Габдрахман Әпсәләмовның «Алтын йолдыз» романында батырлык тәрбияләү проблемасы

Характерларның иҗтимагый-тарихи вакыйгаларда формалашуын, ачылуын тасвирлаган романнарның берсе «Алтын йолдыз» иде. Габдрахман Әпсәләмов бу әсәрендә батырлык ничек тәрбияләнә соравы куя һәм әсәр дәвамында шул сорауга җавап бирә.

Роман геройлары — бер мәктәптә, сыйныфта укучылар. Төрле вазифалар башкаралар, төрле холыклылар, әмма охшаш омтылышлы егет һәм кызлар. Араларыннан берсе — Наил исемлесе — «Алтын йолдыз» дип аталган пьеса яза, һәм менә шуны уйнап башланган көннәр олылар тормышына кушылып китә. Алтын йолдыз турында хыялланып үскән малай һәм кызлар алдагы гомерләрендә аңа ирешерме, ди язучы. Репетициягә йөрүдән баш тарткан Галим Урманов нинди булыр? Аңа тәнкыйть уты яудырган иптәшләрен ни көтә? Һәм язмыш әле яңа гына парта артыннан чыккан үсмерләрне сынауларның зурлары аша уздыра.

Әсәр әнә шул пьесага бәйле вакыйгаларга ияртеп алып китә дә инде. Без геройлар арасындагы мөнәсәбәтләрнең бөтен нечкәлекләренә төшенәбез. Үзара дуслык, мәхәббәт, иҗтимагый эшләр бәйли аларны. Бәйли һәм тәрбияли. Батырлыкның беренче нигез ташлары дуслар арасында салына. Г. Әпсәләмов кешенең ата-анасының кемлеге, коллективта үзен ничек тотканлыгы, ничек укуы, нәрсә белән аерылып торганлыгы да мөһим дип саный. Совет патриотизмы, бөек эшләргә хәзерлек гаиләдә, комсомолда, коллективта гына тәрбияләнә ала, ди.

Гаилә дигәннән, менә Суфияны гына алыйк. Әти-әнисе сугыш кырларыннан кайтып кермәгән аның, үзе дә алар юлыннан китә.

Галимнәр гаиләсе. Иптәшләре улларыннан йөз чөерде дип кенә, әти-әнисе аны якларга ашыкмый, тиешле киңәшләрен биреп, Галимне туры юлга бастырырга тырыша. Озату мәҗлесендә Рәхим абзый, Урмановлар Рәсәй өчен нык торган, дип сөйли. Димәк, нәселен тәрбия максатыннан үрнәккә куя. Галим дә вакытлыча гына холыксызланган икән, үзе хаксыз кыланган вакыйгалардан сабак ала.

Тормышын комсомолдан башлаган Галим партиягә нык иман, тотрыклы әхлак белән керә. Әсәр башында хыялланган йолдызны алуга да ирешә: орден белән бүләкләнә.

Алтын йолдыз өчен көрәш — Ватан өчен көрәш ул. Иң зур кыюлык күрсәткәннәргә генә бирелә әлеге бүләк, ил бүләге. Наил, Алтын йолдыз турында хыялланып үскәнгә, фашистлар безне күрә алмады, ди. Алтын йолдыз төшенчәсе Ватан, социалистик җәмгыять, совет кешесе мәгънәләрен дә аңлата башлый.

Геройлар әдәбият тәрбиясендә үскән. Шигырьләрне шигар итеп китерәләр, Островский иҗатын яхшы беләләр. Фашистлар тарафыннан мичкәдә кайнатылган Ильяс куен дәфтәренә: «Кеше намуслы яшәргә тиеш, чөнки аңа тормыш бер генә бирелә»,— дип, үзе дә батырлык үрнәге күрсәткән әдип сүзләрен язып куйган була. Башка каһарманнар да «Корыч ничек чыныктымы өстәл китабы итә һәм шул корыч чыныгуын узалар да.

Сугыш башлангач, егет һәм кызлар үз теләкләре белән фронтка китәләр. Кызганыч, ил җиңү бәхетен кичергәндә, аларның күбесе юк, булганнары да шәхси бәхеткә ия түгел. Ил бәхетенә корбанга китерелгән ул.

Батырлык тәрбияләү һәм аны тормышка ашыру проблемасын күтәреп чыккан «Алтын йолдыз» романы безне сугышта, гадәти тормышта күрсәтелгән рухи һәм физик батырлыкларга баш ияргә чакыра.