Ш. Галиевнең балалар өчен шигырьләрендә җыелма образлар

Шәвәли дигән исем ишеттеңме, Ш. Галиев шигыре искә төшә. Ш. Галиевне телгә алсалар, шунда ук Шәвәли турында уйлыйсың. Шагыйрь тудырган геройлар бик күп булса да, ни өчендер нәкъ менә шушы образ күңелгә якын. Тормышчан, кызык булгангамы, Шәвәлине олылар да, балалар да ярата, исендә калдыра. Без Шәвәлиләрне үз арабызда гел күреп, эшләре буенча танып торганга, әлеге образ да үлемсез. Ш. Галиев 1998 елда чыккан китабын үзе дә, аның исемен кертеп, «Шәвәли хәйләсе» дип атаган. Әлеге җыентыкка урнашкан беренче шигырьләрдән үк без Шәвәлидәге төп сыйфат бераз гына мактанчыклык икәнлеген күрәбез. Ә бит ул, бер карасаң, үзенең утлыгы, мутлыгы, шуклыгы, үткенлеге хакында бик дөрес сөйли. Менә үзен мактаган чагында мактанырга яратмавы хакында да әйтмәсә... Әйтмәсә, шигырь мәгънәле булмас иде!

Сабый балага мактанчыклык шулай да бик килешә икән. Әнә ул сабантуй батыры булган. Мактанмаслык хәлме? Мактанырлык. Сабантуй балалар бакчасында гына уздырылган да уздырылуын. Шушыны әйтү бездә көлке тудыра. Ә төптәнрәк уйласаң... яңа йөрергә өйрәнгән сабый болында мәйдан тотмас бит инде! Шәвәли абына, сөртенә, кемнәндер алданып, кемнедер үзе алдап, дөнья серләренә төшенә. Ул әле балыклар, суган кыяклары, редискалар белән яңа гына таныша. Алар арасында үзен дәү кеше итеп тоя.

Шәвәлинең әз генә зуррагы әнисенә бәби караша, аңа инде әтисенең алга китә торган сәгатен биргәннәр...

Шәвәлинең мәктәптә укый торганы чаңгыда шуа, ил буйлап сәяхәтләрдә йөри.

Шагыйрьнең «Шәвәли ничә яшьтә?» шигыре бар. Анда безгә бик якын ул геройның биш яшьтән алып унбиш яшькә кадәр булуы хакында әйтелә. Сабыйлар өчен шигырьләрдә ул алар яшендә яшәсә, үсмерләргә аталганында олыгаеп китә икән. Шәвәли турында укыганда, без үзебез белән булган хәлләрне искә төшерәбез. Димәк, Шәвәли әле ул син дә, мин дә була ала. Син аның кебек беркатлылык күрсәтәсеңме, зур диңгезләрдә йөзү турында хыялланасыңмы? Әйе, дисең. Шулай булгач, Шәвәли бит инде син!

Шагыйрь абыебыз бөтенебезнең сыйфатларын берүзенә туплаган җыелма образ тудырып ялгышмаган, шуның белән ул безнең һәрберебезнең игътибарын үз иҗатына юнәлткән.

Ш. Галиевнең Биктимере, Камыршасы, тагын әллә кемнәре дә яши безнең арабызда, әмма инде әлеге геройларга хас аерым бер сыйфатны безнең һәммәбездә дә бар дип әйтеп булмый.

Р. Хәмид драмаларында кучемлелек

Р. Хәмид — фикер драмалары остасы. Аның геройлары озын монологлар аркылы, төрле бәхәсләр оештырып, илебез тарихында җибәрелгән хаталар турында сөйләшергә ярата. Әгәр аның барлык драмаларын бер җепкә тезеп чыксаң, ил белән бергә татар кешеләре узган юл да күз алдына килә. Ул бу тарихны нигездә бер авыл — Аксыргак кешеләре язмышы аркылы тудыра. Кайчандыр гөрләп утырган ул, гражданнар сугышын, колхозлаштыру елларын кичкән, таралган, югала барган...

Төрле пьесада бер үк авыл кешеләре төрле исемнәр белән бирелә, әмма язмышларындагы уртак вакыйгалар аркасында, без бер авыл гына түгел, бер гаилә тарихын күз алдына китерәбез. Дөрес, әсәрдән әсәргә исеме үзгәрми генә күчкән геройлар да юк түгел.

Язылу вакытларын исәпкә алмастан, без бу драмаларны түбәндәге эзлеклелектә бирер идек: «Кайтыр идем», «Синең урыныңа кайттым», «Китәм инде», «Майның унбишләрендә», «Олы юлның тузаны», «Диде кардәш», «Җиде баҗа». Атамаларның баштагылары дәвамлы хәрәкәтне күз алдына китерә. Идея ноктасыннан караганда да, алар шушы ук эзлеклелектә торырга тиешле. Безнең уйлавыбызча, Р. Хәмид бер башланган темадан этәрелеп, яңа темаларга чыга, вакытны төрле якка киңәйтә. Уртак вакыйгалардан төрле юнәлештә читкә китү юлы белән дә ул язу чималын арттыра.

«Кайтыр идем» пьесасында җентекләп тасвирланган Кыдаш буендагы авыл, элеккеге матурлыкларын югалта барып, бөтенләй үк ташландык хәлгә килә. Шулай икәнлекне күрсәтү өчен, автор аерым детальләрне, бер әсәрдән икенчесенә санын киметә-киметә, һаман кулланырга мәҗбүр. Бу — сәхнә бирелешендәге күчемлелеккә китерә. Әле капка баганасындагы алтын йолдызлар, текә яр, офыкка тоташкан юл һәм башкалар «Пыяла кыз», «Майның унбишләрендә» әсәрләрендә дә саклана.

Авыл югалса, тарих онытыла. Без аны белергә, ата-баба йолаларын сакларга тиеш. Драмадан драмага күчеп килгән фикерләрнең берсе — әнә шул.

Өлкәннәрнең үткәнгә төкереп караулары яшь буынның тәрбиясендә чагыла. Олы буынның үзара мөнәсәбәтләре — балаларына өлге. Аларның тупаслыгына, дорфалыгына шаккатырга кирәк түгел. Зәкуан, Наил өчен әдәплелек кысалары юк. Зирәк кебекләр тупаслыкны битлек иткән. Үткәннәрдәге хаталарның чишелешен киләчәккә калдырырга ярамый, ди үз әсәрләрендә драматург. Гаилә һәр әгъзасы бәхетле булганда гына сәламәт, бербөтен. Олы йөрәкле кешеләр башкалар хакына үз бәхетен корбан итүгә сәләтле.

Бала ата-ананың үзенә карата кылган хаталарын бервакытта да кичерми. Башкалар бу хакта кычкырып ук әйтмәсә дә, Ирада хисләрен яшерә алмый. Баланың кемлеге, милләтенә мөнәсәбәте дә тәрбиягә бәйле. Мәхәббәткә нигезләнсә дә, катнаш никахларның бәхетле булуы шик тудыра. «Диде кардәш», «Пыяла кыз», «Каен җиле» әсәрләре шул хакта сөйли. Алда әйтелгән фикерләр Р. Хәмиднең бөтен иҗатын сугара.

Драматург председатель образларына аерым игътибар күрсәтә («Синең урыныңа кайттым», «Җиде баҗа»). Аларның авыллар язмышы өчен җаваплылыгын ассызыклый. Рәисләр алмашынып тора, авыллар бер тирәдә таптана. Аның киләчәге өчен тырышмаганнар кирәк түгел, тырышканнарның кадере юк...

Р. Хәмид драмаларында вакыйга, проблема, урын, күренеш, деталь, характер күчемлелеге күзәтелә. Хәтта охшаш вакыйгалар кулланылганнары да бар («Кайтыр идем», «Пыяла кыз»), шунлыктан әсәрләрнең эчтәлеген аерым-аерым истә тоту бик кыен. Кайбер геройларның бер әсәрдән икенчесенә исемнәре генә күчә шикелле... Кыскасы, уртак нәрсәләрдән файдалануның уңай һәм тискәре яклары да күзәтелә.