Тэатр. Музыка

У XVII ст. acaojiisae разв!ццё у Беларус! атрьшинвае школьны тэатр. Усе намаганш сюроувалюя на тое, каб уздзейшчаць на пачущц гледачоу, уразщь ix уяуленне. У прадстауленнях умела выкарыстоувалюя гук i колер, кантрастныя ix епалучэнш. Пастаноуш драм суправаджалгся выступлениям! хору, "жывымГ' карцшамьалегорыям!. Сёння нам вядомы больш як сто лац!нск!х i польск!Х павучальных драм, пастауленых у езущк!х школьных тэ-атрах у Полацку, Гародн!, Наваградку, Пшску i imii. Апрача п'ес чыста рэл1гшнага зместу, у пэтых тэатрах паказвал! пстарычйыя сюжэты, дэкламацы!, прысвечаныя пачатку заняткау, найбольш важным падзеям i г. д.

У прамежках пам!ж актам! драм выконвал!ся 1нтэрмеды{ на бе­ларуекай мове.

Тэатры узн!кал1 i пры праваслауных брацк!х школах. Цяпер вя-домыя 24 дэкламацы i Слмяона Полацкага, як!я был! пастаулены у той час, кал! ён жы^ на Беларус!.

3 XVI ст. у Benapyci распаусюджвауся лялечны тэатр "батлей-ка", У "батлейцы" паказвалюя сцэны пра нараджэнне Хрыста i драма "Цар 1рад". 3 цягам часу галозлным героем "батлейк!" станов!цца беларуск! мужык, як! распрауляецца з yciMi прыгнятальнгкам] i выходз]ць пераможцам з самых складаных с!туацый, у як\я яму даводзшася трапляць. У беларуекай "батлей­цы" вядома 20 народных сцэнак. Самым! папулярным! был!: "Ан­тон, Антон1ха i каза", "Мужык Мацей, яго жонка Ульяна i доктар", "Стараета з жонкай", "Казак, поп, чорт i смерць", "Скамарох з мядзведзем", "Шляхц!ч-элегант" i шш. Тварэннем школьнага i ля-лечнага народных тэатрау з'яуляецца беларуск! весялун i жартаун!к Несцерка, як! быу народным заступн!кам.

У другой палове XVII ст. значных поспехау дасягаюць шматга-

614

лосыя харавыя спевы. Пераважна царкоуныя, яны уплывая! на сввцкае музычнае жыццё, спрыял! нараджэнню формау харавога мастацтва.

Новы стыль шматгалосага харавога выканання, стыль партэс-ных епевау (спевы па партиях), знайшоу пашырэнне у царкоуна-пеучай практыцы. Важную ролю у яго прапагандзе на Беларус! адыграу вьщатны украшск! музычны дзеяч М1кола Далецю (другая палова ХУП ст.). Родам з Юева, ён жь$ некалыи гадоу у Вшьш, дзе ме^ сувязь з перадавым! кампазггарам! i выканауцам! польскай каталщкай i беларуекай праваслаунай музыю.

Харавыя шматгалосыя спевы, яшя атрымал! эначнае пашырэнне у гэты час, з'яулялшя найбольш важным кампанентам школьнага спектакля. Яны упрыгожвал! сцэшчнае дзеянне, рабин яго больш вщов^шчным i эмацыянальным. Нарэшце, яны адыгрывал! вял!кую ролю у стварэнн! пэунага настрою у гледачоу.

У другой палове XVIII ст. у Магшёве, Полацку, Мшсху, В1цебску, Гародн! давалюя музычна-тэатральныя прадстаулент. Вучн! царкоунапрыходск!х школ выступал! з чытаннем вершау, разыгрывал! п'есы, выступал! батлеечшю.

Ун!кальнай з'явай беларускага мастацтва другой паловы XVIII ст. был! прыватнауласн1цюя (прыдворныя) тэатры. Яны задавальнял! у асноуным запыты магнатау. Але {грала, танцавала i пела на сцэнах гэтых тэатра^ моладзь з прыгонных сялян. Для ix был! створаны спецыяльныя школы, у яих (напрыклад, у Гародн!) выкладал! вопытныя замежныя педагог!. Мног!Я таленав!тыя беларуск!я акцёры, атрымаушы прафес!йную падрыхто)^ку, праславш! свой народ на сцэнах Варшавы, Масквы, Санкт-Пецяр-бурга. Прыдворныя тэатры у Нясв!жы, Слошме, Гародн!, Ружанах, Шклове набыл! еурапейскую вядомасць.

Магнацюя тэатры Беларус! узн1кл{ на пераломе часоу барока i Асветн!цтва, кал! з Захаду прыйшла мода на так званыя камедыхау-зы. Першы на Беларус! прыватнауласн!ЦК1 тэатр быу заснаваны У Няев!жы. У яго склад уваходзш драматычная, оперная i балетная трупы. У адрозненне ад шшых прыдворных тэатрау Рэчы Паспал!тай нясв!жск! меу свой уласны рэпертуар, як! складауся з 16-щ польскгх п'ес Ф.Радзгвгла. Асяродкам тэатральна-музычната

615

жыцця стау" у 70-я гады слошмск! тэатр гетмана ВКЛ Mixaria Юшшра Агшскага (дзядзыи славутага кампазггара М!хала Клеафа-са Апнскага). У 60—80-я гады юнавау тэатр Тызенгауза у Гародш. Тэатры быт створаны таксами пры дварах Сапег у Ружанах i Дзя-рэчыне, Радз!вшау' у Слуцку, Зорыча у Шклове, Чарнышова у Ча-чзреку, Тышкев1чау у Свюлачы.

3 70-х гадоу у Гародш i Менску рэгулярна паказваш прадстауленн» польская прафесшныя (пубшчныя) антрэпрызы В. Багуслаускага, Д, Мараускага i шш.

Адначасова з прыгонным! i прафесшным! у другой палове Х¥Ш ст. працягвал! дзейшчаць тэатры лры манастырсюх калег!ях. 1х рэпер-туар складауся пераважна з лацшсюх трагедый i польск!х камедый. У канцы XVTII ст. школьныя тэатры адм!раюць.

Дзейнасць прыгонных i школьных тэатрау актыв1завала музыч-нае жыццё. У мнопх гарадах был! добрыя аркестры. У ix рэперту-ары был! творы заходнееурапейскай miaciKi i мясцовых кампаз!тарау — М. AriHci^ra, Я. Голанда, Э. М»халев1ча, Р. Вар-доцкага, А. БаброуЧжага, М. Кавалеускага i 1нш.

Прадстаун1К старадауняга беларускага магнацкага роду, буйны дзяржауны, грамадска-паллтычны i культурны дзеяч Рэчы Паспал1тай i Pacii, удзельшк паустання Т.Касцюшк1 Mixan Клеафас Апнск! (1765—1833 гг.) з'яуляецца добра вядомым кампаз1тарам, аутарам папулярных паланезау для фартэшяна (найбольш папуляр-ны яго паланез "Развгсанне з Радз[май"), маршау (у тым л^ку "Марш паустанцау 1794 г."), вальсау, мазурак, менуэтау, рамансау.

У касцёле i ун1яцкай царкве далучалюя да прафесшнай музычнай культуры народныя масы. У час набажэнства там гучаш спевы, irpay арган (ва ун{яцкай царкве уведзены Замойсим саборам 1720 г.) i 1нструментальныя капэлы. Неад'емнай часткай жыцця людзей был! царкоуныя i касцёльныя званы.