- •Тэарэтычныя аспекты праблемы.
- •Лекцыя 2. Сярэднявечная Еўропа і Беларусь: праблемы культурных узаемаўплываў
- •1.Культура Візантыі ў сярэднявечную эпоху.
- •8 2.Культура Беларусі 10-13 ст.: праблема візантыйскіх уплываў.
- •3. Культура сярэднявечнай Еўропы: асноўныя асаблівасці.
- •12 4. Культурныя ўплывы заходняй (лацінскай) Еўропы на беларускія землі ў 12-14 ст. Развіццё беларускай готыкі
- •Літаратура
- •Лекцыя 3. Культурнае развіццё Беларусі ў кантэксце еўрапейскага Рэнесансу і Рэфармацыі
- •13 1.Ідэі Гуманізму і Рэнесансу ў развіцці еўрапейскай культуры 14-16 ст.
- •15 2. Рэфармацыйныя рухі ў Еўропе і ў Беларусі.
- •14 2. Кнігавыдавецкая дзейнасць Францыска Скарыны ў кантэксце еўрапейскага кнігадрукавання.
- •18 4. Кнігадрукаванне ў Вялікім Княстве Літоўскім у другой палове 16 – пачатку 17 ст.
- •5. Антычныя і заходнееўрапейскія ўплывы ў кніжнай культуры Беларусі.
- •21 6. Развіццё адукацыі еўрапейскага тыпу на беларускіх землях у 15- пачатку 17 ст.
- •20 7. Філасофская думка Беларусі эпохі Адраджэння.
- •13 6. Уплывы еўрапейскага Рэнесансу ў мастацтве Беларусі 15-16 ст.
- •Літаратура
- •16 Перамога Контрэфармацыі на беларускіх землях: канец эпохі талеранцыі і дамінацыя езуітаў.
- •21 2. Далучэнне Беларусі да еўрапейскай навуковай прасторы
- •24 3. Беларускае барока ў еўрапейскім кантэксце.
- •Літаратура
- •Культура Беларусі ў кантэксце эпохі еўрапейскага Асветніцтва.
- •21 2. Змены ў сістэме адукацы і развіццё навукі на беларускіх землях
- •25 4.Залаты век тэатральнага мастацтва.
- •5. Архітэктура і выяўленчае мастацтва
- •Літаратура
- •Культура Беларусі ў першай палове 19 ст.
- •29 1. Асаблівасці развіцця еўрапейскай культуры ў 19 ст.
- •2. Развіццё адукацыі на беларускіх землях у першай палове 19 ст.
- •3.Навука на беларускіх землях у 19 ст.
- •4. Пачаткі беларускага нацыянальна-культурнага адраджэння ў кантэксце нацыянальных рухаў народаў Еўропы.
- •5. Станаўленне беларускамоўнай літаратуры ў першай палове 19 ст.
- •6. Мастацтва Беларусі ў першай палове 19 ст.
- •Лекцыя 7. Культура Беларусі ў другой палове 19 ст. – пачатку 20 ст.
- •1. Развіццё адукацыі на беларускіх землях у другой палове 19 ст.: праблема нацыянальна-культурнай асіміляцыі.
- •2. Развіццё беларусазнаўства ў другой палове 19 ст.
- •3. Беларуская літаратура ў другой палове 19 ст.
- •4. Мастацтва Беларусі другой паловы 19 ст. У еўрапейскім кантэксце
- •5. Культура беларускага нацыянальнага Адраджэння на пачатку 20 ст.
- •Літаратура
- •Лекцыя 8. Культура Беларусі ў 20 ст.
- •1.Культурнае жыццё Беларусі ў часы ваеннага ліхалецця (1914-1921).
- •2. Культурнае жыццё ў бсср у часы беларусізацыі (1920-я гады)
- •3.Культура Заходняй Беларусі (1921-1939)
- •4. Культурнае жыццё ў бсср у другой палове 20 ст.
- •5. Культура Беларусі на сучасным этапе.
- •6. Культура беларускага замежжа
- •Літаратура
- •Пытанні да экзамену па курсу
- •Тэсты для самаправеркі
- •Культура беларускага замежжа.
14 2. Кнігавыдавецкая дзейнасць Францыска Скарыны ў кантэксце еўрапейскага кнігадрукавання.
Уплывы Рэнесансу адыгралі вельмі істотную ролю ў культурным развіцці беларускіх земляў у 16 ст. Самым яскравым прыкладам рэнесансавага светаадчування з’яўляецца легендарная постаць Францыска Скарына. Гэтай асобе прысвечана вялізная колькасць навуковых прац, якія пераканаўча паказалі рэнесансныя асновы яго светапогляду. Несумненна, што Скарына быў геніальным чалавекам, апярэдзіўшым свой час. Але, разам з тым, яго асветніцкая дзейнасць цалкам упісваецца ў кантэкст развіцця тагаснай еўрапейскай кніжнай культуры.
Трэба адзначыць, што друкаваная кніжка з’яўляецца на беларускіх землях даволі хутка пасля вынаходніцтва друкарскага варштата. Пераважна гэта была кніжка лацінамоўная. Але яе пашырэнне напачатку абмяжоўвалася даволі вузкім колам людзей, атрымаўшых добрую адукацыю, у тым ліку і за межамі ВКЛ. У той жа час на беларускіх землях большая частка шляхты і заможных гараджан умела чытаць і пісаць толькі на царкоўнаславянскай і старабеларускай мовах кірылічным пісьмом. Менавіта таму хутка ўзнікла патрэба ў кірылічным кнігадрукаванні.
Кнігадрукаванне на славянскіх мовах бярэ пачатак у Чэхіі. У 1488 г. была надрукавана Біблія на чэскай мове. Чэскія друкары выкарыстоўвалі арыгінальны гатычны шрыфт, т.зв. чэскі бастард. Даволі хутка зараджаецца і кірылічнае кнігадрукаванне. Першая друкаваная кніга на царкоўнаславянскай мове і кірылічным шрыфтом убачыла свет у польскім Кракаве ў 1491 г. Гэта былі багаслужэбныя кнігі Актоіх і Часаслоў. Выдаўцом з’яўляўся нейкі Швайпольт Фіёль. У 1493 г. ён жа выдаў багаслужэбную кнігу Трыёдзь. Наступная кірылічная друкарня паўстала ў Чарнагорыі на Балканах. У горадзе Цэтыне друкар Джурд Црноевіч выдаў у 1494 г. Актоіх. На пачатку 16 ст. браты Любавічы заснавалі друкарню ў Сербіі. Сербскі ж феадал Бажыдар Вукавіч заснаваў кірылічную друкарню ў Венецыі ў 1519 г. У 1520 г. гэтая друкарня выдала Псалтыр. У 1508 г. паўстала друкарня Макарыя ў Валахіі. Усяго ж у другой палове 15 ст. у амаль 300 еўрапейскіх гарадах дзейнічалі каля 1700 друкарняў, якія выдалі каля 40 тыс. кніг агульным накладам звыш 10 млн. экземпляраў.
Беларускае кнігадрукаванне пачынаецца ў славутай чэскай Празе. Гэта быў адзін з самых вялікіх і прыгожых гарадоў тагачаснай Сярэдне-Ўсходняй Еўропы, які налічваў каля 25 тыс. жыхароў. У 1517 г. Францыск Скарына пры дапамозе беларускай гандлёвай калоніі заснаваў тут сваю друкарню. Сын полацкага купца Лукі Скарыны з’яўляўся прадстаўніком няўрымслівай навуковай гільдыі, якая ў многім вызначала культурнае аблічча Еўропы. Ураджэнец старажытнага Полацка ў Вільні, Кракаве і Падуі ўзбагачаў свае веды і талент. Чалавек еўрапейскай культуры і рэнесансавых поглядаў, ён заставаўся патрыётам сваёй Бацькаўшчыны, пра што выдатна сведчаць яго прамовы да біблійных тэкстаў. У 1517-1519 г. Ф.Скарына выдаў у Празе 23 кнігі Бібліі агульным накладам каля 10 тыс. экзэмпляраў. Для ручной перапіскі такой колькасці кніг спатрэбілася б доўгая праца соцень перапісчыкаў. Скарынінскія кнігі вылучаліся добрай якасцю і мастацкім афармленнем.
Выданне кніг у Празе мела свае недахопы, звязаныя найперш з іх далейшай перавозкай у ВКЛ. Таму цалкам лагічным крокам Скарыны было заснаванне друкарні ў Вільні, у якой ён у 1522 г. выдае "Малую падарожную кніжыцу". Гэтая кніга была разлічана на купцоў, якія маглі ў часе доўгіх падарожжаў прысвяціць час чытанню рэлігійных тэкстаў. У 1525 г. у гэтай жа друкарні ўбачыў свет "Апостал". Можна меркаваць, што скарынінскія кнігі карысталіся попытам, паколькі “Апостал“ выйшаў даволі вялікім накладам у 2 тыс. экзэмпляраў. На жаль, пасля гэтага друкарня спыніла сваю працу. Дакладных прычын мы не ведаем. Можна меркаваць, што дзейнасць Скарына выклікала і гнеў царкоўных уладаў, паколькі ён не мог тлумачыць у сваіх прадмовах сэнс Святога Пісання, не будучы духоўнай асобай. Уніяцкі палеміст Сялява нават шмат гадоў ужо пасля смерці Скарыны называў яго распаўсюджвальнікам ерасі на беларускіх землях. Па-сутнасці беларускі кнігадрукар апярэдзіў свой час. Ф.Скарына так і не змог ужо вярнуцца да друкарскай справы і нават быў вымушаны назаўсёды пакінуць Беларусь.