Арх!тэктура

Асноуным к!рункам мастацкай культуры другой паловы XVII — пачатку ХУШ ст. было барока з арыентацыяй на заходнееура-пейск!я традыцьп. Адначасова працягвал! юнаваць i разв!вацца не-каторыя элементы рэнесансу. Разам з тым, ва умовах дэнацыя-

616

нашзацы! феадальнай вярхушк! беяарускага грамадства i панаван-ня рымска-каталщкай щэалогп [шло станауленне нацыянальнай школы мастацтва на аснове традыцыйнай народнай культуры,

Найбольш поуна барока праявшася у архпэктуры. Тут яно выразшася у стварэнн! складаных збудаванняу, пышных i ад-мысловых архггэктурных формау, дэкору i !нтэр'ера. Тэты стыль быу пануючым у архпэктуры да 70—80-х гадоу XVIII ст. Най­больш выразна сталае барока праявшася у культавым дойлщстве.

Пачынаючы з езущкага касцёла у Нясв!жы, узведзенага у кан-цы XVI ст. вядомым ггальянскш архггэктарам Бернардош, у беларуек!х гарадах i вёсках будавал!ся пампезныя касцёлы, кляштары, магнацк1я рэзщэнцьи. Дынам1чныя формы ix фаса-дау, хвал1стыя, неспакойныя лтп дэкору, кантрастныя спалу-чэнн! пав!нны был} с!мвал1заваць зменл!васць [ хуткаплыннасць чалавечага жыцця. Да так!х пабудоу належаць бернардзшек!, брыпцю i взущк! (фарны) касцёлы у Гародн!, францыскансы касцёл i кляштар у Шнеку, пшск! езущк! калег}ум, 6Ърнардз1нск1 касцёл у Мшеку i 1нш.

Творчая перапрацоука на глебе нацыянальнай арх!тэктуры за-ходнееурапеймага стылю барока прывяло да стварэння у 30-я гады XVIII ст. своеасабл1вай арх1тэктурна-мастацкай с1стэмы — позняга беларускага барока, якое у маетацтвазнау'стве атрымала назву "вшенскае барока". Яго рысы найбольш яскрава выявЫся у культавых пабудовах ун!ятау: СафШск^м саборы у Полацку, царк-ве i манастыры базыльян у Беразвеччы, Барунах, Вольна, Талачы-не, Жыров1чах, Вщебску. Яны вызначаюцца лёгкасцю, стромкас-цю i ажурнасцю, ускладнёным сшуэтам, вытанчанасцю прапор* цый, пышнасцю i багаццем арх1тэктурнага дэкору, надзвычайнай маляун1часцю. Цэнтральныя фасады храмау, створаных у стыл! "вшенскага барока", часам мел! хвалепадобны выгляд, упрыгожвал1ся, як правша, стройным! выцягнутым! шмат'ярусным! вежам! з ф!гурным! шлемам!. У гэтым стыл! узводз!л!ся не тольк! ун!яцк!я i катал 1цк!я, але i праваслауныя пабудовы. Прауда, для катал!цк!х храмау гэтага перыяду харак-тэрны больш груваздк!я формы.

617

pockbit "ашенекага барока" звязаны з творчасцю выдатнага архпэктара Я,К. Глаубща, як! шмат працавау на Беларус!, пераваж-на з? культавым дойлщстве (касцёл у Сталов!чах, праваслауная Спаская царква у Магшёве i шш.). Найбольш значная яго пабудова — унищкая царква св. Саф!! $ Полацку (разам з Б. Касшсюм, 1738—1760). Да л!ку яскравых помшкау "вшенскага барока" нале-жацъ таксама ушяцкая царква у Беразвеччы пад Глыбоюм, ун!яцкая царква у Барунах Ашмянскага раёна, касцёл у в. Германов1чы на Вщебшчыне i !нш.

3 цягам часу барока "дэмакратызавалаея", прашкла у свецкае дойлщства, жыллёвае будаушцтва («дом на рынку» у Нясвшы). У новым стыл! был! узведзены ратушы у Менску, В1цебску, Магшёве. Ствараюцца выдатныя палацавыя ансамбл!, абкружа-ныя паркам!. Палацавыя пабудовы канчаткова пазбауляюцца аба-рончых прыстасаванняу i набываюць 1мпазантныя фасады. Адк-рыты двор перад палацам падкрэсл^вау яго вел!чнасць. У штэр'ерах шырока ужывал!ся дэкараты^ная лепка, пал!хромны мармур, пал1ваная керам!ка i фрэскавы жывапю. Значныя па ceaix мастацк!х вартасцях палацава-паркавыя ансамбл i узн!кл1 f Шчор-сах, Свяцку, Дзярэчыне, Ружанах, ГоМел!, Шклове. Новыя прын-цыпы палацавай арх1тэктуры знайшл! адлюстраванне у Старым каралеусим замку у Гародн! пасля яго перабудовы у канцы XV — 70-я гады XVII ст. (у 1655 г. замак быу разбураны шведам!). У XVIII ст. у Гародш пабудаваны Новы палац, будынм медыцынс-кай i тэатральнай школ, сам тэатр. Упершыню у Беларус! вялася тыловая жыллевая забудова: гарадская у Гародн! i вясковая ^ Ва-ранянах Ашмянскага павета. Хаця у цэлым тагачасныя беларусюя гарады мел! малапрывабл!вы выгляд. Жылыя дамы был! дра^ля-ныя. Двух-трохпавярховыя будынк! з'яулял!ся вял!кай рэдкасцю. Магнацк!я палацы i купеция асабняк! перамяжоувал^ся з убопм! хац!нам! рамесн!кау i чэлядз!, як!я, крытыя саломай, мала чым адрозн!вал!ся ад сялянсюх хат.

Так!м чынам, 30—^70-я гады XVIII ст. з'явшюя якасна новым этапам у развщц! дойлщства Беларус!. У 60—70-я гады у мурава-най, галоуным чынам грамадзянскай, архггэктуры зараджаец-ца новы арх!тэктурны стыль — класщызм з яго манументаль-

618

насцю формау, с!мвтрычнасцю плашроу'к! i cim-эзам арх1тэктурных, жыватсных i скульптурных алементау. Пэу^ид час ён cyicHye з формам! позняга барока, а у першай палове XIX ст. етанов!цца пануючым архпэктурным стылем у Беларусь