- •§ 1. Засяленне беларускіх зямель. Характарыстыка даіндаеўрапейскага
- •§ 2. Індаеўрапейскі перыяд этнічнай гісторыі Беларусі, яго балцкі і
- •§ 3. Узнікненне Беларусі: розныя падыходы і канцэпцыі
- •§ 4. Паходжанне назваў “Белая Русь” і “Чорная Русь”
- •§ 5. Старажытнаруская
- •§ 6. Полацкае і Тураўскае княствы – першыя раннефеадальныя
- •§ 7. Беларускія землі ў перыяд феадальнай раздробленасці
- •§ 8. Барацьба супраць крыжакоў і татара-манголаў
- •§ 9. Увядзенне хрысціянства. Культура на беларускіх землях у іх –
- •XVI стст.)
- •Глава 1. Утварэнне вялікага княства літоўскага
- •Глава 2. Палітычнае развіццё беларускіх зямель
- •§ 1. Беларускія землі ў грамадска-палітычным жыцці вкл
- •§ 2. Знешняя палітыка вкл у хіv – сярэдзіне хvі стст.
- •Глава 3. Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх
- •§ 1. Асаблівасці дзяржаўнага і саслоўнага ладу вкл
- •§ 2. Эканамічнае развіццё беларускіх зямель. Станаўленне фальваркава-
- •Глава 4. Фарміраванне беларускай народнасці. Культура
- •§ 1. Фарміраванне беларускай народнасці
- •§ 2. Культура Беларусі ў другой палове хііі – першай палове хvі стст.
- •Глава 1. Люблінская унія. Утварэнне рэчы паспалітай
- •§ 1. Гістарычныя ўмовы Люблінскай уніі
- •Глава 2. Грамадска-палітычнае жыццё вялікага княства
- •§ 1. Грамадска-палітычны лад Рэчы Паспалітай. Дзяржаўна-прававое
- •§ 2. Барацьба беларускага народа супраць польска-каталіцкай экспансіі
- •Глава 3. Знешняя палітыка.
- •Глава 4. Сацыяльна-эканамічнае становішча беларусі
- •Глава 5. Паглыбленне палітычнага крызісу. Падзелы
- •Глава 6. Культура беларусі
- •Глава 1. Уваходжанне беларусі ў склад расійскай
- •§ 1. Унутраная палітыка расійскага ўрада на Беларусі у канцы хvііі –
- •§ 2. Беларусь у Айчыннай вайне 1812 г.
- •§ 3. Рэвалюцыйны і нацыянальна-вызваленчы рух
- •19 Чэрвеня 1831
- •§ 4. Змены ва ўрадавай палітыцы ў Беларусі ў 30 – 50-я гг. Хіх ст.
- •§ 5. Крызіс прыгоннага ладу. Эканамічныя рэформы 30 – 50-х гадоў
- •Глава 2. Культура беларусі канца XVIII –
- •§ 1. Асаблівасці культурнага развіцця Беларусі. Адукацыя і навука.
- •§ 2. Літаратура. Музычна-тэатральная культура. Выяўленчае мастацтва.
- •Глава 1. Буржуазныя рэформы. Пераход да
- •§ 1. Адмена прыгоннага права
- •21 Лістапада 1857
- •§ 2. Буржуазныя рэформы 60–70-х гадоў і контррэформы 80–90-х гадоў
- •12 Ліпеня 1889 г. Было выдадзена “Палажэнне аб земскіх начальніках” .
- •11 Чэрвеня 1892 г. Было зацверджана новае “Гарадское палажэнне” , якое
- •§ 3. Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх губерняў у 60-я гады
- •§ 4. Беларусь напярэдадні першай сусветнай вайны. Сталыпінскія
- •Глава 2. Грамадска-палітычнае жыццё беларусі
- •§ 1. Паўстанне 1863 – 1864 гг. У Польшчы, Літве і Беларусі
- •22 Студзеня 1863 г. Цнк абвясціў сябе Часовым нацыянальным урадам і
- •§ 2. Сялянскі і рабочы рух. Народніцкія і сацыял-дэмакратычныя
- •§ 3. Фарміраванне палітычных партый. Нацыянальнае адраджэнне.
- •§ 4. Рэвалюцыя 1905–1907
- •1906 Гг. Канстытуцыйна-каталiцкая партыя Лiтвы, якая стала саюзнiцай
- •Глава 3. Беларусь у гады першай сусветнай вайны.
- •§ 1. Пачатак і прычыны Першай сусветнай вайны. Адносіны да вайны
- •§ 2. Беларусь у гады першай сусветнай вайны
- •§ 3. Беларускі нацыянальны рух
- •§ 4. Лютаўская
- •4 Сакавіка 1917 г. Ў Мінску быў створаны “Часовы грамадскі камітэт
- •Глава 4. Фарміраванне беларускай нацыі. Культура
- •§ 1. Фарміраванне беларускай нацыі
- •§ 2. Развіццё адукацыі, навукі, друку
- •§ 3. Мастацтва і архітэктура
- •Глава 1. Беларусь пасля лютаўскай рэвалюцыі.
- •§ 1. Ад лютага да кастрычніка 1917
- •§ 2. Кастрычніцкая рэвалюцыя на Беларусі. Першыя рэвалюцыйныя
- •§ 3. Размежаванне палітычных сіл на Беларусі пасля Кастрычніцкай
- •Глава 2. Сацыяльна-эканамічнае і палітычнае
- •§ 1. Беларусь пасля падпісання Брэсцкага мірнага дагавора. Сацыяльна-
- •§ 2. Барацьба беларускага народа супраць нямецкіх акупантаў.
- •§ 3. Утварэнне Беларускай сср. Аб’яднанне Беларускай сср з Літоўскай
- •Глава 3. Беларусь у перыяд польскай інтэрвенцыі
- •§ 1. Захоп тэрыторыі Беларусі войскамі Польшчы. Савецка-польская
- •§ 2. Барацьба беларускага народа супраць польскіх інтэрвентаў. Беларускі
- •§ 3. Аднаўленне Беларускай сср
- •§ 4. Гаспадарчае і культурнае будаўніцтва ў 1919–1920 гг.
- •Глава 1. Аднаўленне народнай гаспадаркі. Правядзенне
- •§ 1. Пачатак мірнага будаўніцтва. Новая эканамічная палітыка, яе
- •§ 2. Курс на сацыялістычную індустрыялізацыю. Асаблівасці яе
- •§ 3. Калектывізацыя сельскай гаспадаркі
- •Глава 2. Грамадска-палітычнае жыццё
- •§ 1. Асноўныя рысы беларускага савецкага грамадства
- •§ 2. Нацыянальная палітыка. Беларусізацыя
- •§ 3. Беларускае замежжа
- •§ 4. Палітычныя рэрпрэсіі: прычыны, памеры, вынікі
- •Глава 3. Культурнае будаўніцтва
- •§ 1. Ліквідацыя
- •§ 2. Беларуская літаратура, тэатральнае і музычнае мастацтва: асноўныя
- •§ 3. Жывапіс, скульптура і архітэктура
- •Глава 4. Заходняя беларусь пад уладай польшчы
- •§ 1. Сацыяльна-эканамічнае становішча заходнебеларускіх зямель
- •§ 2. Нацыянальна-вызваленчая барацьба насельніцтва Заходняй Беларусі.
- •§ 3. Праблема адзінага рабочага і антыфашысцкага народнага фронту ў
- •Глава 1. Перадваенны крызіс і пачатак другой сусветнай
- •Глава 2. Нападзенне фашысцкай германіі на ссср.
- •Глава 3. Акупацыйны рэжым на тэрыторыі беларусі.
- •Глава 4. Барацьба беларускага народа супраць нямецка-
- •Глава 5. Дзейнасць ваенных фарміраванняў арміі
- •Глава 6. Вызваленне беларусі. Заканчэнне вайны
- •Глава 7. Уклад беларускага народа ў вялікую перамогу
- •Глава 1. Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларусі
- •§ 1. Аднаўленне народнай гаспадаркі рэспублікі пасля Вялікай Айчыннай
- •§ 2. Сацыяльна-эканамічнае развіццё бсср у 50-я – першай палове
- •Глава 2. Грамадска-палітычнае і духоўнае жыццё.
- •§ 1. Асноўныя рысы грамадска-палітычнага развіцця Беларусі
- •§ 2. Адукацыя і навука
- •§ 3. Літаратура і мастацтва
- •Глава 3. Беларусь на міжнароднай арэне
- •§ 1. Удзел бсср у барацьбе міжнароднага супольніцтва за вырашэнне
- •§ 2. Развіццё гандлёва-эканамічных адносін бсср з замежнымі краінамі
- •§ 3. Культурныя, навуковыя, спартыўныя і турысцкія сувязі бсср
- •§ 1. Палітыка перабудовы, яе змест і шляхі ажыццяўлення: розныя
- •26 Красавіка 1986 г. На Чарнобыльскай аэс, што на мяжы Беларусі і
- •§ 2. Дзяржаўны пераварот у Маскве ў жніўні 1991
- •§ 3. Грамадска-палітычнае жыццё Рэспублікі Беларусь на мяжы XX –
- •XXI стст.
- •15 Сакавіка 1994
- •24 Лістапада 1996 г. Адбыўся ініцыіраваны Прэзідэнтам Рэспублікі
- •18 Мая 2001 г. У Мінску адбыўся другі Усебеларускі народны сход. На ім з
- •§ 4. Канфесійная палітыка. Адраджэнне царкоўнага жыцця
- •§ 5. Рэспубліка Беларусь на шляху рыначных рэформ. Асаблівасці
- •§ 6. Культура Беларусі на сучасным этапе
- •§ 7. Рэспубліка Беларусь у міжнародным супольніцтве на мяжы XX –
- •XXI стст.
- •2 Красавіка 1996 г. Быў падпісаны Дагавор аб Супольнасці суверэнных
- •8 Снежня 1999 г. У Маскве быў падпісаны Дагавор аб стварэнні Саюзнай
- •1964 Г. Першым з беларускіх спартсменаў, які атрымаў бронзавы медаль на
- •XV зімовых Алімпійскіх гульнях у 1988
§ 5. Старажытнаруская
дзяржава
(Кіеўская
Русь) – агульная
раннефеадальная дзяржава-манархія ўсходніх славян
Утварэнне Старажытнарускай дзяржавы было падрыхтавана ўсім ходам
сацыяльна-гістарычнага развіцця ўсходнеславянскіх зямель у VІ – ІХ стст.
Існуе тры групы ўнутраных і знешніх прычын утварэння гэтай дзяржавы.
Першая з іх – сацыяльна-эканамічныя прычыны, звязаныя з развіццём
земляробства і жывёлагадоўлі, рамяства і гандлю.
Старажытнай формай земляробства ў лясных раёнах была вогневая
падсечная сістэма. На пэўным участку высякалі лес, калі дрэвы падсыхалі, іх
спальвалі, угноеную попелам зямлю апрацоўвалі і засявалі. Праз два – тры гады
ўчастак пакідалі і выпальвалі (асвойвалі) новы. Апрацоўвалі зямлю з дапамогай
сахі і рала з жалезным наканечнікам. У далейшым з’яўляюцца рала з полазам, саха з прысашніком (лапаткай для пераварочвання зямлі). У якасці цяглавай
сілы пачынаюць выкарыстоўвацца коні. Усё гэта сведчыць аб перамозе
ворыўнага земляробства.
Развіваліся таксама рамяство і гандаль. З вылітай сталі кавалі рабілі
мячы, нажы, кінжалы, шаблі, коп’і, а таксама напільнікі, пілы, ножніцы, стамескі, зброю. Цэнтрамі мясцовага гандлю былі гарадзішчы – пагосты і
племянныя “грады”. Важную ролю ў развіцці знешняга гандлю іграў так званы
шлях “з вараг у грэкі”. Ён пачынаўся на паўночным беразе Фінскага заліва, ішоў Невой, Ладажскім возерам, Волхавам, Ільмень-возерам з яго ракой
Ловаццю, потым волакам на Заходнюю Дзвіну, з яе волакам на Днепр, далей
Дняпром і Чорным морам да Канстанцінопаля. Сталі з’яўляцца гарады як
цэнтры рамяства і гандлю.
Развіццё земляробства і жывёлагадоўлі, а таксама гарадоў, рамяства
і гандлю патрабавала еднасці славянскіх зямель. Удасканальваць вытворчую
гаспадарку, паглыбляць эканамічныя сувязі, фарміраваць міжгаспадарчыя
адносіны на аснове прынцыпа “куплі-продажу”, авалодваць унутраным і
знешнім рынкам і атрымліваць прыбыткі можна было больш паспяхова
ў рамках адзінай дзяржавы.
Другая група прычын звязана з унутрыпалітычным развіццём
усходнеславянскіх зямель. Працэсы славянізацыі краю і неабходнасць
падпарадкавання мясцовага балцкага, фіна-угорскага і цюркскага насельніцтва, з’яўленне мясцовых князёў (“княжанняў”) і сацыяльнай няроўнасці, захоп
мясцовай знаццю зямель сваіх супляменнікаў і стварэнне зямельных уладанняў –
вотчын (іменняў феадалаў), збор даніны з насельніцтва, прымус залежных
сялян працаваць у гаспадарках землеўладальнікаў – усё гэта патрабавала
фарміравання інстытута феадальнага права і сістэмы феадальных адносін, узмацнення палітычнай улады і вайсковай сілы феадалаў, іх яднання.
Унутрыпалітычная
сітуацыя
ўзмацняла
зацікаўленасць
феадалаў
і
падштурхоўвала іх да стварэння адзінай дзяржавы.
Трэцяя група прычын звязана са знешнепалітычнымі абставінамі.
Неабходнасць абароны славянскіх зямель ад нападзення з боку суседніх
дзяржаў і ад набегаў з боку авараў, печанегаў, полаўцаў і іншых ваяўнічых
вандроўнікаў, пераадолення спусташальных міжкняжацкіх усобіц выклікала
ўнутраны пратэст і фарміравала грамадскасцю думку на карысць яднання.
Урэшце-рэшт гэта прывяло да аб’яднання ваенных, эканамічных і людскіх
рэсурсаў і стварэння вялікай і магутнай дзяржавы – Кіеўскай Русі.
Складальнік “Аповесці мінулых гадоў” расказвае аб існаванні ў усходніх
славян да ўтварэння Старажытнарускай дзяржавы шэрагу самастойных
мясцовых княстваў. Паляне мелі сваё княства на чале з Кіем, “а в древлях
(у древлян) свое, в дреговичи свое, а словени свое в Новгороде, а другое на
Полоте иже полочане”. Мясцовыя княжанні ўяўлялі сабой пачатковую форму
дзяржаўнасці на Русі ці протадзяржавы. Славене, крывічы і мера плацілі даніну
нарманам (варагам)2, якія рабілі частыя спусташальныя набегі на іх землі, а
вяцічы, радзімічы, севяране і нейкі час – паляне плацілі даніну хазарам, якія
стварылі моцнае цюркскае дзяржаўнае ўтварэнне з цэнтрам у нізоўі Волгі.
У сучаснай гістарыяграфіі тэрмінам “Кіеўская Русь” абазначаецца
раннефеадальная дзяржава – манархія ўсходніх славян на чале з вялікім князем
кіеўскім. Яна ўзнікла ў выніку аб’яднання двух усходнеславянскіх дзяржаўных
утварэнняў – “Куявы” (палітычны саюз палян, северан і вяцічаў, цэнтр – Кіеў) і
“Славіі” (чудзь, славене, мера, крывічы, цэнтр – Ноўгарад) і якая існавала ў ІХ –
ХІІ стст. на тэрыторыі, блізкай да шляху “з вараг у грэкі”.
Гісторыя Старажытнарускай дзяржавы пачынаецца з 862 г., калі, як
сведчыць летапіс, чудзь, славене і весь накіравалі сваіх паслоў за мора – да
варагаў, каб аб’явіць ім сваё рашэнне. “Зямля наша вялікая і багатая, а парадку
ў ёй няма. Прыходзьце княжыць і валодаць намі”. “І абраліся трое братоў са
сваімі родамі, і ўзялі з сабою ўсю русь, і прыйшлі да славян, і сеў старэйшы
Рурык у Ноўгарадзе, … Сінеус – на Белавозеры, … Трувар – у Ізборску”.
Адсюль і пачынаецца дынастыя Рурыкавічаў у рускай гісторыі.
Летапіснае паданне аб прызванні на Русь варагаў стала падставай для
нарманскай тэорыі, згодна з якой нарманы (варагі) з’яўляліся заснавальнікамі
Старажытнарускай дзяржавы. Гэта тэорыя была сфармулявана яшчэ ў 2-й
чвэрці ХVІІІ ст. Г.З. Байерам, Г.Ф. Мілерам і інш. Яе адвяргалі М.В. Ламаносаў, Д.І. Ілавайскі, С.А. Гедзеонаў і іншыя расійскія вучоныя.
У сучаснай гістарыяграфіі даказана, што ўтварэнне Кіеўскай Русі было
падрыхтавана ўсім папярэднім ходам сацыяльна-гістарычнага развіцця
ўсходніх славянскіх зямель. Беларускі гісторык і археолаг Э.М. Загарульскі
пераканаўча даказвае, што мясцовыя княжанні былі ў славян яшчэ да
прызвання варагаў, а таму пачатак дзяржаўнасці на Русі заклалі зусім не
нарманы. На аснове археалагічных матэрыялаў ён таксама сцвярджае, што да
другой паловы ІХ ст. усходнія славяне яшчэ не паспелі рассяліцца да Ільменя і
Белавозера, а летапісныя крывічы – гэта балцкія плямёны. Атрымліваецца, што
варагаў маглі запрасіць на Русь неславянскія народы поўначы Усходняй
Еўропы. Больш таго запрашэнні на княжанне былі звычайнай практыкай у
эпоху сярэднявечча і не яны вызначалі характар дзяржаўных утварэнняў.
У 882 г. Алег (па летапісу – сваяк Рурыка, які правіў пасля яго Ноўгарадам
за малалетняга сына Ігара Рурыкавіча) разам з воінамі-варагамі і дружынамі
славен, крывічоў, чудзі, меры, весі зрабіў паход на поўдзень, узяў Смаленск, Любеч і прыйшоў да Кіева, дзе правілі Аскольд і Дзір. Выдаўшы сябе за купца, 2 Нарманы (ад скандынаўскага northman – паўночны чалавек) – скандынавы, удзельнікі
гандлёва-грабежніцкіх і заваявальных паходаў у Еўропе ў канцы VІІІ – сярэдзіне ХІ ст. Ва
ўсходніх славян яны называліся варагамі, у самой Скандынавіі – вікінгамі.
які ідзе з таварам у Візантыю, Алег забіў іх і зрабіў Кіеў сталіцай аб’яднанай
дзяржавы (“мати градом руских”). Значыць, Аскольд і Дзір былі прадстаўнікамі
мясцовай дынастыі. А калі б яны былі варагамі, тады навошта з імі ваяваць, тым больш іх забіваць?
Сеўшы на прастол у Кіеве, Алег пачаў будаваць крэпасці як апорныя
пункты для ўпраўлення і збора даніны, а таксама абароны рубяжоў Русі ад
ворагаў. Ільменскія славене і крывічы былі абкладзены пастаяннай данінай.
Алег падпарадкаваў і абклаў данінай драўлян, северан і радзімічаў, якія да
гэтага плацілі даніну хазарам. Значыць, ёсць падставы гаварыць аб руска-
хазарскай вайне пры Алегу.
У 907 г. ён зрабіў паспяховы паход на Візантыю. Высадзіўшыся з караблёў
на бераг, русы спусташылі наваколле Канстанцінопаля. Візантыйскі імператар
вымушаны быў заплаціць кантрыбуцыю і даць купцам русаў гандлёвыя
прывілеі.
Пасля смерці Алега кіеўскім князем стаў Ігар. Ён падавіў паўстанне
супраць Кіева ў зямлі драўлян, завяршыў пачатае пры Алегу падпарадкаванне і
ўключэнне ў склад Старажытнарускай дзяржавы ўлічаў (жылі на Дняпры, на
поўдзень ад палян) і ціверцаў (жылі па Днястру да ніжняга цячэння Дуная).
У 941 і 944 гадах Ігар зрабіў паходы на Візантыю. Здзяйсняліся таксама марскія
паходы ў Закаўказзе, у багатыя краіны Паўднёвага і Заходняга Прыкаспія.
Апошнім актам у дзейнасці Ігара быў яго паход у зямлю драўлян за
данінай. Даніна ў той час з’яўлялася асноўнай крыніцай існавання князя і яго
дружыны. Сабраўшы вялікую даніну з драўлян, Ігар, падбухтораны сваімі
дружыннікамі, вырашыў, што гэтага мала. Ён адпусціў дружыну і з невялікай яе
часткай вярнуўся, “желая больша именья”. Гэта выклікала абурэнне ў драўлян.
Яны схапілі Ігара каля горада Іскарасцень і казнілі яго, прывязаўшы нагамі да
двух сагнутых бяроз, якія, выпраміўшыся, разадралі цела Ігара на дзве часткі.
Княгіня Ольга адпомсціла драўлянам за смерць свайго мужа. Яе дружыны
разбурылі і спалілі многія гарады драўлян, у тым ліку цэнтр “деревской земли”
Іскарасцень, знішчылі мясцовую знаць і князя драўлян Мала. Ольга ліквідавала
мясцовыя княжанні і стварыла ўсюды сваю адміністрацыю. Пры ёй збор даніны
быў уладкаваны. Замест палюддзя, калі князь разам з дружынай аб’язджаў
падначаленыя яму землі і збіраў з іх у неабмежаваных памерах даніну, былі
ўстаноўлены нормы даніны – “урокі” і створаны цэнтры, дзе знаходзіліся
княжацкія мужы, ведаўшыя яе зборам. Сюды прывозілася даніна насельніцтвам
прылеглай акругі. Даніна бралася з “дыма” (гаспадаркі) ці “рала” (плуга).
Сын Ігара Святаслаў правіў да 972 г. Выдатны палкаводзец і буйны
палітычны дзеяч свайго часу, Святаслаў усё жыццё правёў на баявым кані і
амаль не ведаў паражэнняў. Пад яго кіраўніцтвам дружыны русаў ваявалі на
вялікіх прасторах ад Акі да Каўказа і ад Волгі да Адрыянопаля. Ён, як правіла, не нападаў на ворага знянацку, а папярэджваў яго: “Хочю на вы ити”. Такімі, па
словах летапісу, былі і яго воіны.
У выніку паходаў Святаслава на Усход Кіеў падпарадкаваў сабе вяцічаў, Волжскую Балгарыю, разграміў хазарскі каганат, пашырыў і ўмацаваў свае
ўладанні на Паўночным Каўказе і ў Крыму. Ажыццяўляў паходы супраць
Дунайскай Балгарыі і Візантыі, меў намер стварыць руса-балгарскую дзяржаву
і перанесці сваю сталіцу на бераг Дуная. Вяртаючыся з паходу, Святаслаў быў
забіты на дняпроўскіх парогах печанегамі.
Уладзімір І (“Красное Солнышко”) завяршыў падпарадкаванне Кіевам
усходнеславянскіх зямель, пасадзіў сваіх 12 сыноў у гарадах усходніх славян, увёў хрысціянства на Русі, пачаў умацаванне паўднёвых граніц краіны для
абароны ад вандроўнікаў. Гэта садзейнічала ўмацаванню адзінства Кіеўскай
Русі. У Х ст. яна прасціралася ад Карпат на захадзе да Акі і верхняй Волгі на
ўсходзе і ад Балтыйскага мора на поўначы да Чорнага мора на поўдні.
Разам з тым пастаянна адбываліся войны князёў-сваякоў за кіеўскі
прастол. Спроба князёў уладкаваць свае адносіны на з’ездзе ў Любечы ў 1097 г.
прывяла да фактычнага раздраблення Кіеўскай Русі. У першай палове ХІІ ст., пасля непрацяглага ўзмацнення цэнтральнай улады кіеўскага князя
Уладзіміра ІІ (Манамаха), Кіеў паступова губляе сваё дамінуючае становішча.
У 30-я гады ХІІ ст. Кіеўская Русь як адносна адзіная дзяржава прыпыніла сваё
існаванне.
У апошні час некаторымі беларускімі гісторыкамі адмаўляецца факт
існавання Старажытнарускай дзяржавы, сцвярджаецца, што ў гэтай
дзяржаве не было адзінства ўсходніх славян, агульнай пісьмовай мовы, культуры, агульных дасягненняў у гаспадарчай дзейнасці, горадабудаўніцтве, духоўным жыцці. Пры гэтым спасылаюцца на незалежнасць Полацкага княства
ад Кіева. Кіеўская Русь – выдумка гісторыкаў.
З гэтым нельга пагадзіцца па наступных абставінах:
а) Любое феадальнае княства, у тым ліку і Полацкае, з’яўлялася свайго
роду дзяржавай, бо мела ўсе атрыбуты заканадаўчай, выканаўчай і судовай
улады. Толькі на беларускай зямлі княстваў можна налічыць больш дзесяці і
кожнае з іх у пэўным сэнсе было незалежным. Міжкняжацкая барацьба
з’яўлялася агульнай заканамернасцю развіцця дзяржаў Еўропы ранняга
сярэднявечча. Аднак, нягледзячы на гэта, усе княствы Кіеўскай Русі як унутры
яе, так і яе суседзямі ўспрымаліся як адзіная Русь. Насельніцтва гэтай Русі
ў суседніх краінах называлі русамі, русінамі, русічамі, а самі русіны зваліся
людзьмі рускай веры ці мясцовымі назвамі-этнонімамі – кіеўлянін, палачанін, туравец, пінянін, наўгародзец і г. д. Значыць, усходнеславянскае адзінства, адзіная дзяржава існавалі.
б) Аналіз гістарычных крыніц паказвае, што Полацкая зямля ніколі не
выпадала з палітычнага жыцця Русі, была часткай Старажытнарускай
дзяржавы. Разам з іншымі рускімі князямі полацкія князі ўдзельнічалі ў
паходах супраць Літвы, чудзі, стэпавых вандроўнікаў, а пазней – крыжакоў.
Полацкі князь Брачыслаў Ізяслававіч усё жыццё ваяваў сумесна са сваім
дзядзькам Яраславам Мудрым. Сумесна з паўднёварускімі князямі ваяваў з
вандроўнікамі і Усяслаў Чарадзей. Дорага абышлося палачанам іх адмаўленне ў
1129 г. ад такой акцыі. Полацкіх князёў пазбавілі княжацкіх прастолаў і выслалі
ў Візантыю.
Войны ж з Кіевам нярэдка былі справакаваны самімі полацкімі князямі і не
былі такімі “частымі і спрадвечнымі”, як пішуць некаторыя гісторыкі. Сярод
такіх войн – разгром у 1021 г. войск Брачыслава Полацкага кіеўскім князем
Яраславам Мудрым за нападзенне і спусташэнне ім Ноўгарада; пакаранне ў
1067 г. трыма Яраслававічамі князя Усяслава Чарадзея за руйнаванне ім Пскова
і Ноўгарада; асада ў 1116 г. кіеўскім князем Уладзімірам Манамахам Мінска за
спаленне мінскім князем Глебам Слуцка. Больш таго, наследнікі Усяслава
Чарадзея ваявалі адзін з адным больш, чым з Кіевам. У выніку полацкія князі
страцілі ўсе заваяванні ў Прыбалтыцы, а па полацкіх вуліцах пазней прайшліся
нямецкія крыжакі.
в) Пасля ўвядзення хрысціянства ў Х ст. у Кіеўскай Русі функцыяніравала
адзіная праваслаўная вера, якая і сёння часткай беларусаў завецца як руская.
Царква садзейнічала ўмацаванню ідэі адзінства Русі, адзіных асноў у духоўнай і
палітычнай сферах, усведамленню насельніцтвам сваёй прыналежнасці да
адзінага народа, сваіх адзіных каранёў і агульнага гістарычнага лёсу.
г) Практычна адзіным быў агульны тып горада, яго планіроўка, знешні і
ўнутраны выгляд, лад жыцця. Адзінай для ўсіх княстваў была
старажытнаруская пісьмовая мова. Дастаткова параўнаць пісьмовыя помнікі
Кіева, Полацка, Турава, Ноўгарада часоў Ефрасінні Полацкай, каб упэўніцца, што не існавала мовы крывічоў і дрыгавічоў, палачан і тураўцаў, а існавала
адзіная старажытнаруская мова. А хіба тры храмы Сафіі ў Кіеве, Полацку і
Ноўгарадзе не сведчаць пра ўсходнеславянскае адзінства? Пералік агульнасцей
можна прадоўжыць.
Разам з тым Кіеўская Русь з’яўлялася спецыфічнай раннефеадальнай
дзяржавай. Яна не была адзіным, цэнтралізаваным, маналітна злітым
дзяржаўным утварэннем. Кіеўская Русь сфарміравалася як федэрацыя
феадальных княстваў, кожнае з якіх захоўвала адносную самастойнасць і
самабытнасць. У землях драўлян, вяцічаў, крывічоў і радзімічаў дзейнічалі
мясцовыя княжацкія дынастыі. Кіеўскую Русь можна назваць феадальнай
федэратыўнай дзяржавай-манархіяй з моцнай ваеннай арганізацыяй, што
дазваляла абараняць яе ад спакусаў суседніх дзяржаў і набегаў з боку ваяўнічых
вандроўнікаў, рабіць заваявальныя паходы ў суседнія багатыя краіны і трымаць
пэўны часу падпарадкаванні мясцовых князёў і баяр, схільных да сепаратызму.
Эканамічныя і этнічныя сувязі ў гэтай дзяржаве наўрад ці можна лічыць
трывалымі.