Добавил:
mkk-1978@mail.ru Доктор экономических наук, профессор кафедры Экономической теории национального университета Республики Узбекистан им. М.Улугбека Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
УМК_Макроиқтисодий_таҳлил_ва_прогнозлаш.doc
Скачиваний:
1327
Добавлен:
02.01.2021
Размер:
13.85 Mб
Скачать

Топшириқлар

1-масала

Мамлакатларлар АВС-таҳлили учун бошланғич маълумотлар

Йиллар

Иқтисодий ўсиш %

Капитал самарадорли-гининг ўсиш сураъти %

Меҳнат самарадор-лиги ўсиш сураъти %

2006

103,6

101,1

101,9

2007

102,8

100,8

100

2008

104,1

102,3

102,6

2009

105,2

103,0

102,6

2010

106,3

102,3

103,9

2011

105,4

101,9

103,6

2012

103,6

100,9

101,5

2013

102,9

100,3

100,9

2014

104,8

103,1

101,6

2015

106,4

102,6

103,3

“А” давлатнинг самарадорлик кўрсаткичлари 1-жадвалда келтирилган. Келтирилган кўрсаткичлар ёрдамида мамлакат иқтисодий ўсишида қайси омилнинг улуши юқорилиги, иқтисодий ўсишни интенсив ва экстенсивлигини инобатга олиб, мамлакат иқтисодиётининг инновацион ривожланиш йўлларини бўйича стратегияни белгиланг.

Мамлакат иқтисодиётида омиллар самарадорлик кўрсаткичлари ва инновацион ривожланиши ўртасидаги ўзаро алоқадорликни топинг. Мамлакат иқтисодий ўзсиши билан инветиция самарадорлги ўртасидаги боғлиқликдан келиб чиқиб, иқтисодий инқирозлар натижасида инвестициялар ҳажмининг тушиши фақат меҳнат самарадорлиги натижасида мамлакат иқтисодий ўсиш ҳолатини баҳоланг.

2-масала

1. Макроиқтисодий кўрсаткичларни иқтисодий ўсишга таъсирини схематик тарзда ифодалаб беринг.

2. Қуйидаги саволларга жавоб беринг:

а) Иқтисодий ўсиш ва иқтисодий ривожланиш ўртасидаги фарқини ваалоқадорлигини ифодалаб беринг.

б) Мустақиллик йилларида республикамиз иқтисодиёти иқтисодий ўсишини йиллар бўйича даврлаб беринг ва ҳар бир давр қайси иқтисодий ўсиш турига алоқадорлигини изоҳлаб беринг.

3-масала

“А” мамлакатда ялпи ички маҳсулоти ўсиши тажрибаси

“А” мамлакат ялпи ички маҳсулоти ва аҳолининг ўсиш сураътлари 1-жадвалда келтирилган.

2007 йил

2008 йил

2009 йил

2010 йил

2011 йил

2012 йил

2013 йил

2014 йил

2015 йил

ЯИМ (%)

3,1

4,2

2,3

3,3

3,5

3,6

4,5

2,1

2,2

Аҳолини ўсиши (%)

3,9

4,0

3,9

3,8

3,3

3,2

2,8

2,8

2,6

Савол.

1. Қайси йилларда “А” мамлакатда иқтисодий ўсиш сураътлари кўзатилган?

2. Иқтисодий тушиш даврларида айнан қайси омил натижасида юзага келган?

Вазиятли топширик. Инвестицион талаб ва махсулот бозорларида мувозанат

Топширик инвестициялар, жамгармалар, процент нормаси ва даромад уртасидаги богликликни акс эттиради. Макродаражада махсулот бозорлари мувозанати функцияси омиллари булмиш жамгаришга уртача мойиллик ва даромад микдори курсатилган.

Топширикнинг уммий маъноси куйидагидан иборат. Инвестицион талабнинг процент нормасига боглик булган график берилади. Инвестициялар ва жамгармалар тенглиги тугрисидаги талаб асосида жамгармалар функцияси аникланади. Сунг, жамгарма ва инвестицияларнинг мувозанат нукталарининг турли комбинацияларига мос булган, махсулот, бозорларининг умумий мувозанат эгри чизиги белгиланади. Бундай холат узгарувчан булади ва масалага даромад даражаси ва жамгармага уртача мойилликнинг узгариш омили киритилади. Конъюктуранинг Янги шароити махсулот бозорлари мувозанати эгри чизигининг силжишига олиб келади.

Шундай килиб, топширикни бажариш бир канча боскичларда олиб борилади.

Инвестицион талаб эгри чизигини тузинг. Инвестицион талаб банк проценти функцияси сифатида аникланди. Бундай боглик механизмини чукуррок куриб утамиз. Инвестицияларга талаб уч манба хисобидан шаклланади: а) фойданинг бир кисми; б) банк карзлари; в) кимматбахо когозларни сотиш.

а) холатида: банкка куйиладиган пулга бериладиган процентга нисбатан ишлаб чикаришдан кутиладиган фойда нормаси куп булса, корхона ишлаб чикаришга купрок маблаг ажратади. Инвестицияга мойиллик процент усиши билан камайиб боради (фойда нормаси узгармас булган шароитда).

б) холатида: процент ошиши билан кредит кимматлашиб боради, капитал куйилмалар кам фойдали булиб колади. Инвестициялар банк карзлари камайиши билан кискариб боради.

в) холатида: процент канча юкори булса, кимматбахо когозлар курси шунчалик пасайиб боради. Окибатда, акция ва облигацияларни сотиш оркали капитални жалб этиш камаяди.

Шундай килиб, молиялаштиришнинг хамма манбалари учун инвестицияга булган талабнинг прцент нормасига богликлиги тескари пропорционал.

Бундай богликлик куйидаги формула билан аниклансин. Деб фараз киламиз.

R-12/I

Бу ерда, R- банк проценти нормаси;

I – инвестицияга талаб, пул бирлиги.

I ни абциссалар укида, R ни ординаталар укида жойлаштириб, инвестицион талаб графигини тузинг.

Шуни таъкидлаш керакки, I 1 пул бирлиги бўлганда ва R 1% булганда функция аникмас. Бу чегараларнинг маъносини тушунтиринг.

Инвестицияларга талаб жамгармалар (S) хисобидан копланади. Жамгармалар, уз навбатида, даромаддан (DI) боглик. S (DI) функция чизикли эмас, чунки даромад ошиши билан жамгармага мойиллик ошади (одамлар юкорирок даромадлар олганда жамгаришга купрок пул ажратадилар).

Жамгармалар инвестицион талабни коплайдиганлиги сабабли, бозор макромувозанатининг содир булиши учун S ва I эквивалент булиши зарур.

Ж.Кейнс буйича, даромад, бир томондан истеъмол ва инвестициялардан таркиб топади (агар бу ерда давлат харажатлари хам кушилса). Бошка томондан эса, даромад истеъмол ва жамгармалардан иборат. Шундай килиб, I=S.

Жамгармаларни абциссалар уки буйлаб жойлаштириб, S функцияси графигини тузиш керак. Графикнинг 4 та нуктаси маълум:

S, пул бирлиги.

1

4

6

12

ID, пул бирлиги .

3

8,5

10,5

14

S - DI координаталар тизимида шу нукталарни белгилаб ва I=S ни хисобга олиб, S эгри чизигининг S=2; 3; 8; 10 пул бирлиги булганда яна бир нечта нуктасини аникланг. Жамгармалар графигини аник функциянинг хамма вилоятида тузинг.

Энди биз икки узаро боглик функциялар графигига эгамиз. I функциясининг хар бир нуктасига S нинг шундай нуктаси моски, унда инвестициялар жамгармаларга тенг. Лекин унда, процент ва даромад уртасида богликлик мавжуд, деб таъкидлашимиз мумкин. Бундан ташкари бундай богликлик графиги шундай нукталардан иборатки, уларнинг хар бири бозор мувозанатининг бирон бир холатини ифодалайди. Яъни даромаднинг хар бир нуктасида шундай жамгарма хиссаси борки, улар айнан шу процент даражасидан келиб чикадиган инвестицион талабни кондиради. Бундай функция – махсулот бозорлари мувозанати эгри чизиги хисобланади. Чунки у мувозанат нукталари тупламини беради. Иктисодий назарияда бундай богликлик «инвестиция плюс жамгармалар укида DI ни ва ординаталар укида R ни жойлаштириб ва R–I ва DI-S графикларидаги хамма маълум нукталарни I-S графигидаги DI-R координаталарга утказиб, тузинг.

Бозор контюктураси шароити узгаради. Даромад даражаси масалада хисобга олинмаган омиллар таъсирида усди (масалан, нархларнинг ва иш хакининг инфляция таъсирида ошиши ва бунинг таъсирида хам ишлаб чикарувчилар, хам истеъмолчилар даромадининг усиши.

Бундай даромад усиши истеъмолга чекланган мойилликни туширишни мумкин булган даражада унчалик сезиларли булгани йук. Яъни даромад кушимча усиши истеъмол ва жамгармага аввалгидай таксимланади. Шунинг учун жамгармалар эгри чизиги аввалгига параллел холатда булади (эгри чизикнинг букланиши истеъмолга чекланган мойилликни таърифлайди, яъни даромад усиши билан истеъмол хажми канчага узгарганини курсатади). Лекин жамгармага уртача мойиллик, яъни даромад хажмидаги уларнинг абслют хиссаси – камаяди. Ошган даромадда иктисодий субъектлар аввал канча жамгармаган булса, шунча микдорда колдиради, лекин истеъмолга куп сарфлайди. Бундай холат бизнинг мисолда инфляцион кутишларга мослашиш билан тушунтирилади, яъни одамлар инфляция шароитида (даромад усиши шундан келиб чикади нархлар усишидан камрок зарар куриш ниятида купрок пул сарфлашга харакат килишади.

Даромаднинг 3 пул бирл. ошиши билан жамгармалар узгармай колади. Шу маълумотлардан фойдаланиб, S1 жамгармалар эгри чизигининг янги графигини тузинг.

Даромаднинг узгариши факат жамгармалар эгри чизигининг силжишига эмас, балки I-S функциясининг хам узгаришига олиб келади. Процентнинг аввалги ставкаси холатида DI нинг усиши юз бергани учун, I-S эгри чизиги унг томонга силжийди.

Аввал тузилган S1 ва I графикларидан фойдаланиб, махсулот бозорлари мувозанатининг янги эгри чизигини (I - S1) чизинг.

Шундай килиб, топширикни бажариш давомида биз махсулот бозорларида мувозанат холатини шакллантирувчи ва узгартирувчи механизмлар харакатини урганиб чикдик.

12-мавзу. Иқтисодий ўсишни прогнозлаш