4.2-Сурет. Аналық тақша

Аналық тақшаның негізгі сипаттамалары: оның өлшемі, BIOS, процессор типі(жасап шығарған компания атауы және жиілігі), чипсет типі, желілік шина жиілігі, кэш-жады өлшемі, жедел жады типі(слоттар саны мен жедел жадының ең үлкен көлемі), контроллерлер, қатқыл дискінің типі және т.б. Қазіргі уақытта өлшемдері әртүрлі ATX(212×305, 190×305, 192×304, 268×304, 180×305, 203×305, 204×305, 210×305 және т.б.), NLX 3/4, Baby, ATX Baby AT, Micro ATX, AT типті аналық тақшалар қолданылады.

Компьютер құрылғылары арасындағы электрлік сигналдарды басқаратын және солар арқылы мәліметтер жеткізуді жүзеге асыратын жалғастыру арналары шина деп аталады. Шинаның негізгі үш түрі бар: мәліметтер шинасы, адрестік шина және командалық шина. Мәліметтер шинасы - мәліметтердің екілік разрядтарын компьютер құрылғыларының арасында параллель жеткізуге арналған жалпы шинаның бөлігі. Жад адресін жеткізуге арналған жалпы шинаның бөлігі немесе енгізу-шығару портын адрестік шина деп атайды. Шинаның түрлері: ISA, MCA, EISA, SCSI, VLB, PCI, AGP, USB және т.б.

Аналық тақшада орналасқан компьютердің негізгі құрылғыларының бірі BIOS болып саналады. Жұқа кремнийлік тақтайша негізінде жасалған микросхемаларды көбінесе чипдеп атайды. BIOS микросхемасы жүйе параметрлерін орнатуға арналған. Енгізу-шығарудың базалық жүйесі BIOS мынадай қызметтер атқарады:

• Компьютерді іске қосқанда автоматты тестілеуді (POST) орындайды;

• Аппараттық құралдардың параметрлерін баптайды;

• Операциялық жүйені дискіден орнатады;

• Жүйелік, аппараттық үзілулердің қызметін қамтамасыз етеді.

Чипсет(Chipset) – ұқсас міндет атқаратын микросхемалар жиыны. Орталық процессордың шалғай құрылғылармен мәліметтер алмастыру жұмысын жасақтайтын, аналық тақшада орналасқан микросхемалар жиынтығычипсетдеп аталады.

Процессордегеніміз көптеген жартылай өткізгішті элементтерден тұратын және компьютерде барлық есептеулер мен ақпарат өңдеу жұмыстарын жүргізетін электрондық микросхема.

Жартылай өткізгішті кристалл өте таза кремнийден жасалады. Оны жасауда вакуумдық бүрку, қоспаларды иондық түрде енгізу, фотолитография және т.б. жоғары сапалы технологиялар қолданылады.

Бір кристалл көлемінде жүз мыңнан астам өзара байланысқан электрондық молекулалар орналасып, күрделі ақпаратты түрлендіру жұмыстарын орындайды.

Процессор разрядтылығы оның бір тактіде өз регистрлерінде қанша деректер битін қабылдап, өңдейтінін көрсетеді. Процессордың ең қарапайым элементар ішкі операцияларының орындалуы тактілік жиілікпен өлшенеді. Жиіліктің өлшем бірлігі – Герц.

Процессордың түрлері: Intel 8088, 80286, 80386, 80486, Pentium, Pentium Pro, Pentium MMX, Pentium II, Pentium III, Pentium IV, Pentium D, Celeron, Intel Core Duo, AMD және т.б. Процессорлардың айырмашылығы бір тактіде өңделетін және алмасатын мәліметтердің санымен сипатталады. Процессордың тактілік жиілігі неғұрлым үлкен болса, оның жылдамдығы да үлкен. Процессорларды бірядролы және екіядролы деп бөледі. Екіядролы құрылым процессордың өнімділігін арттырады. Pentium III, Pentium IV – бірядролы, ал Pentium D, Intel Core Duo – екіядролы процессорлар.

Алғаш пайда болған компьютерлердің микросхемалары өте үлкен агрегаттар болатын. Олар тұтас бір шкафтарды, тіпті бөлмелерді алып жататын. 70-жылдардың басында пайда болған өте күрделі технологияның арқасында орталық процессордың құрамына енетін барлық компоненттерді жартылай өткізгіш құрылғының ішіне сыйғызу мүмкін болды. Оларды үлкен және аса үлкен интегралды схемалар (ҮИС және АҮИС) деп атады.

Үлкен интегралды схема деген сөз тіркесі микросхеманың өлшеміне қатысты айтылмаған. Керісінше үлкен интегралды схема деп өлшемі 20х20 мм-ге жуық кішкене жалпақ пластинаны айтады. Үлкен интегралды схема деп оны құрайтын элементтердің саны өте үлкен болғандықтан айтылады.

Қазіргі заманғы жоғарғы технологиялар үлкен интегралды схемада миллиондаған функционалды элементтерді орналастыруға мүмкіндік береді. Олардың өлшемі 0,13 микрон (1 микрон = м) шамасында.

Мысалы, кэш-жады 4 МБ Intel Core 2 Duo процессорында олардың саны 291 миллионға жетеді.

Процессорлар үлкен жылдамдықпен жұмыс жасап, көп жылу бөлетін миллиондаған транзисторлардан құралған. Сондықтан, процессорларға желдеткіш орнатылады. Егер желдеткіш орнатылмаса немесе бұзылып қалса, онда процессор қызып кетіп, балқуы мүмкін.

Микропроцессор - барлық арифметикалық және логикалық операцияларды орындауға, ақпаратты өңдеуге және машинаның барлық блоктарының жұмыс істеуін программа арқылы басқаруға арналған құрылғы. Ол бір немесе бірнеше үлкен интегралдық схема негізінде құрастырылады.

Сопроцессор – негізгі процессордың қызметтік мүмкіндігін толықтыратын мамандандырылған арнайы процессор. Сопроцессордың өз программасы болмайды, ол негізгі процессор командалары жүйесі мен регистрлерін кеңітіп, сонымен бірігіп жұмыс атқарады. Ол жүйені басқармайды, тек орталық процессордан команда күтеді. Арифметикалық операциялардың орындалу уақытын 80% және одан да жоғары қысқартуға мүмкіндік береді, бейнесызбалық кескіндерді өңдеу де тездетіледі.

Жедел жады микросхемалары дегеніміз компьютер жұмыс істеп тұрған уақытта мәліметтерді сақтай алатын электронды ұяшықтар жиыны. Компьютерді қосқанда операциялық жүйе алдымен жедел жадыға жүктеледі.

Жедел жады (RAM) арифметикалық және логикалық операцияларды орындау кезінде командаларды, бастапқы мәліметтерді, аралық және ақырғы нәтижелерді уақытша сақтауға арналған. Жедел жадының жылдамдығы процессордың жылдамдығымен шамалас. Стандартты жады сыйымдылығы 640 Кбайт. Бір мегабайттық шекарадан жоғары орналасқан және тек қорғалған режимде ғана адрестелетін жедел жадының аймағы кеңейтілген жады деп аталады. Қосымша жады компьютердің жедел жадысының көлемін арттыру үшін қосымша жалғанады.

Процессордың өте жылдам істейтін шағын көлемді жадысы кэш-жады (бүркеме жады) деп аталады. Ол жедел жадыға қажетті, жиі сұратылатын ақпаратты сақтауға арналған.

Слот – компьютердің аналық тақшасындағы кеңейтудің алып-қосу ойығы. Слот графикалық адаптерді, тізбекті және параллель интерфейстерді, дыбыс карталарын, және т.б. шинамен байланыстыру үшін қолданылады.