- •I бүлек и каләм, әйтерең бармы?
- •Безнең буын нинди идеаллар белан яши?
- •Идеалсыз кеше − имансыз кеше
- •Казан − тарихи истәлекләр шәһәре, мәдәният, белем үзәге
- •Яшьлегем бишеге
- •Хезмәтнең тире − ачы, җимеше − татлы
- •Бакма аның тышына, Бак эшләгән эшенә
- •Иң якын дустым
- •Мин юрист булырга телим
- •Җырлар өчен, җырларым бар
- •Тау башына салынгандыр безнең авыл
- •Көчле рухлы геройлар тудыручы әдип
- •Идеалы үзгәргән герой
- •Әсәр үзәгендә — кеше рухы
- •Түбәләрдән тамчы тама
- •Паркта — көз
- •Әгәр мин президент булсам
- •Идел кичкән инәкәләр теле
- •Татарстаным — гөлстаным
- •Әниемнең әнисе
- •Җәйге ялда
- •Кышның үз матурлыгы
- •Кадерле истәлек
- •Гаилә ядкаре
- •Бәхетен тапмаган геройлар
- •Гөлҗиһан — минем идеалым ул
- •Татар әдәбиятында авыл прозасы
- •Сталин лагерьларының афәтен сурәтләгән әсәр
- •Лирик герой — хакыйкать эзләү юлында
- •Яңа китап укыгач
- •Бүгенге әдәбиятта хатын-кыз образларын тасвирлауда традициялелек
- •Татар әдәбиятында тарихи тематика
- •Татар прозасында укытучы образы
- •II бүлек Октябрь инкыйлабына кадәрге татар әдәбияты буенча язма эшләр
- •Борынгы ядкарьләрдә бабаларыбызның педагогик карашлары
- •Коръән һәм татар әдәбияты
- •«Кыйссаи Йосыф» әсәрендә төшкә йөкләтелгән вазифалар
- •Мин яхшыга яхшымын, Мин яманга яманмын («Идегәй» дастанындагы үзәк геройга карата)
- •Олуг мәхәббәт турында китап (Хәрәзми иҗаты буенча)
- •«Нәхҗел-фәрадис» әсәрендә ислам дине тәгълиматы
- •«Гөлестан...»да хикәят һәм шигырьләр арасында бәйләнеш
- •«Төхфәи мәрдан» поэмасында шагыйрь образы
- •Суфилык мивәләре пешеп йетмеш
- •Гыйльмилә булды сәгадәт
- •Кандалый шигырьләрендә яктылык образлары
- •«Әбугалисина» әсәрендә мәгърифәтчелек идеяләре
- •«Хисаметдин менла» повестенда авторның идеалы булган образлар
- •Гамәл вә җәза (р. Фәхретдиновның «Әсма...» романы буенча)
- •Хатын-кыз бәхете
- •XIX йөзнең икенче яртысында поэзиядә мәдхия һәм мәрсияләр
- •«Өлүф яки гизәл кыз Хәдичә» романындагы геройлар хакында мин нәрсә уйлыйм?
- •Тукай шигырьләрендә символик образ Һәм детальләрнең поэтик фикерне җиткерүдәге роле
- •Мәхәббәтле дөнья (г. Тукайның «Син булмасаң!» шигыре буенча)
- •И газиз Туган җирем!
- •Милли моңнар
- •Язмышлар берлеге (Дәрдмәнд иҗаты буенча)
- •С. Рәмиев шигырьләрендә рухи бәйсезлеккә омтылган каһарман
- •Исемем — Мәҗит, шигырь әйтеп, шигырь язам (м. Гафури иҗатында традициялелек хакында)
- •«Кара йөзләр» повестенда Галимәне фаҗигагә китергән сәбәпләр
- •Гаяз Исхакыйның башлангыч чор иҗатында мәгърифәтчелек карашлары
- •Сәгадәт — бәхет дигән сүз (г. Исхакыйның «Теләнче кыз» әсәре буенча)
- •Хыяллары җимерелгән герой
- •Теләк-хыяллар һәм тормыш-чынбарлык
- •Аңлау тапмаган геройлар (ф. Әмирханның балалар турында хикәяләре буенча)
- •Дөнья — матур, мин — бәхетсез
- •Шәриф Камал иҗатында кеше күңеленә аваздаш табигать тасвирлары
- •Яшь гомерне нәрсәгә багышларга? (Гафур Коләхмәтов пьесалары буенча)
- •Безнең шәһәрнең серләре
- •«Галиябану» драмасында мәхәббәткә табынган геройлар
- •III бүлек Инкыйлабтан соңгы татар әдәбияты буенча язма эшләр
- •Һади Такташның «Урман кызы» поэмасында Әминә образының бирелеше
- •Кәрим Тинчуринның «Американ» комедиясендә «милләтпәрвәрләр»нең чын йөзен ачу
- •Гадел Кутуйның «Тапшырылмаган хатлар» әсәрендә чор идеологиясе чагылу
- •Муса Җәлилнең фронт лирикасы
- •Фатих Кәрим, иҗатында үлем һәм яшәү мәгънәсе турында уйланулар
- •Габдрахман Әпсәләмовның «Алтын йолдыз» романында батырлык тәрбияләү проблемасы
- •Хәсән Туфан иҗатында җил образы
- •А. Гыйләҗевнең «Язгы кәрваннар» әсәрендә сугыш чоры балаларын тасвирлау
- •Аяз Гыйләҗевнең «Жомга көн кич белән» әсәрендә мәхәббәт темасының чишелеше
- •И. Юзеевның «Өчәү чыктык ерак юлга» поэмасы
- •Биектә калу (м. Юнысның «Шәмдәлләрдә генә утлар яна» повесте буенча)
- •Туган якны сагыну хисе
- •Иҗат кешеләрен тасвирлаучы сәхнә әсәре
- •Татар әдәбиятында югалган матурлыкны эзләү
- •Милли хисләр
- •Рухи матурлык чагылышы
- •Ә. Еникинең шул исемдәге хикәясендә җиз кыңгырау образы
- •Ш. Галиевнең балалар өчен шигырьләрендә җыелма образлар
- •Р. Хәмид драмаларында кучемлелек
- •«Жиде баҗа» пьесасындагы геройларга бәяләмә
- •Күренекле шәхесләрнең образларын тудырган шагыйрь
- •Татар әдәбиятында автобиографик әсәрләр
- •Рәдиф Гаташ иҗатында робагыйлар
- •Рәдиф Гаташ лирикасында мәгъшука портреты
- •Тарих һәм хәтер
- •Р. Фәйзуллинның кыска шигырьләрендә тасвир тудыру алымнары
- •Хыянәт турында роман
- •«Батырша» романы — азатлык өчен көрәшне сурәтләүче әсәр
- •Телгә алырлык китап
- •Татар әдәбиятында торгынлык елларына бәяләмә
Күренекле шәхесләрнең образларын тудырган шагыйрь
Әз генә әдәбиятта танылып киттеме, каләм ияләре арасына кердеме, иҗатчы үзеннән алдагыларга мәдхия шигырьләре яза башлый. Сирәк кенә булса да, шигъри сүз тәнкыйть угын да кадаштыра. Сатира җәясен киерүчеләр, гадәттә, бик кыю, артык туры сүзле шәхесләр була. Андыйларга, халык арасында танылганда да, әгәр шулай дип әйтергә яраса, әдәби карьера ясау кыен һәм кирәкмидер дә.
Теләсә кайсы кешенең тормышта үзенә өлге иткән үрнәге булмый калмыйдыр. Кайвакыт үзе дә сизмәстән, кеше нәрсәсе беләндер кемнедер кабатлый, кемгәдер охшый төшә. Әмма шагыйрь берәүне идеаллаштырса, үзе дә шуңа охшаган икән, дип алдануың да бар. Хәер, минем сүзнең очы әле анда түгел. Әйтәсе килгән төп фикер шул: каләм иясе укучы, милләтенең һәр кешесе үрнәк итәрлек идеаллар тудырырга тиеш. Ул үзе дә шул идеал югарылыгына омтылып кына калса да.
Татар күгендә балкыган йолдызлар җитәрлек. Татар әдәбиятында мәйдан тотканнарның саны да аз түгел. Шулар арасыннан Ренат Харис иҗатына тукталасым килә. Милли йолдызлар итеп, безгә кемне атый ул? Кемне нәрсә өчен хөрмәт итә? Шәхес язмышына нигезләнеп, нинди фикерләр уздыра?
«Хисемнең исеме» китабының беренче бүлеген Р. Харис Татар иленең даны булган талант ияләрен тасвирлауга багышлаган. Алар арасында Сибгат Хәким, Мостай Кәрим, Әмирхан Еники, Рөстәм Яхин, Александр Ключарев, Сара Садыйкова һ.б. бар. Төрле төбәктә туган, төрле милләттән дә булган кешеләр хакындагы шигырьләр дә ничек килеп кергән соң «Татар иле» дип аталган бүлеккә? Ялгышамы әллә шагыйрь? Юк! Алда исемнәре санап узылган шагыйрьләр, композиторлар, җырчылар, әдипләр — барысы да татар сәнгатенең аерым бер өлкәсен үстерүгә үзләреннән зур өлеш керткәннәр.
1999 елда Р. Харисның «Тоткасыз ишек» китабы чыккан иде. «Борылышта» исемле әсәрен бик игътибар белән укыдым. Үзгәрешләр башланган чорда шагыйрьнең Ленинга, ул сызган юлга бәяләмәсе ниндирәк, дигән уйлар белән, күз үткән юлларга кире әйләнеп кайта-кайта.
Шактый күләмле бу шигырь 1987 елда язылган. «Кеше йөзле социализмга» барган чак. Кайсыдыр сәясәтчене, ил җитәкчесен, партия эшлеклесен тәнкыйть иткән, икенче берсен күтәргән, яңа идеаллар эзләп маташкан вакыт. «Борылышта» әсәре язылуга кыйбла сайлау омтылышы этәргәндер, чөнки анда да идеал эзләү рухы көчле. Үзгәртеп кору еллары башланганда, әле күпләр, Ленин сызган юлдан китмәгәнбез, шуңа көймәбез килеп терәлде, дип уйлаган. Р. Харис та шундый ук фикерне уздыра:
Хәзер әйтәм: җавап баягы —
адашмадык!
Без тайпылдык шактый!..
һәм югалттык язмыш маягын...
Шагыйрьнең В. И. Ленин образын идеаллаштыруы, аның гаиләсен яратып тасвирлавы күренеп тора. Алар изелгән халыкларны кешегә санаган, дус иткән икән. Ульяновлар Рәсәйнең бөтен кешесе өчен көрәшкән. Р. Харис әнә шулай уйлый. Кем белә, бәлки, ул хаклыдыр да. Бу сорауга тарихчылар җавап бирер. «Тоткасыз ишек» китабында Нәҗиб Җиһановка багышланган шигырь дә бар. Р. Харис аны:
Исеңдәдер, исеңдәдер, Нәҗиб абый,—
дип язып китә. Шагыйрь ижатында аерым шәхесләргә багышланган әллә никадәр әсәрнең шулай башлануын искә төшерде бу шигырь («Мостай Кәрим», «Рөстәм Яхин», «Гомәр Бәширов», «Бакый Урманче»). Димәк, Р. Харис эшен эзлекле дәвам итә: күтәрерлек шәхесләрнең образын тудырып калдырмакчы. Икенчедән, алар белән аралашуын күрсәтәсе, менә мин кемнәргә якын идем, дип мактанып та аласы килә кебек аның. Һәр шигырь лирик мин һәм аерым бер шәхес тормышында булган вакыйганы, аларның очрашуын тасвирлауга нигезләнә бит.
Р. Харисның татарның легендар шәхесләрен тасвирлаган әсәрләр исемлеге болар белән генә чикләнми. Минем дәреслектә булмаган, үзем танышкан шигырьләре хакындагы фикерләрем белән уртаклашасым килде. Аларда кем турында гына сөйләнмәсен, герой милли рухлы, нечкә тоемлы, халкының тарихын яхшы белүче, башкаларны үзе артыннан әйдәүче булып күз алдына торып баса. Р. Харис андыйларны Йосыф белән, гомумән, пәйгамбәрләр белән чагыштыра:
Ә син калдың... Килсәм яныңа әйләнеп,
урынында бары пәйгамбәр һәйкәле...
(«Бакый Урманче»)
Син үзең Йосыф икәнсең! Мин ышандым!
(«Рөстәм Яхин»)
Татар халкының бөек улларын әдәбият аркылы мәңгеләштергәне өчен, Р. Хариска рәхмәт җиткерәсе килә.