Дөнья — матур, мин — бәхетсез

Г. Ибраһимовның «Көтүчеләр» әсәрен дулкынланмыйча укып чыгу мөмкин түгелдер. Без монда бәхеткә омтылган төп геройның фаҗигале язмышы белән очрашабыз.

Әсәр башына әдип юкка гына: «Мин түбәннән, тормышның төбеннән күтәрелдем»,— дип язып куймаган. Бу әсәр социаль урыны алдан билгеләнгәнлек аркасында, тормышның бөтен ачысын-төчесен татыган бала, соңрак — яшүсмер хакында.

Хикәя башында Г. Ибраһимов геройдан әкияткә охшаш истәлекләр белән уртаклаштыра. Әнисе хакындагы бу хыялда да (бәлки, чынбарлыкта?) без бәхетсез геройлар белән очрашабыз. Монда игътибарга алырга кирәкле бер деталь бар: малай үзен алпавыт оныгы саный. Тормышта авырлыкта яшәүче балаларның үзләре тудырган әнә шундый әкиятләрен сезнең дә ишеткәнегез бардыр. Болар — үзеңне башкалар белән тиң итеп күрәсе килүдән, бәхеткә өметләнү аркасында иҗат ителгән хикәятләр.

Икенче бүлектән без тегермәндә, табигать эчендә узган гомер турында укыйбыз. Балага хәят үзе дә тегермән булып аңлашыла. Аның төшләре — өнгә, өннәре төшкә охшый. Агачлар шомы аңа киләчәк бәхетсезлекләрдән хәбәр бирә кебек. Ул ялгыз. Аны беркем аңламый. Ул өзелеп әнисен сагына.

Мәчеткә якын булу өчен, әтисе белән тегермән янына күченәләр. Ата баланың үзеннән дә ялгызрак.

Еллар үтә, малай чыбыркы өстерәр яшькә җитә. Димәк, хыяллары инде бераз җиргә төшкән. Ул әтисенә ярдәм итә алуы, булдыклылыгы белән горурлана. Тора-бара көтү аның үзенә генә кала да. «Алпавыт оныгы» нәсел буенча тапшырылган һөнәрне кабул итеп ала. Кеше өстеннән яшәүгә күчәләр. Тору урыннары, начарлана бара торгач, бөтенләй үк калмый. Әтисе чиратта, ул — кибәндә. Герой үч алу хыяллары белән саташа.

Егет шифаханәдә айный. Фәрештә кебек фельдшерны кайчандыр үз иткән Сара дип күрергә тели. Аның тәэсирендә үч хисеннән арына. Ул тагын таяныр нокта эзли. Гайсә фәкыйрьләрне яраткан икән. Сокланганы рәсемдәге пәйгамбәр булгач, без әкренләп егетнең христиан дине тәэсиренә эләгә баруын да чамалыйбыз. Ә бит аның бәхетсезлекләре, ул, шул диндәге кешеләрдән качып, авылга килгәч, башлана. Сараның матурлыгы, галереяда күргәннәр тормыш авырлыгын бөтенләй оныттыра. Инде егет әтисен дә намаз карты итеп күз алдына китерә башлый. Героебыз әкренләп-әкренләп урыс кызы йогынтысына күчә, аның белән гаилә кора. Беренче еллары бала тәрбияләү мәшәкатьләре белән уза. Кайчандыр үзен мөкиббән итгергән Гайсә сурәте тора-бара үзгәрә торганга әйләнә: әле — әтисе, әле — урыс. Димәк, бу корган тормышы да чын бәхет түгел. Ул барыбер ялгыз. Аның әтисе ялгыз. Бервакыт бичара карт үлә, һәм ир-атка әйләнгән герой кинәт бөтенләй айный. Узганы, бүгенгесе, әтисе турында уйлана, бик ачы нәтиҗәләргә килә.

Миллионлаган кешеләр бер мәгънәсезгә яши. Бәхетсезләр, ачлар... Болай яшәү рәвеше дөресме? Кайсы юлдан барырга? Галимнәр, пәйгамбәрләр кушканнанмы?

Рәссамнар тудырган матурлыктан хәерчелектә, ялгызлыкта үлгән кешеләргә ни мәгънә?

Ә бит дөнья матур, тик бәхетсез чакта аның матурлыгы күренми генә.

Әсәрнең иң соңгы юлларына иң зур мәгънә салынган икән шул: дөнья шундый матур, без ник бәхетсез?

Кеше хыялы да табигатьнең үзе кебек бай, тик ул тормыш чынбарлыгына бәрелеп уала да бетә икән.

Контрастлы тасвирлар, табигать дөньясын яшәеш кануннарына каршы кую әсәрнең тәэсир көчен бик арттыра, укучы төп герой язмышын үзе кичергәндәй була.