Жетінші сабақ

الْأَسْماءُ الْإشارَةُ

Сілтеу есімдігі

Сілтеу есімдіктеріне бұл, осы, сол, анау, мынау, сонау, осынау, ана, мына, сона, әні, міне деген сөздер жатады. Бұл есімдіктер негізінен алғанда, сілтеу, көрсету, нұсқау сияқты ишараттарды білдіріп, қай? қайсы? деген сұрауларға жауап беретін аттрибутивтік сөздер.¹

Араб тіліндегі сілтеу есімдіктері көп, солардың ішінде жиі қолданылатын екі түрі бар ол жақын бағытқа қолданылатын және алыс бағытқа қолданылатын сілтеу есімдігі.

Сілтеу есімдігі
Жақынға			Алысқа
бұл (е.т)	هَذا		анау (е.т)	ذَلِكَ
бұл (ә.т)	هَذِهِ		анау (ә.т)	تِلْكَ
бұл екеуі (е.т)	هَذَانِ		анау екеуі (е.т)	ذانِكَ
бұл екеуі (ә.т)	هَتَانِ		анау екеуі (ә.т)	تانِكَ
бұлар	هَؤُلاءِ		анау	أُولَئِكَ
бұлар (адамнан өзге)	هَذِهِ		анау (адамнан өзге	تِلْكَ

Мысалдар:

Зат есім сан жағанан жекеше, екілік, көпше болып бөлінеді және сөз ер тегі, әйел тегі болып түрленеді.

Жекеше түрдің әйел тегіне көп жағдайда «тә марбута» «ة , ـة »қосылады. Мысалы مُسْلِمٌ - бір мұсылман еркек, مُسْلِمَةٌ - бір мұсылман әйел. ²

Екілік түрі ол екі адамға қатысты айтылады соңында انِ қосымшасы жалғанады. Мысалы مُسْلِمٌ - бір мұсылман еркек, مُسْلِمانِ - екі мұсылман еркек, әйел тегінде бұл қосымшаны жалғамас бұрын «тә марбутаны» «ة , ـة » кәдімгі «тә» ға айналдырамыз « ـتـ» содан кейін ер тегіндегі секілді انِ қосымшасын жалғаймыз: مُسْلِمَةٌ – مُسْلِمَتانِ муслимәтун – муслиматәәни яғни екі мұсылман әйел.

Көпше түріне келетін болсақ араб тіліндегі есім сөздердің көпше түрі екіге бөлінеді: сынылған көпше түр оны есте сақтау арқылы жүзеге асады. Мысалы: مَسْجِدٌ – мешіт, مَساجِدٌ - мешіттер, بَيْتٌ - үй, بُيُوتٌ – үйлер.¹

Дұрыс көпше түріне ер тегінде ونَ қосымшасы, мысалы: مُسْلِمٌ - бір мұсылман, مُسْلِمُونَ - мұсылмандар (ер адамдар), әйел тегіне اتٌ қосымшасы жалғанады, мысалы: مُسْلِمَةٌ – бір мұсылман әйел, مُسْلِماتٌ – мұсылман әйелдер.

Жақын ара қашықтыққа арналған сілтеу есімдігіне мысал:

1	هَذا مُسْلِمٌ	Бұл мұсылман
2	هَذِهِ طالِبَةٌ	Бұл студент қыз
3	هَذانِ تاجِرَانِ	Бұл екі саудагер (е.т)
4	هَتانِ مُعَلِّمَتانِ	Бұл екі мұғалім (ә.т)
5	هَؤُلاءِ مُهَنْدِسُونَ	Бұлар инженерлер (е.т)
6	هَؤُلاءِ مُرَبِّياتٌ	Бұлар тәрбиешілер (ә.т)
7	هَذِهِ مَسَاجِدٌ	Бұлар мешіттер1

Алыс ара қашықтыққа арналған сілтеу есімдігіне мысал:

1	ذَلِكَ مَكْتَبٌ	Анау үстел
2	تِلْكَ مَدْرَسَةٌ	Анау мектеп
3	ذَانِكَ مُحَمَّدٌ و حَسَنٌ	Анау екеуі Мухаммад және Хасан
4	تَانِكَ عائِشَةٌ وَ فَاطِمَةٌ	Анау екеуі Айша және Фатима
5	أُولَئِكَ عامِلونَ	Аналар жұмысшылар (е.т)
6	أُولَئِكَ مُحاسِباتٌ	Аналар есепшілер (ә.т)
7	تِلْكَ مُسْتَشْفَياتٌ	Анау емханалар2

Сөйлемдер

هَذا طَالِبٌ مِنْ كازاخستان. هَذِهِ جَرِيدَةٌ مُمْتِعَةٌ. ذَلِكَ مَسْجِدٌ جَمِيلٌ. تِلْكَ حَدِيقَةٌ كَبِيرَةٌ. هَذانِ كِتابانِ مُفِيدَانِ. هَتانِ تِلْمِيذَتانِ مُجْتَهِدَتانِ. ذَانِكَ الرَّجُلانِ مِنْ مِصْرَ. تَانِكَ سَيَّارَتانِ جَدِيدَتانِ. هَؤُلاءِ العُمَّالٌ مِنْ الْبَنْكِ. أُولَئِكَ مُهَنْدِسونَ ماهِرونَ. هَذِهِ مَدارِسٌ إسلامِيَّةٌ. تِلْكَ جامِعاتٌ وَطَنِيَّةٌ.

Аудармасы	Арабша	Аудармасы	Арабша
газет	جَرِيدَةٌ	Қазақстаннан	مِنْ كازاخستان
әдемі, көркем	جَمِيلٌ	қызық	مُمْتِعَةٌ
үлкен	كَبِيرَةٌ	бақша	حَدِيقَةٌ
пайдалы	مُفِيدَانِ	екі кітап	كِتابانِ
ынталы (ә.т)	مُجْتَهِدَتانِ	екі оқушы (ә.т)	تِلْمِيذَتانِ
Мысырдан	مِنْ مِصْرَ	екі ер адам	الرَجُلانِ
жаңа	جَدِيدَتانِ	екі машина	سَيَّارَتانِ
банктен	مِنْ الْبَنْكِ	жұмысшылар	العُمَّالُ
білікті	ماهِرونَ	инженерлер	مُهَنْدِسونَ
ислами	إسلامِيَّةٌ	мектептер	مَدارِسٌ
отандық	وَطَنِيَّةٌ	университет	جامِعاتٌ

Сөйлемдердің аудармасы:

Бұл студент Қазақстаннан. Бұл қызықты газет. Анау әдемі мешіт. Анау үлкен бақша. Бұл екі кітап пайдалы. Бұл екі оқушы ыжтаһадты. Анау екі ер адам Мысырдан. Анау екі машина жаңа. Бұл жұмысшылар банктен. Анау инженерлер білікті. Бұл ислами медреселер. Бұл отандық университеттер.

Тапсырмалар:

1-жаттығу. Сілтеу есімдіктерін жаттау

2-жаттығу. Мысалға келтірілген сөйлемдерді оқу және сілтеу есімдігінен кейін келетін есімдіктердің орнын ауыстыру. Мысалы: هَذا طالِبٌ مِنْ مِصْرَ، هَذهِ جَرِيدَةُ مُفِيدَةٌ

3- жаттығу. Сілтеу есімдіктерін тиісінше өзіне сәйкес зат есімдермен байланыстыру.

1	هَذا		مُعَلِّمَانِ
2	هَذِهِ		مَسَاجِدٌ
3	هَذانِ		مُهَنْدِسَاتٌ
4	هَتانِ		مَكْتَبٌ
5	هَؤُلاءِ		مُحَمَّدٌ و حَسَنٌ
6	هَؤُلاءِ		مُحاسِبُونَ
7	هَذِهِ		مُسْلِمَةٌ
8	ذَلِكَ		عامِلاتٌ
9	تِلْكَ		مُرَبِّيونَ
10	ذَانِكَ		مُسْتَشْفَياتٌ
11	تَانِكَ		مَدْرَسَةٌ
12	أُولَئِكَ		طالِبٌ
13	أُولَئِكَ		عائِشَةٌ وَ فَاطِمَةٌ
14	تِلْكَ		تاجِرَتانِ

Ескерту: Қосымша мәліметті аудио дисктегі 7-сабақтан ала аласыз