§6. Нормы беларускай мовы
У аснове нарматыўнасці ляжаць наступныя крытэрыі: а) адпаведнасць нормы законам мовы, яе сістэме і структуры; б) пашыранасць моўнай з'явы; в) моўная традыцыя; г) нацыянальны каларыт; д) мова пісьменнікаў, творы якіх з'яўляюцца ўзорам найвышэйшых дасягненняў нацыянальнай моўнай культуры. 3 улікам гэтых крытэрыяў і вызначаюцца нормы літаратурнай мовы. Нормы вымаўлення абапіраюцца на фанетычную сістэму, граматычныя нормы — на марфалагічную і сінтаксічную сістэмы. Нормы выпрацаваны на аснове агульнабеларускіх асаблівасцей з улікам традыцый (напрыклад, правілы арфаграфіі) і нацыянальнага каларыту.
Нормы літаратурнай мовы забяспечваюць яе адзінства, яны абавязковыя для ўсіх, хто карыстаецца беларускай мовай. Адзінства нормаў робіць літаратурную мову даступнай і зразумелай для жыхароў усіх рэгіёнаў Беларусі
У сістэму нормаў сучаснай беларускай літаратурнай ўваходзяць:
арфаэпічныя нормы - правільнае вымаўленне гукаў і іх спалучэнняў. Арфаэпічныя нормы патрабуюць адзінага вымаўлення галосных і зычных гукаў, іх спалучэнняў у словах; напрыклад, правільным лічыцца вымаўленне: лё[чч]ык, навагру[ц]кі, на пе[цц]ы, а не лё[тч]ык, навагру[дс]кі, на пе[чц]ы. Арфаэпічныя нормы рэгламентуюцца правіламі беларускага вымаўлення. Яны ўласцівыя вуснай форме літаратурнай мовы
акцэнталагічныя нормы - правільная пастаноўка націску;
арфаграфічныя нормы- правільнае напісанне слоў; Арфаграфічныя нормы патрабуюць аднолькавага напісання, узаконенага пэўнымі правіламі. Так, у беларускай мове вымаўляецца [зуп], [лух], [бапка], а пішацца зуб, луг, бабка. Арфаграфічныя нормы рэгламентуюцца ўзаконеным правапісам. Яны ўласцівыя пісьмовай мове.
лексічныя нормы - правільны выбар слова і дарэчнасць яго прымянне ў агульнавядомым значэнні і агульнапрынятых спалучэннях.
словаўтваральныя нормы - правільнае ўтварэнне новых слоў у адпаведнасці з законамі мовы.
Граматычныя нормы:
марфалагічныя нормы - правільнае выкарыстанне формаў слоў; нормы патрабуюць правільнага ўжывання формаў слова (у родным склоне — лесу, снегу, менеджменту, ветру, але вучня, аленя, сшытка). Граматычныя нормы вызначаюцца нарматыўнымі граматыкамі, слоўнікамі.
сінтаксічныя нормы - правільная пабудова словазлучэнняў, сказаў, тэкстаў.
Напрыклад: спалучэнне слоў у словазлучэннях (двух мужчын, але дзвюх жанчын; прабачце мне, пайшла ў ягады, а не прабачце мяне, пайшла за ягадамі)
пунктуацыйныя нормы - правільная пастаноўка знакаў прыпынку.
стылістычныя нормы - выкарыстанне моўных сродкаў у адпаведнасці з пэўным стылем.
Практыкаванне 1. Прачытайце тэкст артыкула Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь на беларускай і рускай мовах. Якія асаблівасці беларускай мовы вы выдзеліце у параўнанні з рускай?
Артыкул 34.
Грамадзянам Рэспублікі Беларусь гарантуецца права на атрыманне, захоўванне і распаўсюджванне поўнай, дакладнай і своечасовай інфармацыі аб дзейнасці дзяржаўных органаў, грамадскіх аб'яднанняў, аб палітычным, эканамічным, культурным і міжнародным жыцці, стане навакольнага асяроддзя. Дзяржаўныя органы, грамадскія аб'яднанні, службовыя асобы абавязаны даць грамадзяніну Рэспублікі Беларусь магчымасць азнаёміцца з матэрыяламі, якія закранаюць яго правы і законныя інтарэсы.
Карыстанне інфармацыяй можа быць абмежавана заканадаўствам у мэтах абароны гонару, годнасці, асабістага і сямейнага жыцця грамадзян і поўнага ажыццяўлення імі сваіх правоў.
Статья 34.
Гражданам Республики Беларусь гарантируется право на получение, хранение и распространение полной, достоверной и своевременной информации о деятельности государственных органов, общественных объединений, о политической, экономической, культурной и международной жизни, состоянии окружающей среды.
Государственные органы, общественные объединения, должностные лица обязаны предоставить гражданину Республики Беларусь возможность ознакомиться с материалами, затрагивающими его права и законные интересы.
Пользование информацией может быть ограничено законодательством в целях защиты чести, достоинства, личной и семейной жизни граждан и полного осуществления ими своих прав.
Практыкаванне 2. Прачытайце тэкст. У выдзеленых словах назавіце гукі і растлумачце напісанне літар.
Л і з і н г (ад англ. lease - арэнда, маёмасны наём) - асаблівая форма фінансавых капіталаўкладанняў, дапаўненне да традыцыйных спосабаў фінансавання. Лізінг параўноўваецца з арэндай і азначае выкарыстанне рэчы, якая не належыць карыстальніку, за перыядычную, як правіла, штомесячную плату на працягу вызначанага кантрактам тэрміну. Прадметам лізінгу можа быць абсталяванне рознага профілю і камплектнасці, сродкі транспарту, будынкі і пад., а таксама ноў-хаў і шматлікія паслугі. Пасля сканчэння тэрміну лізінгавага кантракту магчыма: купля абсталявання арандатарам па астаткавым кошце; пралангацыя тэрміну - заключэнне новага пагаднення, вяртанне матэрыяльных каштоўнасцей лізінгавай кампаніі (А. Каўрус).
Практыкаванне 3. Перакладзіце словы на беларускую мову. Вызначце, якімі фанетычнымі асаблівасцямі ці марфалагічнымі катэгорыямі адрозніваюцца рускія словы ад беларускіх.
Вода, гора, весна, земля, день, дети, писать, правда, улица, залесье, залужье, заполье, заречье, река, женщина, шесть, человек.
Дверь, бровь, брусника, грудь, жизнь, запись, кавычки, поведение, дрожь, конопля, крупа, летопись, жираф, полынь, пыль, шинель, тополь, степь, запись, тяжесть, яблоко, комод, табак, ромашка, салат, зал.
Практыкаванне 4. .Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову. Звярніце увагу на асаблівасці кіравання. Складзіце 5-6 сказаў.
Выйти из школы, выбраться из болота, поехать за врачом, извини меня, пойти за водой, простить брата, болеть корью (адзёр), спросить об отце, рассказывать об охоте, старше меня, болеть гриппом, благодарить друга, издеваться над слабым, не обращать внимания на жару, не говорить об этом, зависеть от сведений, извиняться перед товарищем, жениться на Ане, лишиться покоя, смеяться над слабым, насмехаться над человеком, выбрать по своему вкусу, забыть об работе, скучать о весне.
Практыкаванне 5. Выпраўце памылкі ў словазлучэннях, словы ў якіх звязаны кіраваннем.
1.Яўхім наперакор бацьку ажаніўся на Ганне. 2. Народ цярпеў здзекі над сабой. 3. Больш дзесяці гадоў пісаўся гэты твор. 4.Давай у рабоце забудзем пра ўсе. 5. Наадварот, Івану ўсе 24 гады сумеснага жыцця было прыемна, што жонка яго выглядае прыгажэй усіх у Добрынцы. 6. Забывае, ветрагонка, аб бацьках, аб Добрынцы нашай. 7. Якія мы няўважлівыя бываем адзін к аднаму. 8. Марыя паехала ў горад за дакументамі. 9. Тоні было няемка за свой страх, яна смяялася над сабой. 10. Выбачай мяне, што так атрымалася, я не хацеў гэтага шчыра кажу. 11. Дзякуем вас за ўдзел у нашай перадачы.
Практыкаванне 6. Выпраўце граматыка-стылістычныя памылкі
Наведаўшы Вязынку, вучнямі былі напісаны цікавыя сачыненні.
Прабягаючы па вуліцы, позірк хлопчыка шукаў сяброў.
Не вельмі смешна над хлопцам, а шкада яго.
Два пчаляры-Галя і Васілек- не прымала ўдзелу ў размове.
Самай выдатнейшай фігурай Адраджэння быў Францыск Скарына.
Ні лекамі, ні зеллем прываротным нехта сябе не зробіць бессмяротным.
Мястэчка, даўшы поўны газ, хутка ўбачыў Андрэй.
Кожны з гэтых дубоў мелі не адну сотню гадоў.
Мінуўшы ўзгорак і выйшаўшы на палявую сцежку ў Міхася моцна забілася сэрца.
Так гаварыў дзед Іван, як быў жывы.
І трывогу ен зноў паклаў на душу цвердым чорствым каменем.
Чалавек у суконным паўшубку кіраваў каня на брукаваны падворак.
Стала сонечна і цепла, радуючы хлопчыка, які сабраўся на рыбалку.
Практыкаванне 7. Словы са слупкоў А і Б злучыце так, каб атрымаліся словазлучэнні.
А Б
|
ажыццяўляць ахова органы захоўваць патрабаванне крымінальная аказваць ажыццяўленне засведчанне спадчынныя |
інтарэсаў справа кіравання дагавораў следства правоў правы тайну садзейнічанне суда
|
Практыкаванне 8. Перакладзiце тэкст на беларускую мову. Параўнайце напісанне іншамоўных слоў па-беларуску і па-руску. Якую выснову можна зрабіць пра асаблівасці беларускай мовы?
Маркетинг - такой вид рыночной деятельности, благодаря которой предвидятся: постоянно меняющиеся нужды и потребности людей. От обычного сбыта товаров маркетинг отличается тем, что это целая система коммерческой деятельности. Она помогает так понять клиента, что, как сказал один американский ученый, "товар и услуга будут точно подходить ему и продавать себя сами".
История у маркетинга очень древняя. Еще в Библии описано немало примеров коммерческой деятельности. Это были зачатки маркетинга. Различные виды посредников, изучающих спрос, существовали в Древней Греции и Риме.
Русские купцы успешно торговали и в Европе, и в Азии, и в Америке, зная заранее, какие товары туда нужно везти.
В начале XX в. основное внимание в мире уделяется тому, как совершенствовать производство, расширять его объекты и снижать цены на товары. Все это делалось для того, чтобы они стали доступными более широкому кругу покупателей. Однако, не изучив детально потребности, пришли к кризису производства.
США, например, после Великой депрессии 1929 - 1932 гг. вывела из кризиса администрация президента Рузвельта. Она пришла к гениально простому выводу: производить надо ровно столько товаров и yслуг, сколько может востребовать и выкупить общество. В этом главный девиз: производить нужно только то, что требуют рынок, покупатель, и не навязывать "несогласованную" с ним продукцию
