў сіле. Таксама можна пацвярджаць факт або дзеянне;
-
ліст-напамін адпраўляецца ў тых выпадках, калі нельга атрымаць адказ па тэлефоне ці пры асабістай сустрэчы. Складаецца з двух элементаў: напамін аб выкананні нечага; меры, якія будуць прынятыя ў выпадку невыканання дамовы;
-
ліст-запрашэнне пішацца ў тым выпадку, калі арганізацыя жадае запрасіць іншую арганізацыю на якое-небудзь мерапрыемства. У такім лісце ўказваецца час, месца і дата правядзення мерапрыемства;
-
ліст-падзяка, у якім выказваецца падзяка за выкананне чаго-небудзь;
-
гарантыйны ліст складаецца з мэтай пацвярджэння вызначаных абавязацельстваў і адрасуецца арганізацыі ці канкрэтнай асобе.
Віды камерцыйных справавых лістоў:
-
ліст-запытанне і адказ на яго. Дадзеныя віды камерцыйнай карэспандэнцыі з’яўляюцца рэалізацыяй двухбаковай сувязі ў пісьмовай форме. Запытанне ўяўляе сабой зварот асобы, якая жадае заключыць пагадненне. У запытанні абавязкова паказваецца назва тавара (паслуг), умовы, на якіх пажадана атрымаць тавар, умовы плацяжу, колькасць і якасць тавара;
-
аферта і адказ на яе. Аферта (ад лац. оfferta — ахвяра) — прапанова адной асобы другой асобе заключыць здзелку з дакладным пералікам усіх яе ўмоў. У гэтых лістах звычайна паказваецца, на якіх умовах павінен адбыцца абмен таварамі (паслугамі). У адказе паказваецца згода ці нязгода з прапанаванымі ўмовамі.
-
ліст-прэтэнзія (рэкламацыя), адказ на яго. Рэкламацыя ўтрымлівае прэтэнзіі да таго боку, які парушыў прынятыя на сябе па дамове абавязацельствы і патрабаванні пакрыцця страт. Яна можа быць прад’яўлена ў дачыненні якасці, колькасці тавараў, тэрмінаў пастаўкі і інш. Рэкламацыя ўтрымлівае:
-
падставы для прад’яўлення прэтэнзій;
-
доказы нанесенага ўрону;
-
пэўныя патрабаванні боку, які прад’яўляе прэтэнзію. Рэкламацыя прад’яўляецца ў пісьмовым выглядзе, з прыкладаннем усіх неабходных дакументаў. У адказе на рэкламацыю паведамляецца, што інфармацыя прынята да разгляду; яна разглядаецца поўнасцю, часткова альбо адхіляецца; грашовая выплата зроблены;
-
электронныя лісты. Электронная пошта — гэта асаблівы від камунікацый, які дазваляе пры жаданні мець зносіны ў дыялогавым рэжыме, у рэжыме тэлеканферэнцый і інш. Гэты від перапіскі мае як вялікія магчымасці, так і вялікія цяжкасці праз спецыфіку электроннай перапіскі. З аднаго боку, электронныя лісты амаль нічым не адрозніваюцца ад сваіх звычайных папярэднікаў — папяровых лістоў. У электронным лісце ёсць адрас адрасата і адрас адрасанта, у сістэмных паведамленнях змешчаны дата і час адпраўлення і атрымання паведамлення, тэкст ліста і подпіс таго, хто адпраўляе ліст, захоўваецца радок «Subject» або тэма паведамлення, ёсць магчымасць даслаць копію, таксама можна дадаць файлы, якія змяшчаюць пэўную інфармацыю.
Правілы афармлення і структура справавых лістоў. Звычайна службовы ліст складаецца з некалькіх тыповых структурных элементаў:
а) вобласць загалоўка. У гэтай частцы ліста злева размяшчаецца вуглавы штамп арганізацыі з указаннем назвы арганізацыі, яе паштовых і іншых рэквізітаў, а таксама рэгістрацыйны нумар і дата рэгістрацыі ліста як выходнага дакумента. Калі службовы ліст з’яўляецца лістом-адказам, то тут жа паказваецца, на які дакумент адказвае дадзены ліст. У правай частцы загалоўка размяшчаюцца рэквізіты адрасата. Ніжэй вуглавога штампа размяшчаецца загаловак да тэксту дакумента.
Моўная канструкцыя загалоўка можа мець выгляд:
- прыназоўнік аб + назоўнік у месным склоне (Аб пастаўцы аўтамабіляў);
- па пытанні аб + назоўнік месным склоне (Па пытанні аб пастаўцы запчастак) і інш.;
б) тэкст ліста. Асноўныя асаблівасці афармлення тэксту ліста заключаюцца ў наступным:
-
тэкст службовага ліста, як правіла, павінен закранаць адно пытанне або некалькіх пытанняў, калі яны ўзаемазвязаны і будуць разглядацца ў адным структурным падраздзяленні арганізацыі-адрасата;
-
тэкст ліста, як правіла, складаецца з дзвюх частак: у першай частцы выкладаецца прычына або абгрунтаванне складання ліста, прыводзяцца спасылкі на дакументы, якія з’яўляюцца падставай для падрыхтоўкі ліста; у другой частцы, якая пачынаецца з абзаца, змяшчаюцца вывады, прапановы, просьбы і інш.
Лісты друкуюцца на стандартных лістах або бланках фармату А4 або А5; пры афармленні ліста на дзвюх і больш старонках другая і наступныя старонкі нумаруюцца пасярэдзіне верхняга поля ліста арабскімі лічбамі. Калі ліст аформлены на бланку службовай асобы, то яго тэкст выкладаецца ад першай асобы адзіночнага ліку («прашу...», «накіроўваю...»). У астатніх выпадках змест ліста выкладаецца ад трэцяй асобы адзіночнага ліку. Калі да тэксту ліста прадугледжаны дадатак, то ён змяшчаецца ніжэй асноўнага тэксту, напрыклад Дадатак: на 10 с. у 1 экз. Калі дадаткаў некалькі, то даецца скарочаная назва кожнага дакумента дадатку з пазначэннем колькасці асобнікаў і лістоў;
в) вобласць подпісу. Тут называецца пасада і прозвішча асобы, якая падпісала ліст. Калі выканаўцам дакумента была іншая асоба, то прозвішча выканаўцы і яго тэлефон (або іншыя рэквізіты, калі гэта неабходна) паказваюцца ў ніжняй частцы ліста з левага боку.