- •Т ошкент -2020
- •Мундарижа
- •Фан бўйича ўқув материаллари Мавзу-1. МакроиҚтисодий таҳлил ва прогнозлаш фанининг мазмуни, предмети, мақсади ва вазифалари Режа:
- •1.2. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш фанининг мазмуни, предмети, мақсади ва вазифалари
- •1.3. Макроиқтисодий таҳлил ва мҳТнинг роли
- •1.4. Макроиқтисодий таҳлилдан фойдаланиш соҳалари
- •Таянч сўз ва иборалар
- •2.1. Таҳлилнинг моҳияти ва бошқаришдаги ўрни. Иқтисодий таҳлилнинг ўзига хос хусусиятлари.
- •2.2. Иқтисодий таҳлилни амалга ошириш услубиёти. Таҳлил услубиётини шакллантиришда тизимли ёндашув.
- •2.3. Макроиқтисодий таҳлилнинг амалий аҳамияти, бошқарув қарорларини қабул қилишда иқтисодий таҳлил натижаларининг ўрни ва аҳмияти.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-3. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлашнинг ахборот таъминоти Режа:
- •3.1. Ижтимоий-иқтисодий ахборотларнинг шаклланиши ва уларнинг турлари
- •3.2. Макроиқтисодий кўрсаткичлар ахборот объекти сифатида
- •3.3. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаштиришда ахборот технологиялардан фойдаланиш йўналишлари.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-4. Реал секторнинг макроиқтисодий таҳлили Режа:
- •4.1. Миллий даромадлар ва маҳсулотлар ҳисоби
- •4.2. Миллий ҳисобот тизимини асосий агрегатлари.
- •4.3 Кўрсаткичларни ҳисоблаш муаммолари.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-6. Бюджет-солиқ секторининг макроиқтисодий таҳлили Режа:
- •6.1. “Давлат бошқарув органлари” тушунчасига изоҳ
- •6.2. Давлат бошқарув органлари (дбо)нинг операциялар ҳисоби
- •6.3. Давлат бошқарув органлари операцияларининг тавсифланиши
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-7. Пул-кредит секторининг иқтисодий таҳлили Режа:
- •7.1. Иқтисодий операциялар
- •7.2 Миллий даромад, маҳсулот ва тўлов баланси ҳисоблари ўртасидаги алоқа
- •Ўзаро алоқаси
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-9. Макроиқтисодий прогнозлашнинг моҳияти, предмети ва объекти Режа:
- •9.1. Иқтисодий прогнозлаш тушунчаси, унинг моҳияти ва функцияси
- •9.2. Прогноз, гипотеза ва режа хақида тушунчалар
- •9.3. Прогнозлаштириш объектининг тизимли таҳлили
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-10. Ижтимоий-иқтисодий жараёнларни прогнозлаш усуллари Режа:
- •10.1 Прогнозлаштириш усулларидан самарали фойдаланиш.
- •10.2. Прогнозлаштириш усулларининг классификацияси.
- •10.3. Прогнозлаштиришда эксперт баҳолаш усуллари.
- •10.4. Корреляция ва регрессия таҳлили усули
- •10.5. Регрессион таҳлил.
- •10.6. Иқтисодий жараёнлар ва ҳодисаларнинг математик формулалар орқали ифодаланиши.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-11. Макроиқтисодий прогнозлаш моделлари Режа:
- •11.1. Иқтисодий-ижтимоий прогнозлаштириш моделларининг классификацияси.
- •11.2. Эконометрик моделллар.
- •11.3. Макроиқтисодий моделлар.
- •11.4. Иқтисодиётни ривожлантириш моделлари.
- •11.5. Тармоқлараро динамик баланс модели
- •11.6. Прогнозлаштиришни мукаммалаштиришнинг муҳим йўналишлари.
- •11.7. Маҳсулот хом ашё номенклатурасига асосланган моделлар.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-12. Иқтисодий ўсишни прогнозлаш Режа:
- •12.1. Иқтисодий ўсиш тушунчаси.
- •12.2. Иқтисодий ўсиш турлари, уларнинг прогнозлаштиришда ишлатилиши.
- •12.3. Иқтисодий ўсишни прогнозлаштиришда ишлаб чиқариш функцияси.
- •12.4. Экстрополяция усули, корреляцион анализ усули.
- •12.5. Макроиқтисодий ўсишни прогнозлаштириш.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-13. Илмий-техник тараққиётни прогнозлаш Режа:
- •13. 1. Илмий тадқиқот натижалари прогнозлаш объекти сифатида.
- •13.2. Илмий тадқиқот турлари.
- •13.3. Фундаментал тадқиқотлар, уларнинг ўзига хос хусусиятлари, самарадорлигини объектив баҳолаш усули ва умумий тадқиқотлардаги улушининг салмоғи.
- •13.4. Илмий-техник тараққиёт жараёнини прогнозлашнинг хусусиятлари ва тамойиллари.
- •13.5. Инновацион тадқиқот лойиҳалари ва уларнинг натижаларини прогнозлаш.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-14. Ижтимоий жараёнлар ва аҳоли турмуш даражасининг ўсишини прогнозлаш Режа:
- •14.1. Ижтимоий жараёнларнинг хусусиятлари ва уларни ифодаловчи кўрсаткичлар.
- •14.2. Ижтимоий соҳаларни прогнозлаш усуллари ва моделлари, уларнинг ўзига хос хусусиятлари.
- •14.3. Аҳоли турмуш динамикасини баҳоловчи кўрсаткичлар, ушбу кўрсаткичларни ўзгариш динамикаси.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-15. Демографик жараёнларни прогнозлаш Режа:
- •15.1. Прогнозлаш объекти демографик жараёнларнинг хусусиятлари, ўзагриш тенденцияси, ўсиш динамикаси
- •15.2. Мамлакат аҳолисининг таркибий тузилиши
- •15.3. Ишчи кучи, шаҳар ва қишлоқларда уларнинг таркибий тузилиши
- •15.4. Демографик жараёнларни ифодаловчи кўрсаткичлар ва уларни белгиловчи омиллар.
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Мавзу-16. Тармоқнинг иқтисодий ривожланишини прогнозлаш Режа:
- •16.1. Тармоқдаги маҳсулот талабини прогнозлаштириш
- •16.2. Талаб доиралари ва уларнинг талабдаги улушини аниқлаш, ретроспектив маълумот тўплаш, прогнозлаштириш усулини танлаш, тармоқ маҳсулотига бўлган эҳтиёж бўйича талаб моделини ишлаб чиқиш
- •16.3. Ишлаб чиқариш ресурслари талабини прогнозлаштириш.
- •16.4. Тармоқнинг прогнозлаштириш таркиби
- •Таянч сўз ва иборалар
- •Амалий машғулотлар бўйича ўқув материаллари амалий машғулотлар учун топшириқлар, кейс стади, вазиятли масалалар ва тестлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар Вазиятли топшириқ Истеъмол, инвестиция ва хукумат.
- •Истеъмолчилар.
- •Инвестор
- •Хукумат.
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топшириқ Банк тизими ва бозорни тартибга солиш.
- •Молия вазирлиги.
- •Марказий банк
- •Тижорат банклари
- •Фермерлар
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топшириқ. Пул бозори ва процент нормаси
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топширик. Мувозанат ва давлатнинг пул сиёсати.
- •Топшириқлар
- •Вазиятли топширик. Инвестицион талаб ва махсулот бозорларида мувозанат
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Топшириқлар
- •Тавсия этиладиган адабиётлар рўйхати Асосий адабиётлар
- •Қўшимча адабиётлар
- •Электрон журналлар
- •Интернет сайтлари
- •Талабанинг семестр давомидаги мустақил таълимига оид топшириқлар мустақил таълимга оид топшириқлар
- •Мустақил таълимни баҳолаш бўйича услубий кўрсатма кириш
- •Тaлaбaлaр мустaқил ишлaрининг мaзмуни вa aсосий шaкллaри
- •2. Талабалар мустақил ишларини ташкил этишнинг асосий тамойиллари
- •3. Мустақил ишни амалга оширишда талаба бажариши лозим бўлган вазифалар
- •4. Тaлaбaлaр мустaқил иши мавзулари ва мазмуни, уларни бажариш шакллари
- •Талабалар мустақил таълимининг мазмуни ва ҳажми
- •5. Тaлaбaлaр мустaқил иши бўйича маслаҳатларни ташкил этиш тартиби
- •6. Тaлaбaлaр мустaқил ишлaрини назорат қилиш, баҳолаш тартиби ва мезонлари
- •Курс иши мавзулари, уларни ёзиш ва баҳолаш бўйича услубий кўрсатма
- •Курс иши ёзишнинг мақсад ва вазифалари
- •Курс ишини ташкил этиш
- •Ишнинг мавзусини танлаш
- •Ишнинг режасини тузиш ва бажариладиган ишларни назорат қилиш
- •Курс ишида амалга оширилиши керак бўлган ишлар
- •Кафедранинг асосий вазифалари
- •Илмий раҳбарнинг вазифалари
- •Талабанинг вазифалари
- •Ишга тайёргарлик
- •Адабиётларни танлаш
- •Адабиётларни ўрганиш ва асосий маълумотларни йиғиш
- •Курс ишининг таркибий тузилиши
- •Курс ишини техник расмийлаштириш.
- •Курс ишини ҳимоя қилиш.
- •Курс ишини баҳолаш меъзонлари.
- •Курс ишига илова этиладиган ҳужжатлар.
- •Курс ишининг тавсия этилаётган мавзулари
- •Глоссарийлар
- •II. Ўқув фанининг мақсади ва вазифаси
- •III. Асосий назарий қисм (маъруза машғулотлари)
- •IV. Амалий машғулотлар бўйича кўрсатма ва тавсиялар
- •V. Мустақил таълим ва мустақил ишлар
- •VI. Асосий ва қўшимча ўқув адабиётлар ҳамда ахборот манбаалари Асосий адабиётлар
- •Қўшимча адабиётлар
- •Интернет сайтлари
- •Фаннинг ишчи ўқув дастури
- •1. Ўқув фани ўқитилиши бўйича услубий кўрсатмалар
- •2. Маъруза машғулотлари
- •3. Амалий машғулотлар
- •4. Мустақил таълим
- •5. Фан бўйича талабалар билимини баҳолаш ва назорат қилиш меъзонлари
- •6. Асосий ва қўшимча адабиётлар ҳамда ахборот манбалари Асосий адабиётлар
- •Қўшимча адабиётлар
- •Интернет сайтлари
- •Фан бўйича тарқатма материаллар Макроиқтисод “Макроиқтисодий таҳлил ва пр огнозлаш” фанининг мазмуни, вазифалари ва предмети фалари ва предмети
- •Тестлар Фан бўйича тестлар
- •5. Яим ҳажмини ўзгармас баҳоларда ҳисоблаш учун қайси усуллар қўлланилади.
- •6.Асосий капиталнинг ялпи жамғарилиши қайси баҳоларда ҳисобга олинади:
- •19. Инфляцияни келтириб чиқарадиган сабаблар кўрсатилан қаторни аниқланг.
- •30. Давлат бюджети камомадини молиялаштиришнинг қайси турлари мавжуд:
- •31. Дмс меъёрига кўра давлат молиявий статистикаси доирасидаги операциялар қандай услубда амалга оширилади:
- •32. Давлат бошқарув операцияларида тўлов оперциялари ўз ичига қуйидагиларни олади:
- •33. Консалидация тушунчаси қуйида келтирилган маълумотларнинг қайси бирисида тўғри ифода этилган:
- •50. Давлат бюджети камомадини молиялаштиришнинг қайси турлари мавжуд:
- •Рейтинг тизими асосида талабалар билимини назорат қилиш ва баҳолаш бўйича услубий кўрсатма умумий қоидалар
- •Талабалар билимини рейтинг тизими асосида баҳолаш мезони
- •Талабалар жн ва оНдан тўплайдиган балларнинг намунавий мезонлари
- •Якуний назоратни “Ёзма иш” асосида ўтказиш
- •Назорат турларини ўтказиш муддати
- •Фанга доир видео маърузалар ва видео роликлар Фанга доир видео маърузалар, видео роликлар:
- •Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш
Вазиятли топшириқ. Пул бозори ва процент нормаси
Топширикда пулга булган талабнинг икки тури уртасидаги фарк, процентнинг тез пулга айлантириш мумкин булган молни (ликвидик) таъсири, махсулот ва молия бозори уртасидаги богликлик, пул масаласи усишининг улар уртасидаги узаро мувозанатига таъсири куриб утилади.
Топширикни умумий бажариш тартиби куйидагича.
Операцион ва спекулятив чегаралари белгиланган холда пулга талабнинг эгри чизиги берилади.
Муомаладаги пул массаси микдори давлат томонидан аникланадиган пайтдаги банк процентининг мувозанат нормаси белгиланади. Сунг хукумат ишлаб чикаришни рагбатлантириш максадида пул таклифини оширади. Бу процент ставкасининг камайишига олиб келади. Лекин айнан бу омил таъсирида товар бозорларида инвестицион талаб узгаради. Пулнинг арзонлашуви инвестицияларнинг ошишига олиб келади ва бу мультипликатор таъсирида даромадларнинг купайишига олиб келади. Агар шундай булса, унда пулга талаб яна ошади унинг эгри чизиги силжийди. Бунинг натижасида процент ресурс нархи сифатида ошади. Кредитлар кимматлашди, инвестициялар камаяди ва хар иккала бозорда процент, инвестициялар, пул талаби ва таклифи уртасида янги мувозанат баркарор топади.
Шундай килиб, топширикни бажариш тартиби яна шундай.
Процент нормасидан боглик булган пулга тулаб координаталар тизимида куйидаги нукталар туплами ёрдамида берилади: пул массаси М, бирл. (абциссалар уки); прцент ставкаси R, % (ординаталар уки).
М, бирлиги |
3 |
5 |
8 |
10 |
13 |
17 |
R, % |
11 |
8 |
6 |
5 |
4 |
3 |
Шунга эътибор берингки, талаб эгри чизиги М3 нуктасига нисбатан чапрокдаги бушликка алокаси йук, яъни бу ерда пулга талаб роцентдан боглик эмас. Ана шу ораликда транзакцион ва спекулятив пулга талаблар уртасидаги фарк намоён булади. Бу фаркни тушунтириб беринг.
Пулга талаб давлатнинг муомалага пул массасини чикариш хисобидан копланади. Пул таклифи R дан боглик эмас, процентга нисбатан узгарувчанликка эга эмас, яъни бу ОR укига параллел тугри чизик. Масалада М8 шартли пул бирлигини ташкил этади. Графикда пулга талаб ва таклифнинг мувозанат нуктасини Е топинг. Бу нуктага мувозанат нарх – процентнинг айнан даражаси тугри келади.
Ишлаб чикаришни рагбатлантириш учун давлат пул массасини 2 шартли пул бирлигига оширади. М1 янги хажмга бошка процент ставкаси тугри келади, яъни мувозанат нуктаси узгаради. Шу Е1 нуктасини аникланг ва процент узгариш (динамикаси) йуналишини тушунтириб беринг.
Пул бозори махсулот бозори билан узаро богликликда. Махсулот бозорида процент ставкасидан инвестициялар талаб боглик. Алохида чизмада инвестицион талаб I (абциссалар уки) ва процент нормаси R (ординаталар уки) богликлик графигини тузинг.
Функция нукталар туплами билан берилади:
I пул бирлиги |
2 |
3 |
4 |
5 |
7 |
10 |
14 |
R, % |
11 |
8 |
6 |
5 |
4 |
3 |
2 |
Шу гарфикда бошлангич R даражасига мос (Е нукта пул бозори чизмасида) ва янги R (Е1 нукта) нукталарини белгиланг. Процентнинг камайиши кредитнинг арзонлашуви ва кимматбахо когозлар курсининг ошиши натижасида инвестициялар усишига олиб келади. Яъни пул бозоридаги узгаришлар махсулот бозорига импульс беради. График асосида инвестициялар усувини аникланг.
Агар ишлаб чикаришга куйилмалар ошса, махсулот ишлаб чикариш усади, натижада жамиятда даромад массаси купаяди. Инвестициялар усуви даромадга мультипликатив, купайтирилган таъсир курсатади. Яъни даромад DI бошлангич куйилмалар узгариши I ва мультипликатор коэффициенти MULT купайтмасига тенг (ΔDI=DI∙MULT).
MULT микдори 4 га тенг.
Шу шартлар асосида даромад усуви даражасини аникланг.
Даромад ошиш натижасида молия бозорида илгариги процент ставкаси сакланган холда пулга талаб ошади. Бу талаб эгри чизиги буйлаб харакат эмас, балки эгри чизикнинг узининг силжишини билдиради. Графикнинг хар бир нуктаси учун пулга талаб даромад усуви микдорида ошади деган шарт кабул киламиз. Унда график DI га тенг булган масофада унгга силжийди.
Курсатилган шартлар асосида пулга булган талаб функциясининг янги графигини тузинг.
Пул массаси узгармаган холда талаб ошганлиги учун, бозор бу харакатга пул бахосининг – процент ставкасининг ошиши билан жавоб беради. Пул янги ишлаб чикариш воситалари, истеъмол моллари, хизматлар харид килиш, иш хаки бериш учун зарур. Фирмалар ва уй хужаликларнинг тез пулга айлантириш мумкин булган моли етишмаган такдирда, улар балки карз олиш учун мурожаат этадилар. Банклар эса бундай талаб ошишидан фойдаланиб, кредит пропорцентини кутарадилар.
Пулга талаб ва таклиф уларнинг М1 массаси шароитида баланслаштирадиган янги процент ставкасини ва Е2 мувозанат нуктасини аникланг.
Агар процент нормаси ошса, уни товар бозорида инвестицияларга булган талаб тушади. Урнатилган процент даражасига асосланиб янги инвестицион талабни аникланг. Шуни таъкидлаймизки, бундай холда инвестицияларга эгри чизигининг силжиши эмас балки шу эгри чизик буйлаб харакат содир булади. Чунки I нинг R га боглик эмаслиги узгармаган, факат R микдори камайган холос.
Шундай килиб, давлат томонидан пул массасини ошириш йули билан берилган бошлангич импульс молия ва товар бозорларидаги коньюктуранинг бир канча узаро боглик булган узгаришларига олиб келади.
8-мавзу. Ишсизлик ва инфляция даражасининг иқтисодий таҳлили