Шлях да люблша

* Л1вонская ваша.

» Утварэнне Рэчы Паспалтай:

Л1вонская вайиа

Пасля завяршэння у 1537 г. паласы войнау Вялшага княства Лггоускага з Маскоускай дзяржавай спакой на ix межах трывау два дзесящгоддзь Гэга перадышка стала защшкам перад вяшкай бу-рай. Масква рыхтавалася да новых захопау. Яна неаднаразова дава­ла зразумець, што Л1чыць усходнеславянск{я земш Вялисага княства Лггоускага сваей пстарычнай спадчынай. Цяпер наваг Вшеншчына i Л1вон!я ужо абвяшчалюя "вотчынай" маскоусюх уладароу. Лопка развщця Г1старычных працэсау у канцы 50-х гадоу XVI ст. няу-мольна вяла да сутыкнення жьщцёвых {нтарэсау княства i Масмовн на прыбалтыйсшх землях.

У 1558 г. Руская дзяржава распачала барацьбу за тэрыторыю Л1вонс!шй канфедэрацьп (Л1вонская канфедэрацыя — саки пящ княстау, створаных у ХШ ст. нямецюм! крыжакам! на узбярэжжы Балтыйскага мора на заваяваных тэрыторыях племян! твау — у межах сучаснай ЛатвИ i Эстон11, яюя нам!нальна Л1чылюя над уладай Палы Рымскага i германскага iMneparapa) i выхад да Бал­тыйскага мора, каб наладзщь праз гзтыя земл! гандлёвыя i культур-ныя сувяз! з KpainaMi Заходняй Еуропы i сцвердз«ць свае права магутнай дзяржавы уплываць на палггычны кл!мат Еуропы. Але на яе шляху у Еуропу стаял! Вял1кае княства Лггоускае, Польшча i Л1вон1я. У xynciM часе маскоускае войска авалодала Нарвай, Дэрп-там (Тарту), набл1зшася да Рэвеля (Талша).

Мапстр Л{вонскага ордэна Кетер пасля няудалай спробы ар-ган1заваць супращуленне Маскве nanpaciy дапамог! у еурапейск1х дзяржау. Уступ1цца пагадз1яася тольш Вялнсае княства Лггоускае, бо авалоданне Маскоускай дзяржавай Л^фляндыяй (з канца XVI—пер-шай паловы XVII ст. Л1вотя стала называцца Л}фляндыяй, щ 1н-флянтам!) стварыла пагрозу пауночным рубяжам княства. Лпвшская знаць хацела перашщдзщь Маскве авалодаць балтыйсшм узбярэж-

331

жам, паколыа сама была защкаулена у гэтых тэрыторыях. Яшчэ у 1557 г. вял1какняжацю урад заключыу ваенны саюз з Л!вонск1м ор-дэнам, наюраваны супраць Масквы. Паспяховае прасоуванне войска цара 1вана вымусша Л!вонск! ордэн у 1559 г. перайсщ пад пратэкта-рат Вялнсага княства Лггоускага i Польшчы. Кал! ж пад ударам! гэтага войска Ордэн распауся, у 1561 г. у Вшьт бьшо падтсана пагаднеяне, па яим мапстр Кетлер аб'яуляуся свецмм князем у Курлянды! i губернатарам у астатняй частцы Л!вонн, якая стана-вшася правшцыяй пад сумеснай упадай В ял шага княства Лггоускага i Польшчы. Узяушы JIiBomio пад сваю апеку, польею кароль i вялш лггоуси князь Жыгшонт Аугует патрабуе ад 1вана IV выввсщ адтуль свае войск!. Цар катэгарычна адмов!уся - не у яго планах было перапыняць паспяхова распачатую вайну. Тады Вял1кае княства усту-пае у вайну i пасылае на абарону Л1вон11 свае войска.

У адказ на гэга 1ван Грозны нак!равау свае асноуныя сшы да пауночна-усходн!х межау княства. Баявыя дзеянн! перамясцшюя на тэрыторыю Беларус!, якая стала асноуным тэатрам вайны.

Ужо у пачатку 1562 г, царская палк! спустошыл! Мсщ'слаушчыну, ваколщы Шклова, Оршы, В1цебска, Дуброуны i Копыа. Для ажыц-цяулення рашаючага наступлення на ВКЛ з!мой 1562—1563 гг. пад Мажайскам было сканцэнтравана 60-тысячнае войска, якое узна-чал!у 1вая IV. 31 студзеня 1563 г, яно аблажыла Полацк. Маленый гарн!зон на чале з ваяводам С.Давойнам два тыдн! мужна адб^вауся, але драуляныя умацаванн! гарэш, сшы абаронцау таял!, а дапамоп чакаць не бьшо адкуль: гетман Мшалай Радз«вш меу пад рукой тольк! тры з паловай тысячи вершнгкау. 15 лютага горад мус!у здацца. Ён быу разрабаваны царскш! ратшкам!. Шмат фурманак з золатам, серабром i !ншым! каштоунасцям! пацягнулася да Маск­вы. Была раскрадзена старажытнейшая на Беларус! б!бл!ятэка Са-фшскага сабора. У палон павял! больш як 11 тыс. палачан.

Амаль уся пауночная Беларусь была акупавана. Пасля захопу Полацка маскоускае войска стала пагражаць Вшьш. Шлях на ста-лщу ВКЛ быу адкрыты. У Маскве пачашся перагаворы. 1ван IV патрабавау перадаць Рас!! Л!вон!ю i Полацк. Урад ВКЛ не зга-дз1уся, i у 1564 г. ваенныя дзеянн! аднавшюя. Яны mwi з перамен-ным поспехам.

S32

Мэтай чарговай ваеннай кампанп маскоуск! цар craeiy авало данне М1нскам i Наваградкам. Але тэты план сарвала войска ВКЛ на чале з гетманам М!калаем Радз!в!лам, якое у студзен! 1564 г. разграмша 30-тысячнае маскоускае войска, з якога 25 тысяч запну-ла на пол! i падчас пагош. Тым не менш кияства засталося у скла-даным станов!шчы. Акупанты н!шчьип занятыя земл!, вывози! у палон насельшцтва, а выбщь ix з Беларуси i шшых тэрыторый не хапала с!л, Восенню 1565 г, актыуныя ваенныя дзеянш перапы-нипся, пачалася пазщыйная вайна, праводзинся нязначныя апе-рацьй. У 1566—1569 гг. русю цар узмацшу свае пазщьи на заваява-най тэрыторы!, пабудаваушы у раёне Полацка крэпасц! Сушу, Со-кал, С^тна, Чырвоную, Каз'яны, Усвят, Туроулю. Л1вонская ванна патрабавала вял1к!х намаганняу ад ВКЛ. Сшы дзяржавы был» на мяжы магчымага. Вайна выцягнула усе сроди. Неадкладна патра-бавауся саюзшк. Гэга было щ не галоунаи прычынай таго, што ВКЛ пагадзшася аб'яднацца на канфедэратыунай аснове з Поль-сюм каралеуствам. Безумоуна, Л1вонская вайна на&яЫла выра-шэнне пытання аб ymi з Польшчай.