- •Т ошкент -2020
- •Мундарижа
- •Фан бўйича ўқув материаллари Мавзу-1. МакроиҚтисодий таҳлил ва прогнозлаш фанининг мазмуни, предмети, мақсади ва вазифалари Режа:
- •1.2. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш фанининг мазмуни, предмети, мақсади ва вазифалари
- •1.3. Макроиқтисодий таҳлил ва мҳТнинг роли
- •1.4. Макроиқтисодий таҳлилдан фойдаланиш соҳалари
- •Таянч сўз ва иборалар
- •2.1. Таҳлилнинг моҳияти ва бошқаришдаги ўрни. Иқтисодий таҳлилнинг ўзига хос хусусиятлари.
- •2.2. Иқтисодий таҳлилни амалга ошириш услубиёти. Таҳлил услубиётини шакллантиришда тизимли ёндашув.
- •2.3. Макроиқтисодий таҳлилнинг амалий аҳамияти, бошқарув қарорларини қабул қилишда иқтисодий таҳлил натижаларининг ўрни ва аҳмияти.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-3. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлашнинг ахборот таъминоти Режа:
- •3.1. Ижтимоий-иқтисодий ахборотларнинг шаклланиши ва уларнинг турлари
- •3.2. Макроиқтисодий кўрсаткичлар ахборот объекти сифатида
- •3.3. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаштиришда ахборот технологиялардан фойдаланиш йўналишлари.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-4. Реал секторнинг макроиқтисодий таҳлили Режа:
- •4.1. Миллий даромадлар ва маҳсулотлар ҳисоби
- •4.2. Миллий ҳисобот тизимини асосий агрегатлари.
- •4.3 Кўрсаткичларни ҳисоблаш муаммолари.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-6. Бюджет-солиқ секторининг макроиқтисодий таҳлили Режа:
- •6.1. “Давлат бошқарув органлари” тушунчасига изоҳ
- •6.2. Давлат бошқарув органлари (дбо)нинг операциялар ҳисоби
- •6.3. Давлат бошқарув органлари операцияларининг тавсифланиши
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-7. Пул-кредит секторининг иқтисодий таҳлили Режа:
- •7.1. Иқтисодий операциялар
- •7.2 Миллий даромад, маҳсулот ва тўлов баланси ҳисоблари ўртасидаги алоқа
- •Ўзаро алоқаси
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-9. Макроиқтисодий прогнозлашнинг моҳияти, предмети ва объекти Режа:
- •9.1. Иқтисодий прогнозлаш тушунчаси, унинг моҳияти ва функцияси
- •9.2. Прогноз, гипотеза ва режа хақида тушунчалар
- •9.3. Прогнозлаштириш объектининг тизимли таҳлили
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-10. Ижтимоий-иқтисодий жараёнларни прогнозлаш усуллари Режа:
- •10.1 Прогнозлаштириш усулларидан самарали фойдаланиш.
- •10.2. Прогнозлаштириш усулларининг классификацияси.
- •10.3. Прогнозлаштиришда эксперт баҳолаш усуллари.
- •10.4. Корреляция ва регрессия таҳлили усули
- •10.5. Регрессион таҳлил.
- •10.6. Иқтисодий жараёнлар ва ҳодисаларнинг математик формулалар орқали ифодаланиши.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-11. Макроиқтисодий прогнозлаш моделлари Режа:
- •11.1. Иқтисодий-ижтимоий прогнозлаштириш моделларининг классификацияси.
- •11.2. Эконометрик моделллар.
- •11.3. Макроиқтисодий моделлар.
- •11.4. Иқтисодиётни ривожлантириш моделлари.
- •11.5. Тармоқлараро динамик баланс модели
- •11.6. Прогнозлаштиришни мукаммалаштиришнинг муҳим йўналишлари.
- •11.7. Маҳсулот хом ашё номенклатурасига асосланган моделлар.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-12. Иқтисодий ўсишни прогнозлаш Режа:
- •12.1. Иқтисодий ўсиш тушунчаси.
- •12.2. Иқтисодий ўсиш турлари, уларнинг прогнозлаштиришда ишлатилиши.
- •12.3. Иқтисодий ўсишни прогнозлаштиришда ишлаб чиқариш функцияси.
- •12.4. Экстрополяция усули, корреляцион анализ усули.
- •12.5. Макроиқтисодий ўсишни прогнозлаштириш.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-13. Илмий-техник тараққиётни прогнозлаш Режа:
- •13. 1. Илмий тадқиқот натижалари прогнозлаш объекти сифатида.
- •13.2. Илмий тадқиқот турлари.
- •13.3. Фундаментал тадқиқотлар, уларнинг ўзига хос хусусиятлари, самарадорлигини объектив баҳолаш усули ва умумий тадқиқотлардаги улушининг салмоғи.
- •13.4. Илмий-техник тараққиёт жараёнини прогнозлашнинг хусусиятлари ва тамойиллари.
- •13.5. Инновацион тадқиқот лойиҳалари ва уларнинг натижаларини прогнозлаш.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-14. Ижтимоий жараёнлар ва аҳоли турмуш даражасининг ўсишини прогнозлаш Режа:
- •14.1. Ижтимоий жараёнларнинг хусусиятлари ва уларни ифодаловчи кўрсаткичлар.
- •14.2. Ижтимоий соҳаларни прогнозлаш усуллари ва моделлари, уларнинг ўзига хос хусусиятлари.
- •14.3. Аҳоли турмуш динамикасини баҳоловчи кўрсаткичлар, ушбу кўрсаткичларни ўзгариш динамикаси.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-15. Демографик жараёнларни прогнозлаш Режа:
- •15.1. Прогнозлаш объекти демографик жараёнларнинг хусусиятлари, ўзагриш тенденцияси, ўсиш динамикаси
- •15.2. Мамлакат аҳолисининг таркибий тузилиши
- •15.3. Ишчи кучи, шаҳар ва қишлоқларда уларнинг таркибий тузилиши
- •15.4. Демографик жараёнларни ифодаловчи кўрсаткичлар ва уларни белгиловчи омиллар.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-16. Тармоқнинг иқтисодий ривожланишини прогнозлаш Режа:
- •16.1. Тармоқдаги маҳсулот талабини прогнозлаштириш
- •16.2. Талаб доиралари ва уларнинг талабдаги улушини аниқлаш, ретроспектив маълумот тўплаш, прогнозлаштириш усулини танлаш, тармоқ маҳсулотига бўлган эҳтиёж бўйича талаб моделини ишлаб чиқиш
- •16.3. Ишлаб чиқариш ресурслари талабини прогнозлаштириш.
- •16.4. Тармоқнинг прогнозлаштириш таркиби
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Амалий машғулотлар бўйича ўқув материаллари амалий машғулотлар учун топшириқлар, кейс стади, вазиятли масалалар ва тестлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар Вазиятли топшириқ Истеъмол, инвестиция ва хукумат.
- •Истеъмолчилар.
- •Инвестор
- •Хукумат.
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топшириқ Банк тизими ва бозорни тартибга солиш.
- •Молия вазирлиги.
- •Марказий банк
- •Тижорат банклари
- •Фермерлар
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топшириқ. Пул бозори ва процент нормаси
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топширик. Мувозанат ва давлатнинг пул сиёсати.
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топширик. Инвестицион талаб ва махсулот бозорларида мувозанат
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Тавсия этиладиган адабиётлар рўйхати Асосий адабиётлар
- •Қўшимча адабиётлар
- •Электрон журналлар
- •Интернет сайтлари
- •Талабанинг семестр давомидаги мустақил таълимига оид топшириқлар мустақил таълимга оид топшириқлар
- •Мустақил таълимни баҳолаш бўйича услубий кўрсатма кириш
- •Тaлaбaлaр мустaқил ишлaрининг мaзмуни вa aсосий шaкллaри
- •2. Талабалар мустақил ишларини ташкил этишнинг асосий тамойиллари
- •3. Мустақил ишни амалга оширишда талаба бажариши лозим бўлган вазифалар
- •4. Тaлaбaлaр мустaқил иши мавзулари ва мазмуни, уларни бажариш шакллари
- •Талабалар мустақил таълимининг мазмуни ва ҳажми
- •5. Тaлaбaлaр мустaқил иши бўйича маслаҳатларни ташкил этиш тартиби
- •6. Тaлaбaлaр мустaқил ишлaрини назорат қилиш, баҳолаш тартиби ва мезонлари
- •Курс иши мавзулари, уларни ёзиш ва баҳолаш бўйича услубий кўрсатма
- •Курс иши ёзишнинг мақсад ва вазифалари
- •Курс ишини ташкил этиш
- •Ишнинг мавзусини танлаш
- •Ишнинг режасини тузиш ва бажариладиган ишларни назорат қилиш
- •Курс ишида амалга оширилиши керак бўлган ишлар
- •Кафедранинг асосий вазифалари
- •Илмий раҳбарнинг вазифалари
- •Талабанинг вазифалари
- •Ишга тайёргарлик
- •Адабиётларни танлаш
- •Адабиётларни ўрганиш ва асосий маълумотларни йиғиш
- •Курс ишининг таркибий тузилиши
- •Курс ишини техник расмийлаштириш.
- •Курс ишини ҳимоя қилиш.
- •Курс ишини баҳолаш меъзонлари.
- •Курс ишига илова этиладиган ҳужжатлар.
- •Курс ишининг тавсия этилаётган мавзулари
- •Глоссарийлар
- •II. Ўқув фанининг мақсади ва вазифаси
- •III. Асосий назарий қисм (маъруза машғулотлари)
- •IV. Амалий машғулотлар бўйича кўрсатма ва тавсиялар
- •V. Мустақил таълим ва мустақил ишлар
- •VI. Асосий ва қўшимча ўқув адабиётлар ҳамда ахборот манбаалари Асосий адабиётлар
- •Қўшимча адабиётлар
- •Интернет сайтлари
- •Фаннинг ишчи ўқув дастури
- •1. Ўқув фани ўқитилиши бўйича услубий кўрсатмалар
- •2. Маъруза машғулотлари
- •3. Амалий машғулотлар
- •4. Мустақил таълим
- •5. Фан бўйича талабалар билимини баҳолаш ва назорат қилиш меъзонлари
- •6. Асосий ва қўшимча адабиётлар ҳамда ахборот манбалари Асосий адабиётлар
- •Қўшимча адабиётлар
- •Интернет сайтлари
- •Фан бўйича тарқатма материаллар Макроиқтисод “Макроиқтисодий таҳлил ва пр огнозлаш” фанининг мазмуни, вазифалари ва предмети фалари ва предмети
- •Тестлар Фан бўйича тестлар
- •5. Яим ҳажмини ўзгармас баҳоларда ҳисоблаш учун қайси усуллар қўлланилади.
- •6.Асосий капиталнинг ялпи жамғарилиши қайси баҳоларда ҳисобга олинади:
- •19. Инфляцияни келтириб чиқарадиган сабаблар кўрсатилан қаторни аниқланг.
- •30. Давлат бюджети камомадини молиялаштиришнинг қайси турлари мавжуд:
- •31. Дмс меъёрига кўра давлат молиявий статистикаси доирасидаги операциялар қандай услубда амалга оширилади:
- •32. Давлат бошқарув операцияларида тўлов оперциялари ўз ичига қуйидагиларни олади:
- •33. Консалидация тушунчаси қуйида келтирилган маълумотларнинг қайси бирисида тўғри ифода этилган:
- •50. Давлат бюджети камомадини молиялаштиришнинг қайси турлари мавжуд:
- •Рейтинг тизими асосида талабалар билимини назорат қилиш ва баҳолаш бўйича услубий кўрсатма умумий қоидалар
- •Талабалар билимини рейтинг тизими асосида баҳолаш мезони
- •Талабалар жн ва оНдан тўплайдиган балларнинг намунавий мезонлари
- •Якуний назоратни “Ёзма иш” асосида ўтказиш
- •Назорат турларини ўтказиш муддати
- •Фанга доир видео маърузалар ва видео роликлар Фанга доир видео маърузалар, видео роликлар:
- •Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш
14.1. Ижтимоий жараёнларнинг хусусиятлари ва уларни ифодаловчи кўрсаткичлар.
Асосий иқтисодий-ижтимоий ривожланиш даражалари аҳолининг турмуш даражаси орқали ифодаланади, бу тушунча ўзида кишининг ҳам моддий, ҳам маьнавий жиҳатдан қониқиши тушунилади.
Жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишини прогнозлашнинг асосий ажралмас қисми бу истеьмол ҳажми ҳаракатини баҳолаш ва илмий техник тараққиётининг ўрнини аниқлашдир.
Истеьмолнинг ўсишини таҳлил қилиш аҳоли турмуш даражасини белгиловчи асосий омиллардан бири бўлиб ҳисобланади. Аҳоли истеьмоли таркибидан келиб чиқиб, уларга таъсир кўрсатувчи омилларни аниқлаш, омиллар ва истеьмолнинг ўзаро таъсири сабаб-оқибатларини аниқлаш, ҳозиргача бўлган давр мобайнида истеьмол таркибининг ўзгариши сабабларини таҳлил қилиш, прогноз қилинадиган асосий кўрсаткичларни аниқлашда мамлакатнинг ижтимоий ривожланиши ва аҳоли турмуш даражасида катта ўрин эгаллайди. Қизиқарли маълумотлар20
Б у соҳани прогнозлаштиришнинг асосий вазифаси аввало келажакда аҳоли истеьмолини аниқлаш ва уларни қондириш имкониятларини излашдан иборат. Масалан: юқори сифатли ва турли хил озиқ-овқат маҳсулотлари, хизматлар, уй-жойлар ва бошқалар.
Қулай шароитда инсон ҳар томонлама ривожланар экан, унга нафақат моддий балки маьнавий талаб ҳам ошиб боради. Инсон ривожланиши билан ўз яхши иш шароитини ташкил этишга, тиббий хизматларни ва дам олиш шароитларини яхшилашга ҳаракат килади.
Бозор иқтисодиёти шароитида аҳоли истеьмолининг ўсишини прогнозлаштириш муҳим аҳамият касб этади, чунки бу билан келажакдаги истеьмол ҳажмининг ривожланиш тенденсиясини билиш мумкин.
14.2. Ижтимоий соҳаларни прогнозлаш усуллари ва моделлари, уларнинг ўзига хос хусусиятлари.
Ижтимоий-иқтисодий соҳани ананавий прогнозлаштиришда айрим камчиликлар бор, чунки мамлакат ижтимоий-иқтисодий модернизация, илмий техник тараққиёт ва бошқа экзоген омилларни ҳисобга олиш қийин. Шунинг учун прогнозлаштириш жараёнида мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий, сиёсий ва бу соҳага оид дастур ва режалардан келиб чиқиб, уларни таъсирини инобатга олиб прогнозлаш зарур бўлади.
Прогнозлашни бу тарзда ташкил этиш ижтимоий-иқтисодий соҳа ривожланиши ва уни бутун мамлакат миқёсида кўриб чиқиш қулай бўлиб ҳисобланади. Бу билан аҳоли турмуш даражасининг ҳолати ва унинг истиқболдаги натижалари ҳақида маълумотларга эга бўламиз.
Аҳоли турмуш даражасини прогнозлашнинг уч таркибий қисми мавжуд.
Миллий даромаднинг ўсиши,
Аҳоли истеьмол ҳажмининг ошиши,
Келажакда истеьмол қилинадигин ресурсларнинг ўсиши.
Истеьмол учун ресурслар ўсиш сурьатини прогнозлаш ишлаб чиқариш жамғармасинин унумдорлигини прогнозлашда асос бўлади.
14.1-Расм. Соғлиқни сақлаш харажатлари21
Ижтимоий ривожланишни ва аҳоли турмуш даражасини прогнозлашда иқтисодий-математик усуллар ва моделлардан, меъёр ва бошқа усуллардан фойдаланилади. Иқтисодий математик моделлар, ижтимоий ривожланиш ва аҳоли турмуш даражасини прогнозлашда қўлланилади, у аҳоли эҳтиёжини ортиб бориш тенденсиясини ифодалайди. Келажакдаги ўсиш динамикасини ҳисобга олиш ижтимоий ривожланишни ва аҳоли турмуш даражасини сифати ва миқдорини яхшилашдан иборат.
Ижтимоий ривожланишни ва аҳоли турмуш даражасини прогнозлашнинг камчилиги шундаки у номоддий ишлаб чиқариш жараёнидаги ҳолатларни тўлиқ ифода этолмайди. Моделлар ва прогнозлар тизими бутунлай ишлатилса ҳам, мураккаб иқтисодий категория, турмуш даражани фақатгина маьлум жиҳатларини кўрсатиб таҳлил қилишга ёрдам беради. Ижтимоий ривожланишни ва аҳоли турмуш даражасини прогнозлаштиришнинг ривожланишини ўрганувчи жамиятнинг ижтимоий институтларини ривожлантириб, ҳозирги кундаги муаммоларни ечимларини келажакдаги ҳолатини баҳоламай хулоса қилиш мумкин эмас.