- •Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы Гигиена - 2 кафедрасы
- •Жұмыс бағдарламасы
- •2. Бағдарлама:
- •2.3 Оқытудың міндеттері:
- •2.4 Оқытудың соңғы нәтижесі
- •2.7.1. Дәрістің тақырыптық жоспары:
- •2.7.2 Тәжірибелік сабақтың тақырыптық жоспары:
- •2.7.3 Студенттің өзіндік жұмысының тақырыптық жоспары:
- •2.8 Оқыту мен сабақ берудің әдістері:
- •2.9 Білім алушылардың білімі мен дағдыларын бағалау әдістері:
- •Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Фармацевтика Академиясы Гигиена 2 кафедрасы
- •Силлабус
- •1.7. Оқытушылар туралы мәлімет:
- •1.9 Пәнің саясаты:
- •2. Бағдарлама
- •2.3 Оқыту мақсаттары:
- •2.4 Пәнді оқытудың соңғы нәтижесі
- •2.7 Пәннің қысқаша мазмұны:
- •2.8.1. Дәрістің тақырыптық жоспары:
- •2.8.2. Тәжірибелік сабақтың тақырыптық жоспары:
- •2.8. 3. Студенттің өзіндік жұмысына арналған тапсырмалар:
- •2.9 Негізгі және қосымша әдебиет:
- •2.10 Оқытудың және сабақ берудің әдістері
- •4. Жағдайлық есептерді құрастыруға қойылатын талаптар:
- •2.11 Білімдерін бағалау белгілері мен ережелері:
- •2.12. Білім алушылардың оқу жетістіктерін тексеру үшін білімін бақылаудың келесі түрлері қарастырылған:
- •2.12.1 Ағымдық бақылау:
- •Жағдайлық есептерді шешу, тәжірибелік сабақта жағдайлық есептерді талдау
- •2.12.2 Аралық бақылау:
- •Қорытынды бағаның пайыздық мөлшері - 88,72 %
- •Балдың сандық эквиваленті - 4
- •Дәстүрлі жүйедегі баға - жақсы
- •Тағам гигиенасы
- •7 Семестр
- •Тақырыбы: Халықтың ақуызбен тамақтану проблемасының гигиеналық аспектілері.
- •Әдебиет:
- •Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Тамақтануда майлар проблемасының гигиеналық аспектілері.
- •5) Әдебиет:
- •Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •Тақырыбы: Тамақтануда көмірсулар проблемасының гигиеналық аспектілері.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •Тақырыбы: Тамақтануда дәрумендер проблемасының гигиеналық аспектілері.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Тамақтануда минералды заттардың проблемасының гигиеналық аспектілері.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •Тақырыбы: Ұтымды тамақтану және оны ұйымдастыруға қойылатын гигиеналық талаптар.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Тамақтанудың энергиялық тепе – теңдігі.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •Тақырыбы: Тамақтану тәртібі ұтымды тамақтанудың негізгі құрамдық бөлігі ретінде және негізгі тамақтық заттардың сәйкестендірілуі.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Халықтың тамақтану жағдайын бағалау және санитарлық – гигиеналық бақылау.
- •Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Тамақтық азық – түліктерді гигиеналық сараптаудың негіздері.
- •Әдебиет:
- •Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •Тақырыбы: Дән және дәнді өңдеу арқылы алынатын өнімдерге қойылатын гигиеналық талаптар.
- •5) Әдебиет:
- •Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Сүт және сүт өнімдеріне қойылатын гигиеналық талаптар.
- •Сүт өнімдері
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •Тақырыбы: Ет және ет өнімдеріне қойылатын гигиеналық талаптар.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Балық, балық өнімдері мен сутеңіз өнімдеріне қойылатын гигиеналық талаптар.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •8 Семестр
- •1) Тақырыбы: Тағам гигиенасы саласында мемлекеттік санитарлық – эпидемиологиялық қадағалауды ұйымдастыру және құқықтық негіздері.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •Тақырыбы: Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының орналасуына және жер телімдеріне қойылатын санитарлық талаптар.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Азық – түлік саудасының ұйымдастырылуына қойылатын талаптар.
- •3) Дәріс тезистері: Азық – түлік сауда нысандарының жер телімдеріне қойылатын талаптар
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Сүт және сүт өнімдері өндірісі кәсіпорындарына қойылатын санитарлық – гигиеналық талаптар.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Ет өңдеуші өндірісі кәсіпорындарына қойылатын санитарлық – гигиеналық талаптар.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Нан – тоқаш өндірісі кәсіпорындарына қойылатын санитарлық – гигиеналық талаптар.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Тамақтан уланудың жіктелуі.
- •Тағамдық улану
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Тамақтық токсикоинфекциялар.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •Тақырыбы: Тағамдық бактериалды токсикоздар.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Микробты емес тамақтан улану.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •Қорытынды
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Ауыл шаруашылығында қолданылатын пестицидтерге санитарлық – гигиеналық бақылау жүргізу.
- •Пестицидтердің жіктелуі
- •5) Әдебиет:
- •6)Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Тамақтық азық – түліктердің қазіргі уақытта биотехнологияның гигиеналық проблемалары.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: Тамақтық азық – түліктерді санитарлық қорғау. Тамақтық азық – түліктердің сапасын реттеу.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •1) Тақырыбы: қр-да қолданылатын тағамдық қоспаларды гигиеналық бағалау.
- •5) Әдебиет:
- •6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII. Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII. Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII. Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиеттер:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Пайдаланылған әдебиеттер:
- •VII.Бақылау:
- •8 Семестр
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиет:
- •VII.Бақылау:
- •III. Оқыту мақсаты:
- •IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:
- •VI. Әдебиеттер:
- •VII.Бақылау:
- •Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Фармацевтика Академиясы Гигиена 2 кафедрасы студенттің өзіндік жұмысына арналған әдістемелік өңдеу
- •7 Семестр
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •1. Тақырыбы: Аралық бақылау 1-7 тақырыптар бойынша
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •1. Тақырыбы: Аралық бақылау 9-14 тақырыптар бойынша
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •8 Семестр
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •1. Тақырыбы: Аралық бақылау 1-7 тақырыптар бойынша
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •1. Тақырыбы: Аралық бақылау 9-14 тақырыптар бойынша
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •Қосымша №1 сөж тақырыптары, оларға қойылатын талаптар және мазмұны
- •3. Сөж тапсыру түрлері:
- •4.Жағдайлық есептерді құрастыруға қойылатын талаптар:
- •Жағдайлық есептерді шешу, тәжірибелік сабақта жағдайлық есептерді талдау
- •Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Фармацевтика Академиясы Гигиена 2 кафедрасы студенттің өзіндік жұмысына арналған әдістемелік өңдеу
- •7 Семестр
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •1. Тақырыбы: Аралық бақылау 1-7 тақырыптар бойынша
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •2. Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7. Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •1. Тақырыбы: Аралық бақылау 9-14 тақырыптар бойынша
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8. Бақылау - сұрақтар:
- •8 Семестр
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •1. Тақырыбы: Аралық бақылау 1-7 тақырыптар бойынша
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •2.Мақсаты:
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •1. Тақырыбы: Аралық бақылау 9-14 тақырыптар бойынша
- •3. Тапсырма:
- •7.Әдебиет:
- •8.Бақылау - сұрақтар:
- •Қосымша №1 сөж тақырыптары, оларға қойылатын талаптар және мазмұны
- •3. Сөж тапсыру түрлері:
- •4.Жағдайлық есептерді құрастыруға қойылатын талаптар:
- •Жағдайлық есептерді шешу, тәжірибелік сабақта жағдайлық есептерді талдау
- •Оңтүстік қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы
- •«Гигиена – 2» кафедрасы пән бойынша білімін, іскерлігін және дағдыларын бақылаушы-өлшегіш құрал
- •1)Пән бойынша тестілер.
- •1)Пән бойынша тестілер.
- •1)Пән бойынша тестілер.
- •1)Пән бойынша тестілер.
5) Әдебиет:
1. Сералиева М.Ш., Илақбаева Ү.С. Тағам гигиенасы. Оқулық.-Шымкент,2009.-300бет.
2. П.Терехин., С.В.Ахметова, Г.Н.Талиева. Емдік тамақтану (оқу-әдістемелік құрал). Қарағанды.-2006.-276 бет.
3. Ахметов М. Тағам гигиенасы терминдерінің орысша-қазақша сөздігі: -Алматы: Сөздік. Словарь, 1998 -240 бет.
4. Қазақстан Республикасы территориясында істейтін тағам гигиенасы бойынша санитарлық ережелер мен нормалар, Мемлекеттік санитарлы-эпидемиологиялық қызметінің нормативтік және құқықтық актілері, нормативтік-әдістемелік құжаттар.
6) Қорытынды сұрақтары (кері байланысы):
Тағамдық бактериалды токсикоз дегеніміз не?
Қандай уланулар осы топқа жатады?
Стафилококкты интоксикациялар патогенезі мен эпидемиологиясы қандай?
Стафилококкты интоксикацияны қандай тағамдық азықтар тудырады?
Ботулизм қоздырғышының патогенезі қандай?
Ботулотоксиннің қандай қасиеттері бар?
Ботулизм мен кейбір тағамдық азықтар арасында қандай байланыс бар?
№10
1) Тақырыбы: Микробты емес тамақтан улану.
2) Мақсаты: Микробтық емес тағамдық уланудың ерекшелігімен студенттерді таныстыру.
3) Дәріс тезистері: Табиғаты бактериалды емес тағамдық ауруларға тән ерекшелік көбіне үй жағдайында кездеседі және зардап шегушілердің саны аз болады. Тағамдық аурулардың ішінде табиғаты бактериалды емес улану 7-15 пайыз құрайды. Бұл ауруларға өлім көрсеткішінің жоғары болуы тән, олар улы саңырауқұлақтар мен жабайы өсімдіктерді пайдаланғанда дамиды. Уланудың бұл тобына жеуге жарамсыз улы саңырауқұлақтарды (саңырауқұлақтар мен жабайы өсімдіктер), уақытша улы қасиетке ие болған (картоп соланині, жемістердің ащы дәні, жануарлардың мүшелері) тағамдық азық-түліктердің улы қоспаларымен (ауыр металдардың тұздары, арамшөптермен улы химикаттар) улану жатады.
Саңырауқұлақтармен улану. Өсімдіктермен уланулардың арасында саңырауқұлақтармен улану жиі кездеседі. Саңырауқұлақтармен уланудың шамамен 15 пайыз өліммен аяқталады. Саңырауқұлақтар жеуге жарамды, жарамсыз болып бөлінеді. Жеуге жарамды саңырауқұлақтардың өзі шартты және шартсыз түрде жеуге жарамды саңырауқұлақтарды (ақ саңырауқұлақ, шампиньондар және т.б.) әдетте тағамға пайдаланғанда алдын ала немесе қосымша өңдеудің қажеті жоқ.
Шартты түрде жеуге жарамды саңырауқұлақтарды дұрыс дайындамаған жағдайда тағамдық улану дамиды. Бұл саңырауқұлақтарды кулинарлық өңдеудің алдында ұзақ уақыт қайнатады немесе суда жібітіп қояды.
Улы саңырауқұлақтарға боз уқұлақ, шыбын жұт т.б. жатады. Боз уқұлақ пен шартты түрде жеуге жарамды саңырауқұлақтармен улану аса қауіпті. Улы саңырауқұлақтармен улану көбіне жаздың аяғына қарай, оларды көп жинайтын кезеңде байқалады және жеке немесе отбасылық сипатта болады.
Улы қасиетке ие болған жеуге жарамды кейбір тағамдық азықтармен улану. Тағамдық уланудың бұл тобына картоп соланині, жемістердің ащы дәні, жануарлар мен балықтардың мүшелері т.б.жатады.
Картоптың құрамындағы соланиннің мөлшері 11мг пайыз, ол әсіресе картоптың қабығында көп 30-64 мг пайыз. Өнген немесе жасыл түске енген картопта соланин мөлшері (420-730 мг пайыз) көбейеді. Соланин қасиеті жағынан гликозидтерге жақын, гемотитикалық улы затқа жатады, яғни қандағы эритроциттерді бұзады. Адамдарды улануға әкелетін соланиннің улы мөлшері 200-400 мг пайыз. Құрамында соланиннің мөлшері көп картоптың дәмі ащылау, оны жегенде жұтқыншақты қырнап өткендей әсер қалдырады. Улану барысында асқазан – ішек трактысында аздаған бұзылыстар байқалады. Картопта соланин мөлшерінің жинақталуының алдын алу үшін қараңғы бөлмеде 1-20С температурада сақтайды. Түсі жасыл тартқан картопты жеуге болмайды.
Фазин-шикі фасольдың құрамында болатын улы зат. Тағамға фасольдан дайындалған ұн мен тағамдық концентраттарды пайдаланғанда тағамдық улану туындауы мүмкін.
Амигдалин-кейбір өсімдіктерде, олардың жемістерінде, тұқымдарында кездесетін улы зат. Ащы миндаль сүйекті жемістердің дәнінде амигдалин гликозиді кездеседі, олардың бұзылуынан синиль қыщқылы бөлініп шығады. Ащы миндальды амигдалиннің мөлшері 2-8%, абрикос сүйектерінде 8%, шабдалыда 2-3%, қара өрікте 0,96%; олар ыдырағанда 5,6% синиль қышқылы түзіледі.
Уланудың жеңіл түрінде бас ауырып, жүрек айниды; ал ауыр түрінде адам дірілдеп, көгереді, есінен танады, тіпті өліп кетуі де мүмкін.
Жануарлар мен балықтардың улы ішкі мүшелері мен тіндерінен улану
Кейбір балықтардың қара уылдырығы уылдырық шашар кезде улы қасиетке ие болады. Орта Азия (Балқаш, Ыстық көл көлдері мен Амудария өзенінде, Арал теңізінде және т.б.) суларындағы маринка балығынан улану жағдайлары тіркелген.
Ауыр металдардың тұздарымен улану.
Ыдыстарды өз мақсаттарында пайдаланбаған жағдайда немесе ыдыс жасалған материал, қондырғылар мен құрылғылар гигиеналық талапқа сай болмаған жағдайда ауыр металдардың тұздары улы мөлшерде жинақталуы мүмкін. Өндіріс орындарынан шыққан улы металдар топырақ арқылы тағамдық азықтарға беріледі, олардың қатарына қорғасынды, мышьякты, мыс пен мырышты, фтор мен оловоны, сурьманы жатқызуға болады.
Бұл заттар отынды жаққанда, ауыл шаруашылығында қолданылатын тыңайтқыштар мен улы химикаттар арқылы да қоршаған ортаға түседі. Ауыр металл тұздарының токсикалық әсері олардың мөлшері мен ағзадағы әсер ету механизміне байланысты. Улану көбіне жедел түрде өтеді және денсаулық жағдайының жергілікті немесе жалпы бұзылыстарымен сипатталады. Металдардың кейбір тұздары жинақталу қабілетіне ие, яғни ағзаға біртіндеп жиналып, созылмалы улануға әкеледі.
4) Иллюстрациялы материалдар: слайдтар- 18