- •Тэарэтычныя аспекты праблемы.
- •Лекцыя 2. Сярэднявечная Еўропа і Беларусь: праблемы культурных узаемаўплываў
- •1.Культура Візантыі ў сярэднявечную эпоху.
- •8 2.Культура Беларусі 10-13 ст.: праблема візантыйскіх уплываў.
- •3. Культура сярэднявечнай Еўропы: асноўныя асаблівасці.
- •12 4. Культурныя ўплывы заходняй (лацінскай) Еўропы на беларускія землі ў 12-14 ст. Развіццё беларускай готыкі
- •Літаратура
- •Лекцыя 3. Культурнае развіццё Беларусі ў кантэксце еўрапейскага Рэнесансу і Рэфармацыі
- •13 1.Ідэі Гуманізму і Рэнесансу ў развіцці еўрапейскай культуры 14-16 ст.
- •15 2. Рэфармацыйныя рухі ў Еўропе і ў Беларусі.
- •14 2. Кнігавыдавецкая дзейнасць Францыска Скарыны ў кантэксце еўрапейскага кнігадрукавання.
- •18 4. Кнігадрукаванне ў Вялікім Княстве Літоўскім у другой палове 16 – пачатку 17 ст.
- •5. Антычныя і заходнееўрапейскія ўплывы ў кніжнай культуры Беларусі.
- •21 6. Развіццё адукацыі еўрапейскага тыпу на беларускіх землях у 15- пачатку 17 ст.
- •20 7. Філасофская думка Беларусі эпохі Адраджэння.
- •13 6. Уплывы еўрапейскага Рэнесансу ў мастацтве Беларусі 15-16 ст.
- •Літаратура
- •16 Перамога Контрэфармацыі на беларускіх землях: канец эпохі талеранцыі і дамінацыя езуітаў.
- •21 2. Далучэнне Беларусі да еўрапейскай навуковай прасторы
- •24 3. Беларускае барока ў еўрапейскім кантэксце.
- •Літаратура
- •Культура Беларусі ў кантэксце эпохі еўрапейскага Асветніцтва.
- •21 2. Змены ў сістэме адукацы і развіццё навукі на беларускіх землях
- •25 4.Залаты век тэатральнага мастацтва.
- •5. Архітэктура і выяўленчае мастацтва
- •Літаратура
- •Культура Беларусі ў першай палове 19 ст.
- •29 1. Асаблівасці развіцця еўрапейскай культуры ў 19 ст.
- •2. Развіццё адукацыі на беларускіх землях у першай палове 19 ст.
- •3.Навука на беларускіх землях у 19 ст.
- •4. Пачаткі беларускага нацыянальна-культурнага адраджэння ў кантэксце нацыянальных рухаў народаў Еўропы.
- •5. Станаўленне беларускамоўнай літаратуры ў першай палове 19 ст.
- •6. Мастацтва Беларусі ў першай палове 19 ст.
- •Лекцыя 7. Культура Беларусі ў другой палове 19 ст. – пачатку 20 ст.
- •1. Развіццё адукацыі на беларускіх землях у другой палове 19 ст.: праблема нацыянальна-культурнай асіміляцыі.
- •2. Развіццё беларусазнаўства ў другой палове 19 ст.
- •3. Беларуская літаратура ў другой палове 19 ст.
- •4. Мастацтва Беларусі другой паловы 19 ст. У еўрапейскім кантэксце
- •5. Культура беларускага нацыянальнага Адраджэння на пачатку 20 ст.
- •Літаратура
- •Лекцыя 8. Культура Беларусі ў 20 ст.
- •1.Культурнае жыццё Беларусі ў часы ваеннага ліхалецця (1914-1921).
- •2. Культурнае жыццё ў бсср у часы беларусізацыі (1920-я гады)
- •3.Культура Заходняй Беларусі (1921-1939)
- •4. Культурнае жыццё ў бсср у другой палове 20 ст.
- •5. Культура Беларусі на сучасным этапе.
- •6. Культура беларускага замежжа
- •Літаратура
- •Пытанні да экзамену па курсу
- •Тэсты для самаправеркі
- •Культура беларускага замежжа.
3. Беларуская літаратура ў другой палове 19 ст.
Пасля паўстання 1863 г. умовы для развіцця беларускай мастацкай літаратуры вельмі моцна ўскладніліся. Выданне беларускамоўных твораў лацінкай было забаронена ўладамі. А трэба нагадаць, што большасць беларускіх літаратараў сярэдзіны 19 ст. належалі да шляхецкага польскамоўнага асяроддзя і пісалі па-беларуску менавіта лацінкай. Пераход на кірыліцу ўяўляўся для іх даволі няпростай справай нават з псіхалагічнага пункту гледжання. Таму Дунін-Марцінкевіч пісаў у стол, хаця і рабіў беспаспяховыя спробы выдаць свае творы кірыліцай. Справа ў тым, што на беларускую мову быў пашыраны царскі ўказ, выдадзены адносна ўкраінскай мовы. Гэты ўказ дазваляў выдаваць на гэтых мовах толькі па сутнасці фальклорныя творы, але забараняў друк, напрыклад, дыдактычнай ці навучальнай літаратуры. Таму ў другой палове 19 ст. у Расійскай імперыі было выдадзена ўсяго некальні кніг на беларускай мове. Такім чынам, аўтары, якія спрабавалі ствараць літаратуру на беларускай мове, не мелі рэальнай магчымасці дайсці да шырокага чытача. Але ў гэтых выключна неспрыяльных палітычных умовах развіццё беларускамоўнай літаратуры не спынілася. Можна налічыць каля дзясятку аўтараў, якія пісалі беларускамоўныя творы, найперш вершы: Альгерд Абуховіч-Бандынэлі, Вайніслаў Савіч-Заблоцкі, Ян Неслухоўскі, Адам Гурыновіч, Казімір Кастравіцкі (Карусь Каганец) і інш. Безумоўна, са спадчыны названых аўтараў захавалася вельмі мала твораў. Прычым многія вершы выпадкова ацалелі ў рукапісах, якія не былі вядомыя іх сучаснікам. А большая частка літаратурнай спадчыны тагачасных беларускіх пісьменнікаў увогуле загінула. Пераважна яны былі, як і ў першай палове 19 ст., выхадцамі са шляхецкага асяроддзя, якія імкнуліся абудзіць сялянства да новага жыцця. Амаль усе былі адмоўна настроены адносна царскай улады і нярэдка прытрымліваліся радыкальных рэвалюцыйных ідэй. Дзейнасць гэтых людзей выдатна можна зразумець у агульнаеўрапейскім культурным кантэксце. Менавіта ў разгляданы перыяд набіраюць сілу працэсы нацыянальнага і культурнага адраджэння многіх еўрапейскіх народаў, якія лічыліся сялянскімі і недзяржаўнымі. Пра гэта цудоўна ведалі прадстаўнікі шляхецкай інтэлігенцыі Беларусі, якія звязвалі будучыню сваёй краіны з адраджэннем беларускай культуры. Напрыклад, В.Савіч-Заблоцкі перапісваўся на беларускай мове з вядомым украінскім дзеячом Міхаілам Драгаманавым, ідэйным лідарам украінскага нацыянальнага адраджэння.
Самай яркай постаццю гэтага перыяду ў беларускай літаратуры стаў, несумненна, Францішак Багушэвіч. У 1891 г. пры падтрымцы сваіх польскіх сяброў ён выдаў у Кракаве паэтычны зборнік “Дудка Беларуская“. Напісаная Ф.Багушэвічам прадмова да гэтага зборніку стала сапраўдным маніфестам беларускага нацыянальнага руху. У адрозненне ад многіх іншых літаратараў, якія пісалі ў 19 ст. на беларускай мове, Багушэвіч прамаўляе не толькі да селяніна-беларуса, але і ад імя гэтага селяніна. Багушэвіча нельга лічыць толькі асветнікам сялянства ці прапагандыстам беларускасці. Беларуская літаратурная творчасць была яго страсцю, так ён рэалізоўваў сябе як творца і мастак. Яго апісанне сялянскага светаўспрымання і вясковага жыцця ўражвае праўдзівасцю і псіхалагічнай глыбінёй. Творчасць Ф.Багушэвіча стала класікай беларускай літаратуры і падмуркам для яе дынамічнага развіцця напачатку 20 ст.