Добавил:
mkk-1978@mail.ru Доктор экономических наук, профессор кафедры Экономической теории национального университета Республики Узбекистан им. М.Улугбека Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
УМК_Макроиқтисодий_таҳлил_ва_прогнозлаш.doc
Скачиваний:
1327
Добавлен:
02.01.2021
Размер:
13.85 Mб
Скачать

Вазиятли топшириқ Банк тизими ва бозорни тартибга солиш.

Топширикда бозор иктисодиётини бошкарувчи марказий органлар - молия вазирлиги ва давлат банк тизими – фаолияти моделлаштирилган. Солик сиёсатини утказиш максадида ва механизми, дисконт ставкаларининг узгариши, банк резервлари меъёри, марказий банкнинг бозордаги операциялари куриб утилади. «Лаффер эгри чизиги» конуниятлари ва банк «маржи»лари шаклланиши жараёнлари курсатилган.

Топширик шарти

Давлатнинг кишлок хужалик корхоналари ишлаб чикариш ва даромади хажмига таъсир имитация килинган.

Укув гурахи 4 кисмга булинади: а) марказий банк (МБ), б) молия вазирлиги (МВ), в) хусусий тижорат банклари бошкарувчилари (ТБ), г) бугдой етиштирувчи фермерлар уюшмаси (Ф).

Хар бир гурух уйин давомида уз вазифасини бажарди, лекин хар бир гурух имитациялаштирилган холатни ва бошка гурухлар харакати маъносини тушунтириши керак. Шартлар куйидагича.

Бугдой етиштириш буйича мамлакатда шундай холат вужудга келганки, унинг мавжуд ишлаб чикариш хажмлари бу махсулотнинг сезиларли ортиб колишига олиб келиши мумкин (жахон бозори, экспорт ва импорт таъсири уйинда хисобга олинмайди). Бу шароитда давлат ишлаб чикаришни камайтириш тадбирини куллайди. Бугдой йиллик эхтиёжларини аниклаб. Давлат МВ оркали Ф даромадига белгиланган соликни ошириш йули билан бу тармокка хусусий куйилмаларни камйтиради. Лекин соликни хаддан ташкари ошириш мумкин эмас, унинг чегаравий даражаси фойдадан 50% микдорда олинди. Аммо бу, МВ хисобларига кура, инвестицияларни тухтатиш учун етарли даражада эмас.

Шунинг учун, солик оркали таъсир курсатиш услубига кушимча равишда кредит услуби хам кулланади. МБ тижорат банкларидан ортикча кредит ресурсларини истеъмолдан чикариш банкларидан ортикча кредит ресурсларини истеъмолдан чикариш ниятида облигациялар чикаради. Шу билан бирга МБ хусусий банкларга бериладиган кредитга туланадиган хисоб процент ставкаларини оширади. Уз навбатида, ТБ кишлок хужалиги учун кредит проценти даражасини оширишга мажбур. ТБ дан катта микдорда кредит олишни мулжаллаган Ф, процент ставкалари ошгандан сунг, банкдан олинадиган карзни чеклаб куядилар. Хамма кулланган тадбирлар кишлок хужалигига куйилмаларни давлат органлари хисобига олган, ортикча ишлаб чикаришнинг олдини оладиган ва дон бозорида талаб ва таклиф мувозанатини тиклашга олиб келадиган даражага камайтиради.

Топширик тартиби шундан иборат. Аник хисоблар учун катнашчилар куйидаги маълумотларни хисобга олишлари керак. Йил давомида кутиладиган бугдойга талаб – 10 млн. тонна, 1 т. бугдой уртача нархи – 2,5 минг сум. Тармокда фойда нормаси – 10%. Фойдага солик – 40%. Давлат органлари маълумотига кура, фермрлар 15 млн.т бугдой етиштириш имкониятига эга. Хуллас, мумкин булган ишлаб чикариш хажмини 1,5 маротабага камайтиришни рагбатлантириш керак. Бундай холатда хар бир гурухнинг харакати кандай?

Молия вазирлиги.

Фойда нормаси 10% (Р/К-0,1) ва бир тонна бугдой нархи (Н – Р - К) 2,2 минг сумлигини хисобга олган холда 15 млн. т. ишлаб чикариш шароитида фойда Р1 ва инвестицион ресурслар К1 (капитал) микдорини хисобланг.

Худди шундай микдорларни Р1 ва К2 ишлаб чикариш 10 млн.т. булганда хисобланг. Бу хисоб бозорни мувозанат холатга келтириш учун капитал маблаглар канчага камайиши кераклигини курсатади. Бу микдорни аникланг: К1-К2 – ортикча капитал куйилмалар.

Амалдаги фойдага солик даражаси 40% МВ хисобларига кура соликни 2% га кутариш капитал куйилмаларни 2% га камайишига олиб келади. Лекин солик даражасини % 50 дан ошириш мумкин эмас, чунки бу ута кескин холда инвестицияларни камйтириши ва тадбиркорликни сундириши мумкин. МВ соликни 40% дан 50% гача оширганда инвестициялар канча микдоргача камйишини хисобланг. Бу капитал куйилмалар (К3) хажми керакли булган К2 дан ортикми? Ортик булса, К3 ва К2 ни МБ га етказинг. Кейинги харажатлар МБ томонидан амалга оширилади.

40% солик ставкаси ва 15 млн.т. ишлаб чикариш хажми булган холда ва 50% солик ставкаси ва 10 млн.т ишлаб чикариш хажми булган холларда бюджетга тушиши мумкин булган соликлар микдорини хисобланг.

Нима учун солик ставкалари юкори булганда бюджетга тушадиган маблаг ошмай, аксинча камайиши сабабини тушунтириб беринг.