Кышның үз матурлыгы

Ел фасылларының һәрберсе үзенчә матур. Салкын, буранлы, усал кышның да үз өстенлекләре бар. Җылы җәйнең кадерен аңларга ярдәм итә ул, табигатьнең чәчәкле көннәрен сагынырга өйрәтә.

Кышкы каникулларда гына бу фасылның бөтен матурлыгын күреп өлгереп буладыр, чөнки син иртәдән кичкә кадәрге вакытыңны үзең теләгәнчә файдалана аласың. Таң тишегеннән торып укырга барасың да юк, кара төнгә кадәр дәресләр хәзерләп тә утырмыйсың.

Кышкы ял көннәрендә йокым бигрәк тә тиз туя минем. Кояшның беренче нурлары бүлмәмә үтеп керү белән, сикереп торам да тәрәзә җиллекләрен ачып җибәрәм, тәнне сихәтләндерә торган саф һава кертәм.

Ашагач-эчкәч, чаңгыларымны алып, шәһәр кырыендагы каенлык янына китәм. Анда чаңгычылар салган шома юллар күп. Җилләр белән үк ярышмасам да, шактый кызу элдерәм чаңгыда! Сыйныфташларым арасында минем белән «бил алышырга» теләүчеләр әллә ни күп түгел.

Арсам, туңсам, берәр агач төбенә утырам да, биштәрдәге термосымны чыгарып, капкачына кайнар чәй агызам. Шәһәргә моннан бик үк якын түгел. Кайвакыт җил, буран чыгып, һава торышы үзгәреп китә, көн салкынайтып җибәрә. Төрле хәлләр булуы мөмкин, шуңа күрә үзем белән һәрвакыт чәй-кофе йөртәм.

Агач төбендә, тәмләп-тәмләп кенә, сөтле чәй йотканда, тирә-як табигатьне күзәтәм. Берәр адашкан куянкай килеп чыкмасмы, дип өметләнәм, тик — бушка. Бу яклардан алар күптән качып беткәндер инде. Кайвакытларда каядыр ашыккан, кырыйлатып кына чабып үткән этләр күренгәли. Бәлки, алар моннан әллә ни ерак салынмаган урман каравылчысы өенә җилдерәләрдер. Урманда этләрсез хуҗалык итү куркыныч. Алар — синең күршеләрең дә, дусларың да, гаилә әгъзаларың да.

Кайбер көннәрдә мине еш күрергә гадәтләнгән кабарынкы йонлы бер эт яныма да килгәли. Мин кесәмдә аның өчен күчтәнәчләр дә йөртәм әле. Әнә шул дуслаштырды да инде безне.

Кышкы табигать бигрәк матур, дип уйлыйм мин, күзләремне дә ала алмыйча, ак каеннарга, ябалдашлы наратларга, киң итәкле яшел чыршыларга караганда. Хәзер шуларның берсенә әкрен генә кагылсаң да, ботакларындагы, кәүсәләрендәге бөтен аклык тулаемы белән өстеңә ишелер шикелле. Берәрсенә кош-мазар килеп кунса, йомарлап, кар атам. Болай гына, уйнап кына куркытам. Минем ерактан аткан йомарламым әле аларга кадәр барып та җитми, әмма кош сагая, колакларын шомарта, күзләрен үткенәйтә.

Кайтырга чыкканда, күкрәкләр киңәйгән, сулыш юллары тәмам ачылган була. Кычкырып җырлыйсы, урман-кырлар белән сөйләшәсе килеп китә.

Соңгы елларда машиналар күплектән пычранган юлларга, аклыгының элекке җетелеге кимегән карларга гына эч тә пошып куймаса, бу хозурлык, бу матурлыктан исергән бер хәлдә буласың.

Безнең як табигате аеруча матур бит ул. Кояшы — кояш, агачы — агач, тавы — тау урынында. Чана шуыйм дисәң, кышы бар. Су коеныйм дисәң, җәенең җылысы җитәрлек.

Кышкы ялларым әнә шундый бер рәхәтлектә, саф һавада сәламәтлегемне ныгытып уза минем. Укуга да теләп тотынасың. Шул арада дусларыңны да сагынып өлгерәсең.

Яз, яз, яз җитә

Яз җитә. Тәрәзәләрне көндезләрен кояшка ачалар. Өленгеләр тартып куелган. Якты нурлар, кошлар сайраганы, чишмәнең яңадан терелгән тавышы, борынын төртеп килгән чирәм...

Яз җитә — язгы яллар алып килә. Шәһәр мәктәпләрендә алар бераз иртәрәк була. Ә без зур елга буенда яшибез. Яз көннәрендә ул тагын да киңәеп китә. Күтәрелгән юллар да су астында кала. Кайбер елларны асылмалы күперләр агып киткәли. Укуыбыз күрше авылда булганга, каникулларны бераз соңгарак калдыралар. Менә шушы ташу вакытларына, пычрак көннәргә туры китерергә тырышалар.

Пычрак, ташулы, шау-шулы булса да, яз яз инде ул! Табигатьнең яшәргән, күңелнең алгысыган вакыты. Күрше кызлары да матураеп киткән кебек. Әни дә йомшарып куйган шикелле. Әбекәйнең дә пешергән күмәчләре кабарыбрак күренә. Яратып ашыйсың, тәмләп йоклыйсың, уйнап туймыйсың. Әти-әни күзгә чалынып, берәр эш кушканчы, урамга ычкынырга гына торасың. Эш эшлисе килмәгәннән түгел бу, язгы уеннар аеруча күңелле. Тупыл төбендәге шәрәләнгән җирдә көн саен пәке кадашлы уйныйбыз. Ун, егерме, илле, йөз, мең, әллә нинди зур саннарга барып җиткәнче, тәмам туйдырганчы. Аннан елга буена төшеп китәбез. Су күтәрелгәндә, болын өстенә кергән вак маймычларны сөзеп өрибез, бәләкәйрәк күлдәвекләрдә йөздергән булабыз, аннан тагын, үссеннәр әле дип, елгага җибәрәбез.

Яз көннәрендә елга тирәсендә олы кешеләр дә күп кайнаша. Алар да балык сөзә. Уылдык салырга күтәрелгән балыкларның юкка чыгуы күңелне әрнетә. Җәен без кармакка тотасы кызылканатлар, чабаклар, кыртышлар, хәтта чуртанчыклар бит ул, дип уйлыйсың. Кайвакытта төнгә елгага салып куйган ауларга эләккән балыкларны тоткынлыктан ычкындырабыз без. Йөзсеннәр, үрчесеннәр, үссеннәр, аз булса да дөнья ямен күреп калсыннар.

Язгы ялларны бик кыска ясаганнар. Уйнап туеп та өлгермисең, тагын мәктәпкә китәсең. Тәнәфес вакытларында җыелып аласың да мактанышырга тотынган буласың. Кем нәрсә эшләгән, ничек ял иткән. Арттырганнары сизелеп торса да, иптәшләреңне кимсетмисең, үзеңнең дә язгы яллар белән мактанасың, горурланасың килә бит, тик бер нәрсә ачык: безнең һәрберебез шул бер атна эчендә дә матурланып, олыгаеп, ныгып, яз кояшы астында каралып киткән.

Яз, яз, яз җитә. Тәрәзәләрне кояшка ачалар. Өленгеләр тартылган.