- •Тэарэтычныя аспекты праблемы.
- •Лекцыя 2. Сярэднявечная Еўропа і Беларусь: праблемы культурных узаемаўплываў
- •1.Культура Візантыі ў сярэднявечную эпоху.
- •8 2.Культура Беларусі 10-13 ст.: праблема візантыйскіх уплываў.
- •3. Культура сярэднявечнай Еўропы: асноўныя асаблівасці.
- •12 4. Культурныя ўплывы заходняй (лацінскай) Еўропы на беларускія землі ў 12-14 ст. Развіццё беларускай готыкі
- •Літаратура
- •Лекцыя 3. Культурнае развіццё Беларусі ў кантэксце еўрапейскага Рэнесансу і Рэфармацыі
- •13 1.Ідэі Гуманізму і Рэнесансу ў развіцці еўрапейскай культуры 14-16 ст.
- •15 2. Рэфармацыйныя рухі ў Еўропе і ў Беларусі.
- •14 2. Кнігавыдавецкая дзейнасць Францыска Скарыны ў кантэксце еўрапейскага кнігадрукавання.
- •18 4. Кнігадрукаванне ў Вялікім Княстве Літоўскім у другой палове 16 – пачатку 17 ст.
- •5. Антычныя і заходнееўрапейскія ўплывы ў кніжнай культуры Беларусі.
- •21 6. Развіццё адукацыі еўрапейскага тыпу на беларускіх землях у 15- пачатку 17 ст.
- •20 7. Філасофская думка Беларусі эпохі Адраджэння.
- •13 6. Уплывы еўрапейскага Рэнесансу ў мастацтве Беларусі 15-16 ст.
- •Літаратура
- •16 Перамога Контрэфармацыі на беларускіх землях: канец эпохі талеранцыі і дамінацыя езуітаў.
- •21 2. Далучэнне Беларусі да еўрапейскай навуковай прасторы
- •24 3. Беларускае барока ў еўрапейскім кантэксце.
- •Літаратура
- •Культура Беларусі ў кантэксце эпохі еўрапейскага Асветніцтва.
- •21 2. Змены ў сістэме адукацы і развіццё навукі на беларускіх землях
- •25 4.Залаты век тэатральнага мастацтва.
- •5. Архітэктура і выяўленчае мастацтва
- •Літаратура
- •Культура Беларусі ў першай палове 19 ст.
- •29 1. Асаблівасці развіцця еўрапейскай культуры ў 19 ст.
- •2. Развіццё адукацыі на беларускіх землях у першай палове 19 ст.
- •3.Навука на беларускіх землях у 19 ст.
- •4. Пачаткі беларускага нацыянальна-культурнага адраджэння ў кантэксце нацыянальных рухаў народаў Еўропы.
- •5. Станаўленне беларускамоўнай літаратуры ў першай палове 19 ст.
- •6. Мастацтва Беларусі ў першай палове 19 ст.
- •Лекцыя 7. Культура Беларусі ў другой палове 19 ст. – пачатку 20 ст.
- •1. Развіццё адукацыі на беларускіх землях у другой палове 19 ст.: праблема нацыянальна-культурнай асіміляцыі.
- •2. Развіццё беларусазнаўства ў другой палове 19 ст.
- •3. Беларуская літаратура ў другой палове 19 ст.
- •4. Мастацтва Беларусі другой паловы 19 ст. У еўрапейскім кантэксце
- •5. Культура беларускага нацыянальнага Адраджэння на пачатку 20 ст.
- •Літаратура
- •Лекцыя 8. Культура Беларусі ў 20 ст.
- •1.Культурнае жыццё Беларусі ў часы ваеннага ліхалецця (1914-1921).
- •2. Культурнае жыццё ў бсср у часы беларусізацыі (1920-я гады)
- •3.Культура Заходняй Беларусі (1921-1939)
- •4. Культурнае жыццё ў бсср у другой палове 20 ст.
- •5. Культура Беларусі на сучасным этапе.
- •6. Культура беларускага замежжа
- •Літаратура
- •Пытанні да экзамену па курсу
- •Тэсты для самаправеркі
- •Культура беларускага замежжа.
Лекцыя 7. Культура Беларусі ў другой палове 19 ст. – пачатку 20 ст.
1. Развіццё адукацыі на беларускіх землях у другой палове 19 ст.: праблема нацыянальна-культурнай асіміляцыі.
На пачатку 1860-х гадоў у Расійскай імперыі пачалося ажыццяўленне ліберальных рэформаў. Сярод іншых была праведзена рэформа адукацыі. У тагачасным друку нават вялася дыскусія пра магчымасць выкарыстання ў пачатковых школах на ўскраінах імперыі роднай мовы вучняў. Частка мясцовых дзеячоў выказвалася за ўвядзенне ў народныя вучылішчы беларускай мовы. Падтрымлівалі гэтую ідэю і некаторыя прадстаўнікі царскай адміністрацыі. На пачатку 1863 г. улады выдалі ў Вільню “Рассказы на белорусском наречии” – першую ў 19 ст. кірылічную кнігу на беларускай мове.
Пасля паўстання 1863 г. у сістэме адукацыі на беларускіх землях адбыліся даволі істотныя змены. Некаторыя сярэднія навучальныя ўстановы былі ўвогуле зачынены (напр. Свіслацкая гімназія), з прычыны распаўсюджання там сярод моладзі рэвалюцыйных ідэй і антырасійскіх настрояў. Цалкам было забаронена ўжыванне польскай мовы ў працэсе навучання, а многія настаўнікі пазбавіліся сваіх пасадаў. На іх месцы прысылалі настаўнікаў з цэнтральных губерняў Расіі. Гэта прывяло да даволі істотнага зніжэння ўзроўня сярэдняй адукацыі. Адначасова з гэтым напачатку 1860-х гадоў пачынае даволі дынамічна развівацца пачатковае школьніцтва сярод вясковага насельніцтва. Царскія ўлады надавалі народным і царкоўна-прыходскім школам, у якіх вучыліся дзеці сялян, важнае ідэалагічнае значэнне. Асноўная ўвага настаўнікаў звярталася на выхаванне вернападданніцкіх настрояў да царскай дынастыі. Для падрыхтоўкі настаўнікаў былі заснаваныя навучальныя ўстановы новага тыпу – настаўніцкія семінарыі – Маладзечанская (1864), Полацкая (1872), Нясвіжская (1875), Свіслацкая (1876). У гэтых установах вучыліся пераважна дзеці сялян. Нягледзячы на манархічна-ахоўніцкі дух навучання многія семінарысты засвойвалі там дэмакратычныя і нават рэвалюцыйныя ідэі. З гэтага асяроддзя выйшлі выдатныя дзеячы беларускай культуры – Адам Багдановіч, Якуб Колас, Кузьма Чорны і інш.
Даволі дынамічнае развіццё эканомікі і капіталістычнага прадпрымальніцтва патрабавала і развіцця сістэмы адукацыі. У другой палове 19 – напачатку 20 ст. павялічваецца колькасць спецыяльных навучальных устаноў – камерцыйных, рамесных, сельскагаспадарчых і г.д. З 1872 г. былі ўтвораны рэальныя вучылішчы – сярэднія ўстановы новага тыпу, у якіх асноўная ўвага звярталася на дакладныя навукі і не вывучаліся класічныя мовы (лаціна і грэка). Праўда, да канца 19 ст. на беларускіх землях налічвалася ўсяго 3 такіх вучылішчы. У цэлым жа ўзровень адукаванасці насельніцтва, асабліва сялянскага, заставаўся на вельмі нізкім узроўні. Адной з галоўных перашкодаў у яго развіцця з’яўлялася адсутнасць беларускай мовы ў школьным выкладанні. Больш таго, дзяржаўныя народныя вучылішчы часта выхоўвалі ў сялянскіх дзяцей адмоўнае, нават здзеклівае стаўленне да роднай мовы, як непрыгожай, мужыцкай. Гэта калечыла псіхалогію сялянскіх масаў, выхоўвала такія рабскія рысы характару, як лакейства, ліслівасць у стасунках з начальствам, гатоўнасць хутка змяняць свае погляды ў залежнасці ад сітуацыі.
Трэба адзначыць, што апроч афіцыйнага школьніцтва шырокае развіццё атрымала нелегальнае. Сяляне каталіцкага веравызнання аддавалі сваіх дзяцей у тайныя школкі, дзе навучанне звычайна адбывалася на польскай мове. Такія школкі падтрымліваліся каталіцкім духавенствам. Але і ў гэтым школах беларуская мова часта трактавалася як простая, не вартая навучання і захавання.
Вельмі добра была развітая сістэма адукацыі сярод яўрэйскага насельніцтва Беларусі, якое пераважала ў гарадах і мястэчках. Практычна ўсе яўрэйскія дзеці навучаліся ў вучылішчах хедэрах у прыватных настаўнікаў меламедаў. Там яны засвойвалі яўрэйскую грамату і пачаткі старажытнаяўрэйскай мовы іўрыту. Найбольш здольныя дзеці працягвалі навучанне ў вучылішчах вышэйшага ўзроўню – Талмуд-Торах, Ешывах і Ешыботах. Улады імкнуліся прыцягнуць яўрэйскіх дзяцей у дзяржаўныя вучылішчы, дзе яны б маглі кантраляваць навучальны працэс. Але, з другога боку, калі здольная яўрэйская моладзь усё болей актыўна пачала паступаць ва універсітэты і іншыя вышэйшыя навучальныя ўстановы, дык урад увёў абмежаванне, паводле якога толькі 1/10 частка студэнтаў магла складацца з яўрэяў. Гэтакія праявы дыскрымінацыі штурхалі яўрэйскую моладзь у шэрагі радыкальных рэвалюцыйных арганізацый.
Такім чынам, на працягу другой паловы 19 - пачатку 20 ст. у сістэме адукацыі на беларускіх землях адбыліся істотныя змены. Сацыяльна-эканамічнае развіццё грамадства патрабавала ўдасканалення гэтай сістэмы. Але ігнараванне ўладамі нацыянальных патрэбаў беларускага насельніцтва і нацыянальных меншасцяў, манархічна-ахоўны характар выкладання ў многіх навучальных установах, адсутнасць вышэйшых навучальных устаноў – усё гэта было моцным стрымліваючым фактарам і мела ў пазнейшыя часы вельмі адмоўныя наступствы для беларускага народу.