Добавил:
mkk-1978@mail.ru Доктор экономических наук, профессор кафедры Экономической теории национального университета Республики Узбекистан им. М.Улугбека Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
УМК_Макроиқтисодий_таҳлил_ва_прогнозлаш.doc
Скачиваний:
1327
Добавлен:
02.01.2021
Размер:
13.85 Mб
Скачать

Хукумат.

  1. Сиз истеъмолчилар ва инвесторлардан графиклар йуналишлари ва истеъмол ва инвестицияларнинг мувозанатий хажмлари тугрисидаги маълумотларини оласиз. Умумий харажатлар узгариш графигини тузинг (истеъмол (C) плюс инвестиция (I) плюс давлат харажатлари) (G). G куйидаги функция билан берилади:

G–(СММ/2)-1,

Бунда G – давлат харажатлари, шартли пул бирлиги:

СММ – соф миллий махсулот.

Бу график С, I, G функцияларига параллел, лекин улардан юкори булади, чунки жамият харажатларининг алохида кисмлари эмас, балки жами микдори олинади.

Е0- даромадининг мувозанат даражаси нуктасини аникланг. У (СММ0) – координаталар укига – 45 ли кияликдаги тугри чизик ва C плюс I плюс G графиги кесишмасида жойланади. Бу нуктада умумий харажатлар даромадга тенг булади.

  1. Инвесторлар ишлаб чикаришига куйилмаларни оширадилар. Мувозанат умумий нуктаси силжийди, чунки кушимча инвестициялар даромаднинг усишига олиб келади. Лекин бу усиш I лар усишига мос эмас. Куйилмалар ишлаб чиркариш хажмига купайтирилган, мультипликатив таъсирида курсатади. Сиз инвесторлардан СММ усуви тугрисидаги маълумотни талаб киласиз – СММ1. Бу маълумотлар асосида СММ1 нинг янги даражасини аникланг. Узгарган шартларига мос ва ошган умумий харажатлар хажми, хамда СММни акс эттирувчи Е1 нуктани белгиланг.

  2. Хукумат бошкаришининг максади тула бандликка эришган холда даромаднинг мувозанат даражасини таъминлашдир. Шунинг учун чизмада тула бандликка мос келадиган ишлаб чикариш (даромад) даражасини акс эттириш зарур. Уйинда у СММ – 20 пул бирлигини ташкил этади. Бу нуктани 450 ли бурчак билан координаталар укидан утадиган тугри чизикда белгиланг (Б).

  3. Е1 ва Б нукталарида ишлаб чикариш хажмларини таккосланг. Улар тугри келмайди, улар уртасида фарк мавжуд. Е1 Б га нисбатан кам СММ да урнатилади. Яъни ишлаб чикаришда бозорий мувозанат тула бандликдан кам бандликда содир булади. Фирмалар учун кушимча ишчилар жалб этишнинг маъноси йук, чунки айнан шу харажатларда талаб ва ишлаб чикаришнинг мувозанати руёб топган. Бандликни ошириш асосида кушимча махсулот ишлаб чикариш ортикчалик килади, у истеъмолни топмайди. Бундай холатлар «дефляцион фарк» деган номни олган. Унинг абсалют микдори Б ва Е1 нукталарига мос булган СММ даражаси уртасидаги фарк сифатида аникланади. (Иктисодиётда инфляцион фарк хам учраши мумкин – тескари холат булиб, качон тула мувозанат ишлаб чикариш хажми бандлик нуктасидан юкори булганда содир булади.)

Дефляцион фарк микдорини аникланг.

  1. Дефляцион фаркни бартараф этиш, ишсизликни камайтириш учун куйидаги тадбирларни куллаш зарур. Истеъмолчилар талаби ва харажатларни рагбатлантириш билан бирга инвестицияларни хам яънада купайтириш лозим. Бу холатда даромаднинг ишлаб чикариш умумий купайиш томонга силжийди.

Истеъмол С функцияси куп омилларга боглик, лекин биринчи навбатда – шахсий даромадлар (DI) ва истеъмолга чекланган мойиллик (MPC) куламига боглик. Бевосита MPC га таъсир этиш кийин чунки у купинча психологик важлар билан аникланади. Шунинг учун давлат даромадлар микдорига купрок самара билан таъсир этиш мумкин. Уларнинг ошишига (шу билан бирга истеъмол талабининг ошишига) хукумат минимал иш хаки ставкасини конуний ошириш, шахсий даромадларга соликни камайтириш каби тадбирларга эга. Лекин бу тадбирлар чекланган, чунки даромадларнинг кескин усиши назорат килиб булмайдиган «иш хаки - нарх» инфляция спиралининг пайдо булишига туртки булиши мумкин. Шунинг учун бизнинг уйинда хукумат юкорида айтилган тадбирлар ёрдамида истеъмолчилар даромадини факат 4 пул бирлигига оширади. Бу сонни истеъмолчиларга етказинг.

Даромадларнинг ошиши истеъмолнинг хам шу микдорда ошишини билдирмайди, чунки олинган кийматнинг бир кисми жамгарилади ва бозорга келиб тушмайди. Шунинг учун истеъмолчилар керакли хисобларни килиб сизга истеъмол усуви – ΔС микдорини етказишлари керак. Истеъмолнинг ошиши худди шундай СММ усишига олиб келади, яъни ΔС=ΔСММ2 Бу С соф миллий даромаднинг бир кисми булганлиги сабабли содир булади ва шу билан бирга истеъмолнинг усиши, хусусий инвестициялар ва давлат ассигнацияларидан фаркли уларок, бевосита СММ нинг ошишини билдиради. Бу холатда мултипликатив самара йук.

Шунинг учун умумий графигингизда ошган истеъмолга мос ва СММ2 усишига тенг янги нуктани – Е2 ни белгилашингиз мумкин.

Дефляцион фарк кискарди, лекин хали хам анча катта. Хукумат уз харакатларини давом эттиради.

  1. Кейинги тадбир – фойдага солинган соликни камайтириш йули билан хусусий инвестицияларни рагбатлантириш. Бу холатда махсулот ишлаб чикариш анча кулай булиб колади ва инвесторлар ишлаб чикаришга кушимча маблаг куядилар. Лекин бу ерда хам чегаралар мавжуд. У – соликларнинг сезиларли даражада камайиши, бюджетга тушадиган маблагларни камайтириб юбориши мумкинлиги билан боглик. Бу бюджет дефицитини ва давлат карзларининг ошиш эхтимолини оширади ва бу хам инфляцияга туртки сифатида хизмат килади. Шунинг учун инвесторлар фойдасига солинган солик ставкаси факат 2 процетга туширилади. Бу хакида инвесторларга хабар килинг. Уларнинг хисобидан кейин капитал куйилмалар ошиши натижасида ишлаб чикариш хажми усуви тугрисидаги маълумотни талаб килинг.

  2. Умумий графикда ошган ишлаб чикаришга СММЗ мос мувозанат нуктасини Е3 билан белгиланг. (СММ3-СММ2=ΔCMM). Агар дефляцион фарк сакланиб колса, унда махсулот ишлаб чикаришни ошириш ва кушимча иш кучи жалб этиш учун давлат харажатларини купайтириш зарур. Вазифа шундаки, давлат харидорларининг усуви Д шундайт ишлаб чикаришни оширишга (СММ4) олиб келинсинки унда хама тадбирлардан кейин сакланиб колган дефляцион фарк (Ф) бартараф этилсин (ф-СММ4).

Бунинг учун аввал Ф микдорини аникланг. У тула бандлик даражаси ва СММ3 уртасидаги фаркка тенг.

  1. Давлат ассегнациялари хусусий инвестициялар каби, мультипликатив самара берди. (MULT) инвесторлар топширигида берилган СММ усуви (СММ4) MULT2 ва давлат харажатлари G нинг купайтмасига тенг булади. Шунинг учун хукумат G ни куйидагича аниклаши керак.

G=СММ4/ MULT2

(MULT2 микдорини инвесторлар хисоблашди).

Иктисодга G пул бирлигидаги маблагни куйиб хукумат дефляцион фаркни бартараф этади ва Тула бандликни таъминлайди. Бу уйинда давлат тадбирлари маъноси ва бозор конуниятлари хамда омиллари харакатини акс эттирадиган оддий модель келтирилганлигини хисобга олиш керак. реал хаётда Тула бандликка эришиш жуда кийин, чунки коньюктура узгарувчан, давлат органларининг келажакдаги хисоблари купинча эхтимоллик характерига эга. Шундай килиб уйин бозор иктисодининг бир канча конуниятларини ва макросохада иштирокчилари характерларининг мантикини тушунтириб берадиган моделдан иборат.

5-мавзу. Тўлов балансининг иқтисодий таҳлили