Развщцё рамяства

Старажытныя беларусюя гарады мел! высокаразвную рамесную вытворчасць. Разам з гандлем рамяство было характэрнай рысай гарадской эканомш i у" мнопм вызначала вады вытворчай дзей-насщ гараджан, яюя займалюя таксама i сельскай гаспадаркай.

Ва умовах натуральней гаспадарк! неабходнан для паспяхо-вага развщця рамествау была ваяуиасць мясцовых выкапняу. Распаусюджаная на Беларус! дзернавая, азёрная i балотная руд» служыла сырав!най для атрымання жалеза. Гл1на i пясок был! ас-ноуным матэрыялам для ганчарства, ix выкарыстоувал! у буда5?н1ц-тве. Вапняю перапальвалюя на вапну, якая ужывалася у гарбарстве, у буда^н!цтве. Валунныя камят выкарыстоувал1ся у будаун1чан справе i пры вырабе мукамольных жорнау. Жывёлагадоуля i паляу-н!цтва забяспечваш сырав!най гарбарнае, абутковае, кастарэзнае i шшыя рамёствы. Вял1зныя лясныя багацщ забяспечвал! вытвор­часць тайным пал!вам i садзейн!чал1 разв!ццю дрэваапрацоучага рамяства. Не мела мясцовай сыравшнай базы толью ювел!рная справа. Каляровыя i высакародныя металы атрымл1вал1 у вышку гандлёвых аиерацый.

3 самых важных вщау вытворчасц» был! металурпя i кавальс- кае рамяство. Металург1Я у асноуным з'яулялася пабочным за- няткам вясковых жыхароу.Яны атрымл1вал1 жалеза з балотнай руды сырадутным спосабам. У старажытных гарадах Беларус! домн!цы сустракаюцца рэдка. Яны выяулены у Ваукавыску, ГИнску. Вщаць, тут i у некаторых 1ншых месцах металург!чныя работы рабиися на месцы. У цэлым жа жалезаапрацоука стара­ жытных гарадоу Беларус! працавала на прывазной прадукцьи сялян-металургау. _,

Гарадск1я кавал! валодал! mhohmj сакрэтам! апрацоую чорнага металу: юукай, зваркай, цэментацыяй, загартоукай, магш атрымл!-

62

ваць сталь. Мясцовыя рамеснш з жалеза i стал! вырабляш земля-робчыя прылады працы i шструменты для разнастаиных рамёствау, прыналежнасщ убору i зброю, прадметы дамашняга ужытку.

Майстры ювел!рнай справы, прымяняючы розныя спосабы ап-рацоуш каляровых i высакародных металау (ладе, коука, штам-поука, чаканка, валачэнне дроту, зернь,скань, чарненне, шкруста-цыя), выраблял! самыя розныя рэчы, лераважна прадметы убору i упрыгажэнш (спражк!, rysiici, пярсцёта, пацерю, прывесю, завуш-нщы i imu.). Нашы далёк!я продю надавал! значную увагу упры-гожванню свайго адзення. Упрыгажэнш тады л^чылюя амулетамь С1мвалам1 шчасця, дабра, ураджайнасц!, засцерагал! ад злых духау. Пачынаючы з XII ст., значнае распаусюджванне атрымау выраб рэчау, звязаных з царкоуным культам i вераванням! - крыжыкау, абразкоу. Асноуная частка ювел1рнай прадукцьп {шла на задаваль-ненне попыту гарадскога насельтцтва, частка наступала у бяшэтл-шыя вёск!.

Умельцам! ювел!рнай справы был! майстры Наваградка, ужо у канцы X—XI стст. яны валодал! гэтым мастацтвам. Панынаючы з XII ст. апрацоука каляровых i высакародных металау станов!цца вядучай гал!ной рамяства. У XII—ХШ стст. тут !снавау бататы квартал ювел!рау - гэга рамяство было самым даходным у той перыяд.

Вышэйшым дасягненнем прафес1янальнай в!ртуознаец! бела-руск!х ювел!рау з'я^лялася выпрацоука перагародчатых эмаляу. Агульнапрызнаным шэдэурам эмалевага мастацтва з'яуляецца крыж Ефрас!нн!, выраблены майстрам Лазарам Богшай у Полацку у 1161 г. на заказ мясцовай князёуны.

Рамесн!к!-шкляры выраблял! розныя упрыгажэнн!. Шкляныя бранзалеты - люб!мае упрыгажэнне гараджанак.

Ганчарная вытворчасць забяспечвала пастаянны попыт на по­суд. У яго асартымент уваходз!я! гарции, м!ск!, збаны, чарпак!, кружк!, патэльн!. Да X ст. посуд вырабляуся з гл!ны уручную ляп-ным спосабам. У X ст. на Беларус! распаусюдз!уся ганчарны круг. Ён дау магчымасць наладз!ць масавую вытворчасць бытавога посу­ду, якая набывае рамесны характар.

3 ганчарнай справай звязана вытворчасць плшфы — тонкай i

63

плоскай цэглы, якая ужывалася пры пабудове храмау. У ганчарных майстэрнях рабш таксама дэкаратыуныя пал!уныя пл!тк! для упры-гожвання падлог! i еден манументальных будынкау.

Распаусюджанай формай рамеснай дзейнаец! была апрацоука косщ, каменю, бурштыну, дрэва. 3 мясцовых парод дрэва плогшк!-"древоделы" будавал! жылыя i гаспадарчыя збудаванн!, гарадсюя сцены i вежы, маеты i маставыя. Сталяры-"цесляры" рабш! coxi, бароны, ткацк!я i такарныя станк!, вёдры, бочк», рыдлёук!, лодк!, посуд i шшыя рэчы - прылады працы, предметы быту, дэтал! транспартных сродкау i станкоу, элементы пабудоу, дз!цячыя цацк!.

Значнае развщцё атрымала апрацоука каменю. Каменныя блок! i пл!ты выкарыстоувал! для пабудовы манументальных збудаванняу. 3 камянёу высякал! мукамольныя жорны, тачыльныя брусю, пред­меты рэл1г!йнага культу. Апрацоувал! тут i бурштын, як! прывоз1л1 з Прыбалтык!.

Гарадск1я рамеснйа валодал! майстэрствам разьбы па косщ.'З косц! i рагоу рабил грэбн!, рукаяпа для нажоу, rysiKi, нхмш, пласц-1ны-накладк1 для калчанау. Сярод касцяных вырабау XI-XHI стст. есць рэчы, яюя па мастацюх вартасцях, майстэрству апрацоук! можна аднесщ да лепшых узорау старажытнаруекага кастарэзнага мастацгва. Так1я, напрыклад, як шахматныя ф{гуры (пешка i лад-дзя) з Ваукавыска.

Вял1кае значэнне у эканом1цы гарадоу мела гарбарная справа. Дня вы рабу скур ужывалася вапна або попел, а таксама кара вярбы, ёлк1, дуба. У вышку атрыманвауея выдатны матэрыял - "усмие" -добра вырабленая мяккая i трывалая скура. 3 яе "усмошвецьГшьин абутак (поршш, падобныя па знешняму выгляду на лапц>, боты i чаравш), футляры, ножны, мячы, дэтал! конскай збру!, рукав! цы, рами!, кашальк», скурай абцягвал! вайсковыя шчыты.

У гаспадарчым жыцц! гарадоу пэунае месца займала прадзенне i ткацтва. hitki прал! на ручным верацяне, на канец якога надзявал! каменны ц\ глшяны груз»к-прасл1цу. Прадзенне было заняткам кож-най жанчыны не тольк! на вёсцы, але i у горадзе. Прал! з воуны, лену, пяныа. Адзенне шыл1 добра адпал1раваным1 железным! ц» бронзавым! !голкам!, падобным! на сучасныя. Вауняныя н!тк! ужы-вал! не толью для ткання i шыцця, але i для вязания. 3 воуны

64

таксама валял! войлак. Ён выкарыстоувауся як матэрыял для па-ходных шатроу, пакрывалау, папон, шапак.

У рамеснай вытворчасщ i хатн1х промыслах пановала руч­ная тэхшка. Спецыял!зацыя была слабая. Тым не менш рамес-ная вытворчасць старажытнай Беларус! была носьб!там вы-шэйшых тэхналапчных дасягненняу таге часу.