Татар әдәбиятында авыл прозасы

Татар язучысы арасында авылны тасвирламаганы бар микән?! Авылда туып, авылда үскәнгә, аны яхшы белгәнгә, хэзмәт, җир кешесен борчыган мәсьәләләрне үзләренеке кеше санаганга, әдипләр авыл прозасын һәр елны яңа әсәрләр белән баетты.

Кечкенә генә язма эштә бөтен бер зур әдәбиятка күзәтү ясау һич мөмкин түгел, без дә алтмышынчы-җитмешенче елларның әдәби байлыгына гына тукталырбыз.

Сугыштан соңгы икенче унъеллыкта хөкүмәт, партия тарафыннан авылга игътибар арта төшә. Җитмәсә, илленче ел прозасы төрле сәбәпләр аркасында авыл турында бик үк дөрес мәгълүмат бирми. Язучылар күбрәк ялтыравык күренешләр белән мавыга, тормыш эченә тирән үтеп керүдән курка. Шәхес культы тәнкыйть ителгәннән соң, әдәбият та бераз җиңеллек кичерә, аның тормышчанлыгы арта, шуның белән бергә тәэсир көче дә зурая.

Әдәбиятка Р. Төхфәтуллин, В. Нуруллин, Ә. Баянов, А. Гыйләҗев кебек сәләтле каләм ияләре килә, һәм алар барысы да тере белгән авылны тасвирлау эшенә керешәләр. Заман һәм шәхес, кешенең яшәү максаты турында укучыны уйга калдырырлык әсәрләр иҗат итәләр.

Мөһәммәт Мәһдиевнең җиңелчә юмор белән сугарылган әсәрләрендә үз заманының күзгә ташланырлык уңышлары, шәхес культы китергән авырлыклар («Без — кырык беренче ел балалары») белән танышсак, Р. Төхфәтуллинның «Йолдызым» повестенда, колхозны бай яшәтер өчен, җитәкче органнар белән конфликта кергән хатын-кыз язмышын күз алдыннан кичерәбез, сугыштан соңгы авылның тирәнгә яшерелгән каршылыкларын күрәбез, Аяз Гыйләҗевнең «Берәү» әсәрендә исә авылга хас тискәре күренешләрнең яшь кеше формалашуга ничек йогынты ясавы үзәккә куела, Атилла Расихның «Язгы авазлар»ында авыл хуҗалыгы белән сукырларча, доктриналарга таянып җитәкчелек итү, иҗадилык арасындагы бәрелеш күрсәтелә.

Авыл темасына язылган повестьларның күбесендә җитәкче образын тасвирлауга зур урын бирелә. Яңа тип кадрлар тәрбияләү үтә кирәк бер чорда Вакыйф Нуруллинның «Аккан су юлын табар», «Күпер чыкканда» повестьлары бик вакытлы була. Колхоз рәисе вазифасын башкаручылар, байтак кыенлыклар кичеп, үз-үзләрен аямыйча эшләп, артка калган хуҗалыкларны аякка бастыралар. Шулай да «Күпер чыкканда» повестеның герое җитәкче буларак ачылып ук җитми шикелле. Ә менә «Аккан су юлын табар»ныкы — колачлы эшли алучы чын хуҗа. Ул зур максатлар, җитди уйлар белән яши, үзе артыннан башкаларны да әйди, кешеләр арасындагы кешелекле, эшлекле мөнәсәбәтләр өчен көрәшә.

Соңгы повестьтагы җитәкче шактый калку сурәтләнгән, ул вак-төяк кичерешләрдән, вакчыл уйлардан азат, дип әйтсәк тә, ялгышмабыздыр.

Мөсәгыйть Хәбибуллинның әлеге темага язылган «Чоңгыллар» романы алда саналган әсәрләрдән бераз читтәрәк тора. Аңа үз чорындагы авыл тормышын үткән белән бәйләп язу хас.

Алтмышынчы-җитмешенче еллар авылын тасвирлаган проза реаль җирлеге, күтәрелгән проблемаларының актуальлеге белән истә кала. Бу темага язылган хәзерге әсәрләргә алардагы саллылык, геройларның калкулыгы җитми сыман. Соңгы елларда татар прозасы, омтылышлар ясап караса да, үрнәк булырлык яңа тип җитәкче образларны да тудыра алмады шикелле.