- •Т ошкент -2020
- •Мундарижа
- •Фан бўйича ўқув материаллари Мавзу-1. МакроиҚтисодий таҳлил ва прогнозлаш фанининг мазмуни, предмети, мақсади ва вазифалари Режа:
- •1.2. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш фанининг мазмуни, предмети, мақсади ва вазифалари
- •1.3. Макроиқтисодий таҳлил ва мҳТнинг роли
- •1.4. Макроиқтисодий таҳлилдан фойдаланиш соҳалари
- •Таянч сўз ва иборалар
- •2.1. Таҳлилнинг моҳияти ва бошқаришдаги ўрни. Иқтисодий таҳлилнинг ўзига хос хусусиятлари.
- •2.2. Иқтисодий таҳлилни амалга ошириш услубиёти. Таҳлил услубиётини шакллантиришда тизимли ёндашув.
- •2.3. Макроиқтисодий таҳлилнинг амалий аҳамияти, бошқарув қарорларини қабул қилишда иқтисодий таҳлил натижаларининг ўрни ва аҳмияти.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-3. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлашнинг ахборот таъминоти Режа:
- •3.1. Ижтимоий-иқтисодий ахборотларнинг шаклланиши ва уларнинг турлари
- •3.2. Макроиқтисодий кўрсаткичлар ахборот объекти сифатида
- •3.3. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаштиришда ахборот технологиялардан фойдаланиш йўналишлари.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-4. Реал секторнинг макроиқтисодий таҳлили Режа:
- •4.1. Миллий даромадлар ва маҳсулотлар ҳисоби
- •4.2. Миллий ҳисобот тизимини асосий агрегатлари.
- •4.3 Кўрсаткичларни ҳисоблаш муаммолари.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-6. Бюджет-солиқ секторининг макроиқтисодий таҳлили Режа:
- •6.1. “Давлат бошқарув органлари” тушунчасига изоҳ
- •6.2. Давлат бошқарув органлари (дбо)нинг операциялар ҳисоби
- •6.3. Давлат бошқарув органлари операцияларининг тавсифланиши
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-7. Пул-кредит секторининг иқтисодий таҳлили Режа:
- •7.1. Иқтисодий операциялар
- •7.2 Миллий даромад, маҳсулот ва тўлов баланси ҳисоблари ўртасидаги алоқа
- •Ўзаро алоқаси
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-9. Макроиқтисодий прогнозлашнинг моҳияти, предмети ва объекти Режа:
- •9.1. Иқтисодий прогнозлаш тушунчаси, унинг моҳияти ва функцияси
- •9.2. Прогноз, гипотеза ва режа хақида тушунчалар
- •9.3. Прогнозлаштириш объектининг тизимли таҳлили
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-10. Ижтимоий-иқтисодий жараёнларни прогнозлаш усуллари Режа:
- •10.1 Прогнозлаштириш усулларидан самарали фойдаланиш.
- •10.2. Прогнозлаштириш усулларининг классификацияси.
- •10.3. Прогнозлаштиришда эксперт баҳолаш усуллари.
- •10.4. Корреляция ва регрессия таҳлили усули
- •10.5. Регрессион таҳлил.
- •10.6. Иқтисодий жараёнлар ва ҳодисаларнинг математик формулалар орқали ифодаланиши.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-11. Макроиқтисодий прогнозлаш моделлари Режа:
- •11.1. Иқтисодий-ижтимоий прогнозлаштириш моделларининг классификацияси.
- •11.2. Эконометрик моделллар.
- •11.3. Макроиқтисодий моделлар.
- •11.4. Иқтисодиётни ривожлантириш моделлари.
- •11.5. Тармоқлараро динамик баланс модели
- •11.6. Прогнозлаштиришни мукаммалаштиришнинг муҳим йўналишлари.
- •11.7. Маҳсулот хом ашё номенклатурасига асосланган моделлар.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-12. Иқтисодий ўсишни прогнозлаш Режа:
- •12.1. Иқтисодий ўсиш тушунчаси.
- •12.2. Иқтисодий ўсиш турлари, уларнинг прогнозлаштиришда ишлатилиши.
- •12.3. Иқтисодий ўсишни прогнозлаштиришда ишлаб чиқариш функцияси.
- •12.4. Экстрополяция усули, корреляцион анализ усули.
- •12.5. Макроиқтисодий ўсишни прогнозлаштириш.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-13. Илмий-техник тараққиётни прогнозлаш Режа:
- •13. 1. Илмий тадқиқот натижалари прогнозлаш объекти сифатида.
- •13.2. Илмий тадқиқот турлари.
- •13.3. Фундаментал тадқиқотлар, уларнинг ўзига хос хусусиятлари, самарадорлигини объектив баҳолаш усули ва умумий тадқиқотлардаги улушининг салмоғи.
- •13.4. Илмий-техник тараққиёт жараёнини прогнозлашнинг хусусиятлари ва тамойиллари.
- •13.5. Инновацион тадқиқот лойиҳалари ва уларнинг натижаларини прогнозлаш.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-14. Ижтимоий жараёнлар ва аҳоли турмуш даражасининг ўсишини прогнозлаш Режа:
- •14.1. Ижтимоий жараёнларнинг хусусиятлари ва уларни ифодаловчи кўрсаткичлар.
- •14.2. Ижтимоий соҳаларни прогнозлаш усуллари ва моделлари, уларнинг ўзига хос хусусиятлари.
- •14.3. Аҳоли турмуш динамикасини баҳоловчи кўрсаткичлар, ушбу кўрсаткичларни ўзгариш динамикаси.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-15. Демографик жараёнларни прогнозлаш Режа:
- •15.1. Прогнозлаш объекти демографик жараёнларнинг хусусиятлари, ўзагриш тенденцияси, ўсиш динамикаси
- •15.2. Мамлакат аҳолисининг таркибий тузилиши
- •15.3. Ишчи кучи, шаҳар ва қишлоқларда уларнинг таркибий тузилиши
- •15.4. Демографик жараёнларни ифодаловчи кўрсаткичлар ва уларни белгиловчи омиллар.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-16. Тармоқнинг иқтисодий ривожланишини прогнозлаш Режа:
- •16.1. Тармоқдаги маҳсулот талабини прогнозлаштириш
- •16.2. Талаб доиралари ва уларнинг талабдаги улушини аниқлаш, ретроспектив маълумот тўплаш, прогнозлаштириш усулини танлаш, тармоқ маҳсулотига бўлган эҳтиёж бўйича талаб моделини ишлаб чиқиш
- •16.3. Ишлаб чиқариш ресурслари талабини прогнозлаштириш.
- •16.4. Тармоқнинг прогнозлаштириш таркиби
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Амалий машғулотлар бўйича ўқув материаллари амалий машғулотлар учун топшириқлар, кейс стади, вазиятли масалалар ва тестлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар Вазиятли топшириқ Истеъмол, инвестиция ва хукумат.
- •Истеъмолчилар.
- •Инвестор
- •Хукумат.
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топшириқ Банк тизими ва бозорни тартибга солиш.
- •Молия вазирлиги.
- •Марказий банк
- •Тижорат банклари
- •Фермерлар
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топшириқ. Пул бозори ва процент нормаси
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топширик. Мувозанат ва давлатнинг пул сиёсати.
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топширик. Инвестицион талаб ва махсулот бозорларида мувозанат
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Тавсия этиладиган адабиётлар рўйхати Асосий адабиётлар
- •Қўшимча адабиётлар
- •Электрон журналлар
- •Интернет сайтлари
- •Талабанинг семестр давомидаги мустақил таълимига оид топшириқлар мустақил таълимга оид топшириқлар
- •Мустақил таълимни баҳолаш бўйича услубий кўрсатма кириш
- •Тaлaбaлaр мустaқил ишлaрининг мaзмуни вa aсосий шaкллaри
- •2. Талабалар мустақил ишларини ташкил этишнинг асосий тамойиллари
- •3. Мустақил ишни амалга оширишда талаба бажариши лозим бўлган вазифалар
- •4. Тaлaбaлaр мустaқил иши мавзулари ва мазмуни, уларни бажариш шакллари
- •Талабалар мустақил таълимининг мазмуни ва ҳажми
- •5. Тaлaбaлaр мустaқил иши бўйича маслаҳатларни ташкил этиш тартиби
- •6. Тaлaбaлaр мустaқил ишлaрини назорат қилиш, баҳолаш тартиби ва мезонлари
- •Курс иши мавзулари, уларни ёзиш ва баҳолаш бўйича услубий кўрсатма
- •Курс иши ёзишнинг мақсад ва вазифалари
- •Курс ишини ташкил этиш
- •Ишнинг мавзусини танлаш
- •Ишнинг режасини тузиш ва бажариладиган ишларни назорат қилиш
- •Курс ишида амалга оширилиши керак бўлган ишлар
- •Кафедранинг асосий вазифалари
- •Илмий раҳбарнинг вазифалари
- •Талабанинг вазифалари
- •Ишга тайёргарлик
- •Адабиётларни танлаш
- •Адабиётларни ўрганиш ва асосий маълумотларни йиғиш
- •Курс ишининг таркибий тузилиши
- •Курс ишини техник расмийлаштириш.
- •Курс ишини ҳимоя қилиш.
- •Курс ишини баҳолаш меъзонлари.
- •Курс ишига илова этиладиган ҳужжатлар.
- •Курс ишининг тавсия этилаётган мавзулари
- •Глоссарийлар
- •II. Ўқув фанининг мақсади ва вазифаси
- •III. Асосий назарий қисм (маъруза машғулотлари)
- •IV. Амалий машғулотлар бўйича кўрсатма ва тавсиялар
- •V. Мустақил таълим ва мустақил ишлар
- •VI. Асосий ва қўшимча ўқув адабиётлар ҳамда ахборот манбаалари Асосий адабиётлар
- •Қўшимча адабиётлар
- •Интернет сайтлари
- •Фаннинг ишчи ўқув дастури
- •1. Ўқув фани ўқитилиши бўйича услубий кўрсатмалар
- •2. Маъруза машғулотлари
- •3. Амалий машғулотлар
- •4. Мустақил таълим
- •5. Фан бўйича талабалар билимини баҳолаш ва назорат қилиш меъзонлари
- •6. Асосий ва қўшимча адабиётлар ҳамда ахборот манбалари Асосий адабиётлар
- •Қўшимча адабиётлар
- •Интернет сайтлари
- •Фан бўйича тарқатма материаллар Макроиқтисод “Макроиқтисодий таҳлил ва пр огнозлаш” фанининг мазмуни, вазифалари ва предмети фалари ва предмети
- •Тестлар Фан бўйича тестлар
- •5. Яим ҳажмини ўзгармас баҳоларда ҳисоблаш учун қайси усуллар қўлланилади.
- •6.Асосий капиталнинг ялпи жамғарилиши қайси баҳоларда ҳисобга олинади:
- •19. Инфляцияни келтириб чиқарадиган сабаблар кўрсатилан қаторни аниқланг.
- •30. Давлат бюджети камомадини молиялаштиришнинг қайси турлари мавжуд:
- •31. Дмс меъёрига кўра давлат молиявий статистикаси доирасидаги операциялар қандай услубда амалга оширилади:
- •32. Давлат бошқарув операцияларида тўлов оперциялари ўз ичига қуйидагиларни олади:
- •33. Консалидация тушунчаси қуйида келтирилган маълумотларнинг қайси бирисида тўғри ифода этилган:
- •50. Давлат бюджети камомадини молиялаштиришнинг қайси турлари мавжуд:
- •Рейтинг тизими асосида талабалар билимини назорат қилиш ва баҳолаш бўйича услубий кўрсатма умумий қоидалар
- •Талабалар билимини рейтинг тизими асосида баҳолаш мезони
- •Талабалар жн ва оНдан тўплайдиган балларнинг намунавий мезонлари
- •Якуний назоратни “Ёзма иш” асосида ўтказиш
- •Назорат турларини ўтказиш муддати
- •Фанга доир видео маърузалар ва видео роликлар Фанга доир видео маърузалар, видео роликлар:
- •Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш
Истеъмолчилар.
Истеъмол функцияси С=(СММ/2)+3 тенгламасида берилади, бу ерда: С-истеъмол харажатлари, шартли пул бирлигида, СММ – соф миллий махсулот, шартли пул бирлигида.
С графигини тузинг, мувозанат нуктасини – яъни истеъмол даражалари истеъмол моллари ишлаб чикаришда олинадиган даромадга тенг буладиган нуктани топинг.
Ишланган чизмани хукуматга кейинги амаллар учучн узатинг.
Инвесторлар ишлаб чикаришга куйиламаларни оширадилар ва хукумат бу инвестиция узгаришига кандай даромад усиши мос келишини билиши керак. Буни хисоблаш учун истеъмолга чекланган мойиллик курсаткичи зарур. У куйидагича аникланади.
Истеъмолчилар бутун даромади икки кисмга булинади. Бу жамгарма (харидга кетмаядиган, жамгариладиган даромад кисми) ва истеъмол (махсулот сотиб олишга сарфланадиган даромад). Агар истеъмолчилар даромади, масалан, т1000 дан 1100 пул бирлигига ошса, унда ана шу усув хам кушимча жамгарма ва истеъмолга таксимланади. Истеъмолга чекланган мойиллик кушимча истеъмолнинг даромад усувига булган нисбати сифатида аникланади. Ёки даромад бирлиги оишишидан келиб чикадиган истеъмолнинг ошишини курсатади.
MPC=ΔC/ΔDI
MPC - истеъмолга чекланган мойиллик;
ΔC - истеъмол усуви;
ΔDI – даромад усуви.
Агар, масалан, кушимча 100 пул бирлигидаги даромаддан истеъмолга 80 пул бирлиги сарфланса, унда MPC 8/10 ни ташкил этганди. (жамгармага чекланган мойиллик MPS – 2/10).
Бизнинг уйинда 5 пул бирлигидаги даромаддан 4 пул бирлиги истеъмолни ташкил этганлиги маълум; 8 пул бирлиги даромадда у 6 пул бирлигига тенг. Истеъмолга чекланган мойилликни хисоблаш ва микдорни инвесторларга мультипликатор даражасини аниклаш учун етказинг.
Давлат туловга кобил талабни рагбатлантириш учун истеъмолчилар даромадини ошириш буйича тадбирлар утказади. Хукумат сизга ошган даромадлар микдорини хабар килади. Лекин гап шундаки, реал истеъмол C шахсий даромадларга нисбатан кам микдорда ошади, чунки маблагнинг бир кисми жамгарилади. Бу ерда яна шуни хисобга олиш керакки, даромад усиши билан истеъмолга чекланган мойиллик камайиб боради.
Куйидаги шартни кабул киламиз: Истеъмолчилар даромадининг 4 пул бирл. ошиши MPC 1/6 га камайишига олиб келади. Яъни истеъмолга чекланаган мойилликни MPC 2 хисобланг. Шундан кейин даромадлар ошса истеъмолнинг узи ΔC канчага купайишини аниклаш мумкин. MPC2 ва даромад усуви ΔDI ни ошган холда ΔC нинг купайиш микдорини топинг. Бу микдорни - ΔC ни – хукуматга етказинг.
Истеъмол графиги ОY укида C ни, хамда купайган ΔC даражасига мос C1 нуктани белгиланг.
Нима учун истеъмолчилар даромади усганда MPC камайишини тушунтириб ёзинг (Кейнснинг «асосий психологик конуни»).
Инвестор
Инвестиция функцияси куйидагича аникланди:
I=(СММ/2) – 2
Бунда I – инвестицияга харажатлар, шартли пул бирлиги;
СММ – соф миллий махсулот, шартли пул бирлиги
I графигини тузинг, OX укида I ни белгиланг, I0 – инвестицион товарларга харажатларнинг ва уларнинг ишлаб чикаришдан олинадиган даромадлар тенглиги нуктасини белгиланг. Бу бундан ташкари уларнинг ишлаб чикариш хажмини хам беради.
Бажарилган чизмани хукуматга кейинги амал учун бериб юборинг.
Бозор коньюктураси шундай холатдаки, инвесторлар келажакда махсулотга булган талабни ошишини хакли равишда кутишлари мумкин. Бу купрок фойда олиш имконияти борлигини ва ишлаб чикаришга кушимча маблаг солиш зарурлигини билдиради.
Инвестициялар усуви ишлаб чикариш хажмига мультипликатив таъсир этади, яъни даромад усуви куйилмалар микдори узгаришига нисбатан юкори булади.
Сизга мультипликатор микдорини аниклаш зарур. Мультипликатор (MULT) – бу инвестицияларнинг айнан шу усишида даромаднинг неча мартага ошишини курсатадиган коэффициент.
MULT истеъмолга чекланган мойилликка боглик – MPC (истеъмолчилар топширигида берилган).
Масалан, агар ишчиларга 100 пул бирлигида хак тулаб инвестицияланса, унда истеъмолга чекланган мойиллик 8/10 булган такдирда одамлар махсулот харидига 80 бирл. сарфлайдилар. (Колган 20 бирл. Жамгармага кетади). Бу товарлар сотувчилари, уз навбатда, 80 х 0,8-64 пул бирлиги сарфлашади ва хоказо. Жами даромад DI=(1/1 – MPC) х 100-500. Яъни мультипликатор MULT=500/100=5 ни ташкил этади.
MULT= 1/1MPC
Шундай килиб, канчалик кушимча истеъмол харажатлари куп булса, шунчалик мультипликатор куп булади.
Истеъмолга чекланган мойилликни бизнинг уйинимизда истеъмолчилар хисобланади. Шу микдордан фойдаланиб, охирги келтирилган формулалар буйича MULT ни хисобланг.
Мультипликатор микдорини аниклангандан сунг инвестициялар оишиши натижасида СММ усувини топиш керак.
СММ1 – MULT х I1
бунда СММ1 - соф миллий махсулот усуви, шартли пул бирлигида, I1 – инвестициялар, шартли пул бирлиги, I1. СММ1 ни аниклаб, хукумат органларига янги мувозанат даромад даражасини аниклашлари учун шу микдорни етказинг.
Хукумат ишлаб чикаришни ва ишсизликни кискартиришни рагбатлантириш максадида фойдага солинадиган соликни 2 фоизга туширади. Бундай шароитда махсулот ишлаб чикаришни ошириш фойдали булиб колади. Соликнинг бу камайишига инвестицияларнинг яна 1 пул бирл. усуви мос келади. Куйилмалар хажмини тарифлайдиган янги нуктани белгиланг –I2.
Инвестицияларнинг кушимча усиши – I2 яна СМM нинг ошишига олиб келади. Лекин куйидагини хисобга олиш зарур истеъмолчилар даромади давлат тадбирлари таъсирида ошди. Лекин даромадларнинг ошиши даромад усувида жамгармалар кисмининг купайишига ва натижада, истеъмол салмогининг камайишига олиб келади. Яъни истеъмолга чекланган мойиллик тушади. Истеъмолчилардан янги MPC2 микдорини талаб килинг.
MPC2 ни хисобга олган холда узгарган мультипликатор коэффициентини аникланг – MULT2.
MULT2 ва I2 ни билган холда СММ нинг инвестицияларнинг I2 микдордаги узгариши натижасида янги усвини – СММ3 – аниклаш мумкин.
СММ3=MULT2 х I2,
СММ3 параметрини хукумат органларига етказинг.