Сымон Будны

Дастойна прадоужыу i памножыу скарыншсю'я рэнесансна-гу-ман!стычныя традыцьй, унёс свой арыНнальны уклад у скарбн!цу беларускай культуры i думк! Сымон Будны — беларуск! гуманист i асветнж, адз!н з буйнейшых дзеячау рэфармацыйнага руху на Беларусь

Нарадз1уся Будны каля 1530 г. Пытанне аб месцы яго нарад-жэння i нацыянальнасщ па сённяшн! дзень застаецца дыскус1йным. Хто ён, беларус щ паляк, нарадз!уся ён у Будах беларусих (яюх нямала на тэрыторьн нашай рэспубл$ю), щ у Будах, што знаходзяц-ца на тэрыторьн МазовИ (Польшча), — дакладна не высветлена. Аднак наваг тыя, хто л1чаць Буднага полякам, пагаджаюцца, што ведьм! мнопя факты сведчаць на карысць яго беларускага паход-жання: добрав веданне беларускай мовы, жыцця, звычаяу беларус­кага народа.

Каля 1544 г., прыбшзна ва уЪросце 14 гадоу, Будны nacryniy на факультет свабодных мастацтвау Кракаускага ун1"верс1тэта, як! на працягу некальк1х стагоддзяу з'яуляуся "альма матэр" для мнопх беларусау. Потым, магчыма, «еончыу тэалапчны факультэт Базель-ската ушверсггэта. За гады вучобы за мяжой ён далучыуся да пра-

456

тэстанцкага вучэння. У 1558 г. Будны прыехау у сталщу Вялжага княства Лггоускага — Вшьню, дзе заняу пасаду Karaxisicra, г.зн. настауниеа пратэстанцкага таварыства з абавязкам па нядзелях, ау¹-торках, пятнщах i у святочныя дш выкладаць асновы рэфармацый-нага вучэння дзецям i дарослым. Два гады ён працавау на паеадзе катэх1з1ста, i на гэтай аснове, вщаць, вырас яго першы твор "Кате-хгоис", яю пазней быу выдадзены у НясвЬкы на беларускай мове. Гэга сур'ёзны аргумент на карысць беяарускага паходжання Сымо-на Буднага.

У 1560 г. Будны атрымл1вае павышэнне: назначаецца прапа-ведшкам у беларуск! горад Клецк. Чалавек вял1кага прыроднага даравання i энцыклапедычнага розуму, С,Будны у печатку 60-х га-доу XVI ст. стау значным грамадска-палпычным дзеячам иратзс-танцкага толку i у хутюм часе набыу еурапейскую вядомасць як мыслщель-рацыяналют i таленав!ты публтцыст.

Для асветы простых людзей у 1562 г. у Нясв1жскай друкарн! пад апекай Мгкалая Радз!в1ла Чорнага ён выдау свой "Катэх1зю", а потым i другую кшгу на беларускай мове "Аб апрауданн! грэшнага чалавека перад Богам", якая, на жаль, не захавалася.

3 прычыны неспрыяльных абставш Будны вымушаны быу па-юнуць свайго апекуна i у 70-я гады у Лоску разгарнуу кипучую л1таратурна-публ1цыетычную дзейнасць. Гэга быу вельм! плённы перыяд, кал! Будны выдавау кн!гу за кн!гай на лащнскай i польскай мовах. Найбольш вядомым! з яго выданняу гэтага часу з'яуляюцца нясв!жская Б1бл1я (1572), "Новы Запавет" з шыроюм! каментарыям! да яго, "Аб асновах хрысщянскай веры" (1576). У ix Будны выклау свае сацыяльна-пал!тычныя, рэлшйна-фшасофсия i педагапчныя 1дэ1. Ён праяв!у сябе арыг!нальным i самабытным публ!цыстам, вял!к!м майстрам пяра. Яго творы характарызуюцца яснасцю думк», дасщпнасщо, палем1чнай завостранасцю i пераканаучасцю аргу-ментацьн.

Усе свае жыццё Сымон Будны прысвяц!у справе асветы народа i падрыву аутарытэту аф!цыйнай хрысщянскай царквы. Ён першым пасля Скарыны не толыа выкарыстоувау беларускую мову у рэ-л1г!йньш тсьменстве,'але i прапагандавау яе як раунапрауную мову, як лепшы сродак для распаусюджвання ведау сярод простата

457

народа. У csaix шматлшх трактатах i кщгах Будны паслядоуна вёу барацьбу за вызваленне грамадскай думш ад грузу сярэдневяюовай схаластык!. У цяжкш часы, кал! у крашах Заходняй Еуропы гарэл! кастры шкв!зщы1, а уеялякая праява крытычнай думю i цвярозага погияду на рэчагснасць разгаядалася як небяспечная ерась, С.Буд-ны сеяу насенне разумнага, здравага, практычнага падыходу да з'яу жыцця i pandrii. Бн заклнсау правяраць веру розумам. 3 гэтых пазщый шсьменшк крытыкавау афщыйную хрысш'янскую царкву i асабшва езуггау, яюя сваей прапагандай катал!цызму i паказным чалавекалюбствам распальваш рэлшйны фанатызм, нанося чы тым самым шкоду грамадству i даяржаве. С.Будны вё^ барацьбу за асве-ту i пашырэнне ведау у грамадстве, выступау змагаром за бращ^ю дружбу i творчае супрацоуюцтва пам!ж славянсшм! народам!. ВыК-ладаючы свае погляды на жыццё i рэл!пю, ён пракладвау шлях да секулярызацьй грамадскай думк! i вызвалення лггаратуры ад уплы­ву хрысщянскай щэалоп!.

Распаускзджванне публ}цыстычнай Л1таратуры — адметная рыса культурнага жыцця Беларус! XVI — першай паловы XVII ст. Вы-датным! публ1цыстам1 XVI ст. был! Васшь Цяп1нск1 (перакладчык на беларускую мову, выдавец "Евангелля" i аутар прадмовы да яго), Андрэй Валан (аутар трактата "Пра дзяржаунага мужа i яго дабрачыннасц!"), М!халон Л1цв1н (яго пяру належыць трактат "Аб норавах масквгцян, л!тоуцау i татар", Лез? Сапега (рэдактар i аутар прадмовы да Статута Вял1кага княства Л1тоускага 1588 г., як! з'яу-ляецца не тольк! помн!кам прававой думк!, але таксама лггаратуры i дзелавой пюьменнасц>. Сапега пак!нуу багатую эшсталярную спадчыну).

Царкоуна-рэл!г1йная публщыстыка

Адным з асноуных в!дау, вызначыушых характер лгщратурнага працэсу ^ Беларус! канца XVI — першай паловы XVII ст., была палещчная публщыстыка, царкоуна-рэл!г{йная па форме i афар-боу"цы, але сацыяльна-пал!тычная па щэйнаму зместу. Лна з'я^ля-ецца адказам на абвастрэнне рзшгшнай барацьбы у канцы XVI ст. Творы щэолагау ушяцка-катал1цкага лагера П. Скарг!, I. Пацея, I.B. Руцкага i !нш. i творы апалагетау праваслауя Г. i M. Смат-

458

рыцмх, I. ЕНшэнскага, 3. Капысценскага i шш., анашмныя па-лпычныя сачыненш складаюць цэлы пласт беларускай лггара-туры.

Апазщыя рашэнням Берасцейскага ушяцкага сабора вымусша яго натхнщеляу даваць тлумачэнш прычын прыняцця учи, даказ-ваць яе законны характар, апраудваць свае дзеянш. Яны не за-марудзин выдаць у Вшьш KHiri 1.Пацея "Справедливое описанье поступку и справы сынодовое, и оборона згоды и едности свершен­ное, которая ся стала на синоде Берестейском в року 1596", П.Скарп "Брэсцк! сшод" (1597, на польскай мове) i "Описанье и оборона събору руского Береетейского" (1597, у перакладзе на бе-ларускую мову 1.Пацея). Яны абвшавачваш пращужкау уни $ непадгарадкаванш дзяржаунай уладзе, чым надаш рэли-Шнай па-лем!цы пал1тычны характар i яшчэ болей распалш спрэчку. KHira Пацея была куплена i зшшчана праваслауным!.

3 абл!чэннем унп, яе {дэолагау i дзеячау у Вшьщ, Львове, Аст-рогу, Афонск1м манастыры выступш! абаронцы праваслауя i наваг усходн!я патрыярх!, Найбольш аргументаванай (па сведчанню су-часн!кау) была выдадзеная у 1597 г. у Вшьн! KHira Хрыстафора Фшалета (пад гэтым псеудан1мам, мабыць, выступ!^ валынск! пра-тэстант MapuiH Бранеуси) "Апокрисис, албо отповедь на книжкы о съборе Берестейском", якая стала адным з лепшых творау саты-рычнай лпаратуры таго часу. "Апакрысю" прынёс шмат непрыем-насцей апалагетам ymi i каталщызму. Яе аутар не пакшуу^ без yeari н!воднага сцвярджэння Скарп. Усе тое, што esyiT выдавау за ста-ноучае, Фшалет паказау у рэзка адмоуным плане, i у сваей эру-дыцьи, лопцы, уменн! пераканаць чытача значка пера5Ьышоу Скар-гу. Таму, каб нейтрал 1заваць уздзеянне "Апакрыс1са" на грамад-ства, прыхшьн!К1 ynii узялюя за скупку i зн{шчэнне гэтай KHiri. У вын!ку такога узаемнага зшшчэння кн!г значная частка падем}чнай публ1цыстык{ канца XVI — першай паловы XVII ст. нам вядома тольи па назвах.

Абл1чэн«е царкоунай ун!1 вымушала яе абаронцау адб1ваць уда­ры ceaix npaqiyHiicay. Каб адказаць Фшалету, за пяро узяуся и-раун!к ун1яцкага enicKanary I. Пацей. У 1599 г. ён выдау сатырыч-ны твор "Антырызю", у яим дыскрэдытавау Хрыстафора, не пас-

459

кушушыся на абразл!выя словы i мянуииа на яго KHiry i увесь антыушяцк! рух.

Першая чвэрць XVII ст. адзначылася далейшым развщцём па-лемш. На л1таратурна-публщыстычнай шве ад 1мя праваслаунага лагера выступал! Мялецш Сматрыщи, Лявонцш Карповп, 1оу Ба-рэцю, Андрэй Мужылоусю, Захарый Капысценсю, а ад-ушятау дзейшчал} 1пащй Пацей, 1оЫф Вельямш Руцм, [асафат Кунцзвгч, Леу Крэуза, Анастасш Сялява, 1лля Марахоуск! i ima. Вядучая роля у гэты перыяд у палемщы належала з праваслаунага боку Мялещю Сматрыцкаму, птацио Пацею, а потым 1ос!фу Руцкаму, з ун1яцкага. У гэты час было нап!сана i часткова выдадзена шмат щкавых i разнастайных па змесгу i 1дэйна-пал1тычвай нак)раванасц1 творау. Жорстк1я умовы барацьбы прывял! да таго, што мнопя з ix вы-ходзш! анан1мна.

Асабл!вую рупл!васць у палем^цы з праваслауным! публ1цыстам1 праяв!у ун!яцк! мгграпалгг I. Пацей. Ён упарта 1мкнууся адстаяць i умацаваць ц^яеоуную унно i на працягу апошн$х дзесящ гадоу жыцця напюау шмат творау у яе абарону: "Отпис на лист неякога Клирика Острожского безъименного" (1599), "Защита св. синода Флорентийского" (1603), "Розмова берестянина с братчиком" (1603), "Воскресший Наливайш" (1607), "Гармония, албо согласие веры..." (1608) i шш.

Творы палем!чнай публ1цыстык! з'яуляюцца набыткам беларуе-кай i украшскай лтаратур таго часу. Яны ^nicani яскравую старон-ку У грамадска-пал1тычную думку гэтых народау.

Адно з вядучых месц у л!таратурным працэсе Беларус! каица XVI — першай паловы XVII ст. належыць Мялец1ю Сматрыцка­му (1577—1633) буйнейшаму царкоунаму дзеячу i шсьменнжу, чыя грамадская i л1таратурная дзейнасць звязана з Беларуссю, Укра5най i Летувай. Нарадз1уся ён на Украше. Яго бацька, TepaciM Смат-рыци, быу адным з першых шсьменшкау^палемгстау. Першапачат-ковую адукацыю Мялец^й атрымау у Астрожскай пмназй. У пачат-ку 90-х гадоу вучы^ся на фшасофск!м факультэце Вшенскай езу-1цкай акадэм!!, а пасля заканчэння займауся педагаг1чнай дзейнас-цю, працавау хатшм настаун!кам. 3 1600 г. па запрашэнш князя Б.Саламярэцкага вучы^ яго сына, разам з выхаванцам паехау у

460

Гермашю i там слухау лекцьй у Нюрнбергсмм, Лейпцыгсюм, Bi-тэнбергсюм ушверсггэтах. Пасля вяртання жыу пад Менскам, по-тым пераехау у Вшьню, дзе ycryniy у праваслаунае брацтва i пры-няу удзел у барацьбе супраць ymi i каталщызму. Тут напгсау каля 20 творау.

"Фрынас" ("Плач") Тэафша Артолага (псеудашм Мялещя Смат-рыцкага) — адзш з самых выдатных помткау пале\пчнай ль таратуры. Ён з'яв!уся у 1610 г. як водгук на драматычныя падзе! у Вшьж у 1609 г. — захоп па загаду м1трапалгга Пацея праваслауных цэрквау утятам!. "Фрынас" меу Bfifliigro папулярнасць сярод пра-васлаунага насельн1цтва Рэчы Пасоал1тай i л^чыцца самым леп-шым творам шсьменн!ка. У im Сматрыцк} дау яри малюнак сучас-нага яму стану праваслаунай царквы. Ён раскрывав маразм i унут-раны разлад у самой царкве, абураецца бяздзейнасцдо духавенства, практыкай кушн-продажу вышэйшых царкоуных пасад. Ён кщае пал!тычнае абв!навачванне у адрас папскай 1мперьп Ватыкана, па-казвае небяспечнасць для народа i радз!мы працэсу акатал!чвання i дэнацыянал1зацьн мясцовай феадальнай знац!, служылай шляхты i наваг мяшчанства. Напалоханыя "Фрынасам" , прасякнутым "смя-ротным ядам" для каталщызму, езупы i ун!яты адразу ж выступил супраць KHiri Сматрыцкага. Першым!, хто Hanicay адказ, был» П.Скарга i 1лля Марахоуск!. Яны абвшавачвал! аутара у прапаган-дзе аднолькава небяспечных як для праваслаунай, так i для ка­тал 1цкай цэрквау пратэстанцк1х 1дэй Лютэра i Кальвша. А кароль Жыг!монт III сва!м ун!версалам забаранту продаж i куплю кн!жк1 Сматрыцкага пад пагрозай вяМкага штрафу, яна падлягала спаль-ванню, а аутар i выдавец — арышту.

Напалоханы суровасцю каралеусмх санкцый, Сматрыцк! на ней-Ki час адышоу ад Л1таратурнай палемш i заняуся педагапчнай дзейнасцю у брацшх школах Вшьн! i Kie&a, якая прынесла яму не меншую славу, чым яго "Фрынас". Ён абессмярощу свае 1мя як таленавпы ajnrap першай грунтоунай у навуковых адносшах пра-Цай "Граматика словенския правшшое синтагма". Выдадзеная у 1619 г. для практычных патрэб школьнай адукацьп, яна мела вык-лючнае культурнае i палЬычнае значэнне для свайго часу, склала Цэлы этап у станауленш славянскага мовазнауства. На працягу

461

амаль najrrapacra гадоу "Граматыка" Сматрыцкага была агульнап-рызнаным шксхяьным падручткам па старажытнаславянскай мове не тольк! у" Вялж1м княстве ЛггоуЪшм, але i у Pacii, была вядома i у крашах Захаду. Яшчэ у 1617 г. Мялецш пастрыгся у манах! вшен-скага Святадузшускага манастыра. Актыу"ная грамадска-палггычная дзейнасць у радах праваслаунай апазщьи, аутарытэт выдатнага палемюта забяспечыл! яму пры жыцщ вялнсую славу сярод суай-чыншкау", а з 1620 г. i высок! духоуны сан apxienicicana полацкага, втекала вщебекага i мсцюлаускага.

Страх паустаць перад дзяржауным судом пасля забойства у Вщебску Кунцэв1ча вымуюу Мялещя пакшуць радз!му. Ён адбыу у падарожжа па "святых месцах" Бл1зкага Усходу (1624—1626). За час яго падарожжа у асяроддз1 праваслаунага духавенства распау-сюдзшася чутка, быццам МялецШ адправ1уся да усходн!х патрыяр-хау за атрыманнем благаславення на аб'яднанне праваслаунай цар-квы з ушяцкай. Таму пасля вяртання ён адчуу" недавер, варожыя адноаны да сябе. Яму прыйшлося апраудвацца i пубшчна абара-няцца ад наветау на спецыяльна скл!каным у Клеве царкоуным саборы для высвятлення мэты яго паездк! на Усход. Гэга, а таксама разлад, ям ён убачыу у патрыярхаце — вышэйшым юруючым орга­не праваслаунай царквы, — абумовш! крах яго ранейшых psjiirin-на-палпычных шюз!й. Сматрыцк! прыйшоу да высновы, што да-лейшая барацьба за рзл!г1йную дактрыну праваслауя ужо не мае сэнсу. Спачатку тайна, а потым яуна ён парывае з праваслаунай царквой i пасля 1628 г. адкрьпа перайшоу у лагер ун^ятау. Усе астатшя свае сшы Сматрыцк! аддау на абарону щэ! ynii, крытыцы якой прысвящу амаль усе свае свядомае жыццё, заклжау правас-лаунае насельн!цтва паследаваць яго прыкладу. Ва ушяцю перыяд МялецШ Hanicay шэраг высокамастацюх творау: "Пратэстацыя" (1628), "Паранеззс" (1629), "Экзатез1с" (1629). Апошн!я гады сваи-го жыцдя ён правё^ у сценах Дзярманскага манастыра на Валыш, дзе i памёр, пак!нуушы аб сабе памяць таленав1тага палем!ста i шсьменнжа, але чалавека, супярэчл1вага у ceaix поглядах. Мялец1й Сматрыцю быу чалавекам вял1кага !нтэлекту, таленавггым тсь-менн!кам, вучоным. Ён заняу пачэснае месца у псгоры! Л1таратуры, навук! i грамадскай думи беларускага i укра1нскага народау.

462

Занятым барацьбггом супраць Берасцейскай унн быу Афавасш Фшшошч (каля 1595/1600—1648). Выхадзец з Берасцейшчыны, з сямМ збяднелага шляхщча, ён атрымау адукацыю у Вшенскай езущкай акадэмп. Потым працавау хатшм настауннеам у дамах шляхты i магнатау i меу аутарытэт выдатнага педагога. Пастрыгся у манах! i жыу у манастырах Берасцейшчыны. У 1637 г. ён дабрау-ся да Масквы, дамогся аудыенцьи у маскоускага цара, на яюой заклисау яго заетутцца за праваслауных аднаверцау у Рэчы Пас-палггай.

Вярнууся Афанасш на радз!му з багатым! ахвяраванням! для сваей царквы, але з рэпутацыяй здрадшка. У апошняе дзесящ-годдзе жыцця А. Фшшов1ч nicay "Дыярыуш", у як!м паказау иауве-кавую г1сторыю царкоунай унй як петорыю ганенняу i здзекау над духоуным жыццём праваслаунага насельн!цтва.

Абв1навачаны у сувязях з казакам! i у тым, што "унгво святую оскорбляя и проклинал", 5 верасня 1648 г. пасля жорстюх катаван-няу быу расстраляны у лесе непадалёк ад Бярэсця. А.Фшпов{ч кананЬаваны праваслаунай царквой.

За час свайго юнавання цармоуна-палем^чная публ1цыстыка, увабраушы у сябе лггаратуру адкрытых л1стоу, адозвау, памфлетау, трактатау i 1ншых вщау творчасщ, прайшла складаны i супярэчя1вы шлях развщця. У ей наз!ралюя уздымы i спады, щэйна-мастацк! рост i таптанне на адным месцы вакол наб1ушых аскому адных i тых жа багаслоуска-дагматычных пытанняу. Але яна адыграла ста-ноучую ролю у псторы!, упюаушы яркую старонку у грамадска-пал!тычную думку i лггаратуру беларускага i укра1нскага народау. На працягу больш за паустагоддзя яна карысталася вял!кай папу-лярнасцю у шыроюх колах грамадскасщ таго часу, для якой яна выконвала функцию збро! вострай цэалаг!чнай барацьбы.

Леташсы, г!сторыка-мемуарная i пал!тычная л!таратура

У XVI — першай палове XVII ст. на беларусюх землях працяг-валася стварэнне летапюау. Ва умовах узмоцненай щкавасц! да М1нулага, выкл!канай фарм1раваннем нацыянальнай самасвядомас-Ц1, уплывам щэй Адраджэння, была зроблена спроба стварыць но­вую Г1сторыю Л1твы i Pyci.

463

Арыгшальным помшкам петарыяграфн i грамадска-паштыч-иан думю Вялисага княства Лггоускага першай паловы XVI ст. з'яуляецца "Хрошка Вялшага княства Лггоуекага i Жамонц-кага", створаная у асяродцз! патрыятычна настроенай лггоускай знацг. У яе аснову пакладзена легенда аб паходжанш старажыт-ных лггоуцау ад рымлян. Летатсец падае вел1чную, щэал!за-ваную i не пазбауленую фактычных памылак i недакладнасцей псторыю Лггвы. Выдатным помшкам агульнадзяржаунага лета-тсання ВКЛ з'яуляецца "Хрожка Быхауца", заснаваная на матэ-рыялах папярэдшх беларусюх леташсау i хроник. Сваю назву яна атрымада ад 1мя беларускага пана А.Быхауца, уладальн1ка адзь нага рукашснага экземпляра гэтага летап1еу. У XIX ст. рукашс быу згублены, аде тэкст твора захавауся дзякуючы гюторыку Тэа-дору Нарбуту, як! надрукавау яго у 1846 г. У навуцы няма адз!най думк! наконт часу i месца стварэння "XpoHiKi Быха^а". 1мкну-чыся стварьщь максимальна поуную гера!заваную Г1сторыю Вяль кага княства Л1Тоускага, невядомы аутар (аутары) стварыу этап-ны твор у ricTopbii агульнадзяржаунага летап1сання, яю?е згасла разам са стратай у другой палове XVI ст. Вял1к1м княствам Л1тоу-ckim пал!тычнай незалежпасц!.

У rieTopbii беларускай литературы другой паловы XVI — пер­шай паловы XVII ст, важнае месца займаюць г!сторыка-мемуарная Л1таратура i творы паштычнай сатыры. На змену цяжкавагавай мове п{сьменн1кау-палем1стау прыйшла лёгкая i ясная, вобразная мова п{сьменн!кау-мемуарыстау i сатырыкау. Славесная творчасць прыкметна начала набл1жацца да жыцця, рабшася неад'емным ду-хоуным спажыткам тсьменнага грамадства.

Узорам эпюталярнай творчасщ другой паловы XVI ст. з'яуляюц-ца Л1сты аршанскага старасты Ф1лона Сямёнав1ча Км1ты-Чарна-быльскага да членау каралеускай Рады Вял1кага княства Лтоу-скага за 1573—1574 гг. Гэга бьш еакрэтныя службовыя данясенн! аб стане спрау у Маскоускай дзяржаве i паграшчных раёнах Вяль кага княства Л1тоускага. "Л^сты" Ф.Км^ты да сённяшняга дня заха-вал! не только пстарычна-пазнавальную цэннасць, але i чыста Л1таратурную ц!кавасць. Гэга своеасабл1вы лггаратурна-мастащи ПОМН1К канца XVI ст.

464

Насычанае падзеяш грамадска-палпычнае жыццё Беларус! дру­гой паловы XVI — першай паловы XVII ст. заахвочвала яго удзель-шкау" i сведкау брацца за пяро i расказачь пра перажытае, убачанае, пачутае сва!м сучасткам. Самым раншм з вядомых у сучасны мо-манг мемуарных помншау з'яуляецца "Дзёнжк", щ "Пстарычньм затем" Фёдара Еулашоускага, натсаныя на беларускай мове у 1603—1604 гг. У ix аснову, вщаць, пакладзены дзёншкавыя зашсы аутара за папярэднш 40 гадо^. У дзёншку знайшл! адлюстраванне падзе! таго часу, дарожныя прыгоды аутара, урачыстыя прыёмы паслоу i замежных гасцей, моравыя пошасщ i пажары, пададзены малюша жыцця беларускай i польскай шляхты, яе паводзш, звыча-яу, наетрояу i падзе! сямейнага жыцця Еулашоускага. Мемуары аб сва!м жыцц! пак1Йуу таксама беларусю шляхц1ч Ян Цадро^ск!.

Адным з ц!кавых Л1таратурных помткау канца XVI — пачат-ку XVII ст. з'яуляецца "Баркулабауская хроюка", нап!саная невядомым жыхаром в Баркулабава (Быхауск! раён), як! добра ведау быт i норавы простых людзей, ix думк! i настро!. Чалавек адукаваны i шчыры, ён 1мкну^ся быць аб'ектыуным i пра^-дз!вым летап!сцам. Гэтыя якасц! робяць хронику ц!кавым даку-ментам i добрым узорам мемуарнай л1тарагурнай творчасц} той эпох!. Яе аутар па праву называецца выдатным пшьменнжам свайго часу, а "Баркулабауская хрон»ка" — важнейшим пом-н!кам беларускай нацыянальнай культуры. Щкавым! л!тара-турным! здабыткам! XVII ст. з'яуляюцца "Прамова Мялешк!" i "JlicT да Абухов1ча".

"Прамова МялешкГ', як мяркуюць даследчык!, была нашсана пам!ж 1622 i 1632 гг. i уяуляе сабой блюкучую сатырычную пародыю на парламенцкае выступление, пародыю, у якой яскра-ва паказаны сумныя вын!ю згубнай палан!затарскай пал1тык! Польшчы на Беларус! i Украше, мараль i сапсаваныя норавы разбэшчаных раскошай i чужаземным! уплывам! прывшеяваных слаёу беларускай i укра!нскай шляхты. Невядомы п!сьменнш вуснам! дэпутата Варша^скага сойма 1589 г., смаленскага каш-таляна 1вана Мялешк! абв1навачвае самога караля у марнатрау-стве i патуранн1 марнатра^цам. Само шя 1.Мялешк1 — творчая выдумка п1сьменн!ка.

465

Пал1тычны памфлет "Jlicr да Абухов1ча" (1655) высмеивав гра-мадска-паштычную дзейнасць емаленекага ваяводы ГНлша Kasi-Mipa Абухов1ча (рэальная пстарычная асоба), яю здау Смаленск маскоускаму цару. Аутар тсьма (яго тя невядома) дакарае свай-га адраеата за здраду, крытыкуе тагачаснае дзяржаунае упарадка-ванне.

Названия хворы палпычнай сатыры бьин шырока папулярным!, бмгаваш у шматлшх стеках-когаях i вуснай перадачы.

На другую палову XVI ст. прьшадае лгтаратурная дзейнасць паэта-гтмнатворца Андрэя Рымшы. Жыу у Вшьш, натеау yt 1585— 1591 гг. дыф1рам6Ччныя вершы, прысвечаныя "зацным асобам": Аетапу Валов1чу, Льву Сапегу, Фёдару Скум1ну. У канцы XVI — пачатку XVII ст. тварьш Ян Радван, Гальяш Пельгрымоусю. 1х паэтычныя творы ("Дэкатэрас" А.Рымшы, "Радз1вш1яда" Я.Радвана i "Пасольетва да вял{кага князя Маско^екага" Г.Пельгрымоускага) был! вядомыя 5? тагачаснай Еуропе.