16.3. Ишлаб чиқариш ресурслари талабини прогнозлаштириш.
Тармоқнинг узоқ муддатли (перспиктив) талаби, ҳажми ва ишлаб чиқариш структурасини белгилашда улар учун керакли бўлган хом ашё, мехнат ва молиявий ресурсларни прогноз қилиш керак.
Ушбу талаб ҳисобининг асосини тармоқ махсулот бирилиги, ресурс хажми, мехнат хажми ва жамгарма хажми каби кўрсаткичлар (коэффициент) ташкил этади. Хисоботлар натурал хамда қиймат шаклида кўрсатилади.
Тармоқнинг хом-ашё ресурсларига талаби махсулот ишлаб чиқарилиши учун керакли моддий ресурсларнинг қиймат шаклидаги харажатларини ўз ичига олади.
Прогнозлаш даври ичида Lt тармогида махсулот бирлиги учун мехнат харажатининг камайтирилганлиги хисобланиши:
Lt=L0E
L0- махсулотнинг базавий мехнат хажми (саноатдаги мехнат ресурсларининг ўсиш шароитида ПТ нинг ошиб кетиши муаммоси мухим ахамият касб эта бошлайди)
16.1-Расм. Меҳнатга лаёқатли аҳоли сони25
Бу ҳолда ишчи кадрларга бўлган талаб
TtқLtXt Xt- прогноз қилинаётган махсулотнинг ишлаб чиқариш хажми.
16.4. Тармоқнинг прогнозлаштириш таркиби
Т
армоқ
ҳақида тўлиқ маълумотга эга бўлиш учун
прогнозлаштириладиган объектнинг барча
ташкил этувчилари фаолияти ҳақида тўлиқ
маълумотга эга бўлиши керак, масалан,
илмий техник ва конструкторлик тажрибалар
ҳолати; ишлаб чиқариш техник базасининг
ривожланиши; ишлаб чиқаришнинг ташкилий
техник даражаси; маҳсулотнинг истеъмол
даражаси ва унинг қондирилиши даражаси;
ташкилотнинг хўжалик бошқаруви
ривожланиши ва ишлаб чиқаришнинг
ижтимоий шароити ва бошқалар.
Прогнозлаштиришнинг барча турлари
бир-бири билан боғлиқ бўлиб, улар тармоқ
прогнозлаштириш структурасини
шакллантиради.
Иқтисодий прогноз объектиларига қўйиладиган талаб бу прогноз сруктураси ва ташкил этувчиларини тузиш. Ҳар бир иқтисодий прогноз ўзида: қисқа прогноз йўналиши таҳлили; унинг замонавий ҳолати; келажакда ривожланиш йўналиши; прогнозлаш даврида содир бўладиган муаммолар ва уларнинг ечимлари натижаларини амалиётга тадбиқ этиш; олиб борилаётган илмий изланишлар, тажриба изланишлар ва уларни прогнозлаш даврида ва ундан ташқарисида кутилаётган натижалар; фундаментал тадқиқотларни баҳолаш; берилган вақт оралиғида прогноз натижалари, таклифларини кўриб чиқиш, ушбу натижаларни ижтимоий ва иқтисодий оқибатларини баҳолаш. Прогноз қилинган натижаларни амалиётга тадбиқ этиш учун ҳар бир прогнозга қуйидагилар зарурдир: берилган давр мобайнида содир бўлаётган асосий воқеаларни аниқлаб, прогноз натижаларига таъсирини аниқлаш; прогноз натижаларини энг яқин ва энг узоқ амалга ошиш даврини ва ушбу вақт ўзгаришига таъсир этувчи омилларни аниқлаш; прогноз жараёнини ишлатилиш соҳасини ёки умумий соҳасини прогнозлатирилаётган объектга бошқа объектлар томонидан ички ва ташқи таъсирини сифат ва миқдор жиҳатдан аниқлаш; прогноз натижаларини амалга ошириш учун керак бўладиган хом-ашё, энергия, меҳнат ва молиявий ресурслар ҳажмини аниқлаш; прогнозлаш натижаларини техник иқтисодий ва бошқа кўрсатгичлар бўйича баҳолаш.
Таянч сўз ва иборалар
Тармоқдаги маҳсулот талабини прогнозлаштириш. Прогнозлаштириш объектини белгилаш. Прогнозлаштиришдан кўзда тутилган мақсад ва вазифаларни аниқлаш. Прогнозлаштиришнинг вақтини аниқлаш. Талаб доиралари ва уларнинг талабдаги улушини аниқлаш, ретроспектив маълумот тўплаш, прогнозлаштириш усулини танлаш, тармоқ маҳсулотига бўлган эҳтиёж бўйича талаб моделини ишлаб чиқиш.Узоқ муддатли талаб. Прогноз объекти. Прогнозлаштириш вақти. Тармоқ иқтисодий ривожланишида кўзда тутилган мақсад. Илмий техникавий ривожланиш. Ишлаб чиқариш тузилмаси. Қисқа муддатли прогнозлаштириш. Режалаштирилаётган давр прогнози. Ресурслар сиғимини прогнозлаштириш. Норматив усул. Оддий ўртача усул. Экстраполяция усули. Регрессия усули. Ишлаб чиқариш ресурслари талабини прогнозлаштириш. Тармоқнинг прогнозлаштириш таркиби. Талабни прогнозлаштириш жараёни. Истеъмолнинг меъёри, ресурсларга талабни прогнозлаштириш.