Філасофія платона ( 427 -- 347г.Д.Н.Э.)

Поруч з лініяй Дэмакрыта, які сімвалізуе вяршыню антычнага матэрыялізма, ў гісторыі філасофіі існуе лінія Платона, як найвышэйшы пункт у развіцці ідэалізма. Да Платона філасофскі ідэалізм, праяўляўся ў містыфікацыі піфагарыйцамі лікаў, ў разуменні логаса Гераклітам, ў этычных катэгорыях Сакрата. І толькі ў Платона аб'ектыўны ідэалізм уяўляе сабой аформлены і завершаны варыянт. Пагэтаму платанізм і аб'ектыўны ідэалізм ёсць сінонімы. Платон як вучань Сакрата пашырыў ягоны дэдуктыўны метад з этычнай сферы і на сферу прыродных і грамадскіх з'яваў і працэсаў. Небезпадстаўна гаворыцца, што ўся заходняя філасофія ўяўляе сабой толькі шэраг заўваг да Платона.

Цэнтральным паняццем у Платона выступае ідэя г. зн.штосці духоўнае, вечна існуючае і нікім не створанае. Ідэя існуе сама па сабе і не мае пад сабою якога--небудзь фізічнага носьбіта. Згодна Платона ідэя прыгожага існуе вечна і нязменна толькі, як ідэя, а прадметы прыгожыя існуюць часова. Па аналогіі ён разглядаў ўсе іншыя ідэі, як нязменныя духоўныя сутнасці. Платон прызнае існаванне сапраўднага і несапраўднага быцця.

Сапраўднае быццё (ідэальнае, правільнае)--гэта ідэі, гэта цэлы свет ідэй, якія існуюць вечна і незменна і ўспрымаюцца праз розум. Несапраўднае быццё (матэрыяльнае, неправільнае)--гэта фізічныя прадметы, якія існуюць часова і ўспрымаюцца пачуццёва(праз зрок,слых,смак,..) г. зн. усё матэрыяльнае, ўсё рэчывавае з’яўляецца “ценем” ідэальнага. Сапраўднае быццё стварае несапраўднае быццё г.зн. вечныя ідэі твораць часовыя прадметы: напрыклад, ідэя чалавека -- вечная, а людзі якія ствараюцца гэтай ідэяй існуюць часова і не з'яўляюцца ідэальнымі. Для таго, каб пераканацца, што ідэі існуюць аб'ектыўна і рэальна, Платон сцвярджае: пры параўнанні двух прадметаў, заўсёды паміж імі нябачна прысутнічае трэці, які існуе як ідэя і стваральнік гэтых прадметаў. Напрыклад, калі параўноўваць паміж сабою два кляновыя лісты, то ва ўсіх выпадках паміж імі нябачна прысутнічае ідэальны кляновы ліст. Ідэальнасцю надзелены матэматычныя паняцці: кропка як фізічны прадмет адсутнічае, але як прадмет разважанняў, як ідэальная кропка яна надзелена рэальнасцю. Іерархія ідэй прадвызначае сістэмнасць і структурнасць ў сусвеце, ў прыродзе і прадстаўлена схемай:

1)справядлівасць і прыгажосць -- гэта самыя галоўныя ідэі. Пагэтаму і ў зямным існаванні ўсё праяўляецца і заяўляе аб сабе толькі праз справядлівасць і прыгажосць.

2)ідэі фізічнага свету: агонь, колер, рух, гук, пахі і г. д., як фізічныя з'явы існуюць у сілу таго што яны створаны ідэямі агню, колеру і г. д.

3)ідэі жывога свету: расліны, жывёлы, чалавек таксама ўзнікаюць ад адпаведных ідэй.

4)ідэі дакладных прадметаў: стол, ложак, рыдлёўка, канапа ды ўсе іншыя прадметы і прылады, што вырабляюцца чалавекам; гэта вынік стваральнай сілы ідэй, так як, усімі дзеяннямі пры вытворчасці любых прадметаў, чалавек заўсёды кіруецца адпаведнымі ідэямі.

5)ідэі адносін: любоў, ненавісць, сіметрыя, прапорцыя. Значыць, любоў сіметрыя і г. д. у прыродным і асабістым варыянце існуюць толькі таму, што існуюць адпаведныя ідэі.

Вучэнне Платона аб душы.Працэс пазнання.

Платон працягваў далей вучэнне сафістаў і Сакрата аб тым, што чалавек складаецца з душы і цела і што целу ўласціва смяротнасць, а душы вечнасць. Да злучэння з целам душа існуе ў свеце ідэй і ўзбагачаецца цэлай сістэмай ідэальных ведаў. Пасля злучэння ў зямным жыцці з целам, яна забывае ўсё пачутае і ўбачанае ў свеце ідэй. А затым праз пэўныя сітуацыі, наводныя пытанні душа здольна ўспамінаць тую інфармацыю, якую яна атрымала ў свеце ідэй. Пагэтаму крыніца зямных ведаў знаходзіцца не ў чалавечым розуме і не ў яго пачуццях (зроку слыху..), а толькі ў прыроджаных ідэях. Напрыклад, Платон спасылаецца на дыялог “Менон” у якім Сакрат гутарыць з хлопчыкам, які ніколі не вывучаў геаметрыі, але праз наводныя пытанні самастойна ўспомніў тэарэму Піфагора. Пасля смерці цела, душа зноў вяртаецца ў свет ідэй і, ўзбагачае яго тымі ўражаннямі і інфармацыяй якія яна атрымала, калі была ў адзінству з целам. Пры дапамозе душы свет ідэй і свет фізічных прадметаў злучаецца ў двуадзінства.

Платон з'яўляеццаа пачынальнікам навукі псіхалогія (псіхея з ст.гр. - душа).У структурных адносінах душа складаецца з трох частак:

1) разумнай (лагістыкон) -- пры дапамозе яе чалавек разважае, аналізуе прымае рашэнні; яна лакалізуецца ў сферы галавы чалавека.

2)неразумнай(алагон), якая называецца яшчэ расліннай і знаходзіцца ў вобласці чалавечага страўніка; яна адчувае небяспеку, страх, голад, смагу і ўсе цялесныя жаданні. Да неразумнасці адносіцца і каханне, так як яно не падпарадкуецца розуму.

3)вогненнай, якая прысутнічае ў сэрцы і творыць адвагу, ненавісць, гераізм, патрыятызм.

Разуменне дзяржавы ў Платона.

Вучэнне Платона аб дзяржаве з’яўляецца канкрэтызацыяй яго вучэння аб свеце ідэй і ўтрымліваецца ў трактатах "Дзяржава"; "Палітыка"; “Законы”. Згодна Платона дзяржава ў зямных умовах узнікае і існуе толькі таму, што ў свеце ідэй ёсць ідэя дзяржавы. Прызначэнне дзяржавы: забяспечыць выжыванне як асобнага чалавека так і народа ў цэлым.Усіх грамадзян Платон дзеліць на тры групы па аналогіі структуры душы чалавека:

а)разумная частка -- кіраўнікі – філосафы, у душах якіх найболей золата, як мудрасці вышэйшай пробы; ім забараняецца мець матэрыяльныя багацці.

б)вогненная частка - ваяры, ахоўнікі, варта, у душах якіх пераважае срэбра; мудрасць у іх “па закліку сэрца” і праяўляецца ў гераізме, адвазе, абавязку, вернасці.

в)неразумная частка - земляробы, гандляры (гандлем павінны займацца людзі непрыдатныя ні да якой іншай працы), рамеснікі, душы якіх утвораны з медзі; мудрасць тут у штодзённай працы, якая павінна прыводзіць да ўзбагачэння, атрымання асалоды ад зямных даброт і ўцехаў і адначасова забяспечваць і кантраляваць мудрасць у двух другіх частках дзяржавы.

Усе зямныя дзяржавы з'яўляюцца неправільнымі і існуюць ў наступных формах:

1)тымакратыя; улада тут належыць нямногім і кіраўнікі дзяржавы спачатку карыстаюцца пашанай ў народа, але затым яны пачынаюць займацца казнакрадствам. А на гэта іх падбіваюць жонкі і, асабліва каханкі, і як вынік, кіраўнікі страчваюць свой аўтарытэт.

2)алігархія; пачынаецца з раскошы кіраўнікоў і беднасці народу. Тут ў межах адной дзяржавы своеасабліва суіснуюць дзяржава багатых і дзяржава бедных.

3)тыранія; зяўляецца найгоршай формай адхілення ад ідэальнай дзяржавы так як уся ўлада ў ёй належыць аднаму. Як правіла, яна завяршаецца натуральнай смерцю тырана ці яго забойствам.

4)дэмакратыя, яе неправільнасць ў тым, што праз традыцыі, праз выбары большасць падпарадкоўвае сабе нязгодную з ёю меншасць і навязвае ёй свае погляды, каштоўнасці, пануе над ёй. А гэта знішчае непаўторнасць асобнага чалавека, ці якой - небудзь меншасці людзей.

Ідэальная дзяржава з’яўляецца сінонімам справядлівасці і да яе павінны імкнуцца ўсе існуючыя дзяржавы, але так як ідэальная дзяржава існуе толькі ў свеце ідэй, то ўсе зямныя дзяржавы ніколі не могуць дасягнуць яе. Жаданне дацягнуцца да ідэальнай дзяржавы спрыяе пошукам справядлівасці ў зямных грамадствах. Ідэальная дзяржава надзелена двумя рысамі: мудрасцю кіраўніка і мужнасцю народа. Мудрасць кіраўніка праяўляецца у тым, што ён не павінен выкарыстоўваць сваю ўладу дзеля ўзвышэння самога сябе як адзінаправільнага і незаменнага ў дзяржаве. Паводле Платона кіраваць дзяржавай павінны філосафы, пры тым незважаючы на тое, што яны могуць і не разбірацца ў нейкіх дакладных справах і каштоўнасцях, але самае галоўнае - яны павінны разумець філасофскі сэнс такіх катэгорый як дзяржава, грамадзянін, дэмакратыя, гісторыя, свабода, будучыня і пагэтаму “пакуль дзяржаўная ўлада і філасофія не злучацца ў адно, да таго часу і дзяржаве і ўсяму чалавецтву не пазбавіцца ад няшчасцеў” У ідэальнай дзяржаве поруч з мудрасцю кіраўніка прысутнічае мужнасць грамадзяніна. Мужнасць праяўляецца праз штодзённы занятак, абавязак, а таксама праз адносіны грамадзяніна да ўлады і ўменню яго адстойваць сваю годнасць. Узорам мужнасці не павінны быць кіраўнікі дзяржавы і вайскоўцы. Забараняецца кіраваць дзяржавай вайскоўцам і паліцэйскім, дзеля таго каб не ператвараць яе ў казарму.