37.Кіші жэне Орта жүз қазақтарының Ресей проректоратын қабылдауы.

Тэукеден кейін Қазақ хандығы іс жүзінде жеке-жеке хандыкгарға балінді. Жүздердің әрқайсысы жеке хан сайлауга көшті, ал ұлыстарды басқарып отырған сүлтандар сол хандарға тікелей бағынды Жолбарыс ¥лы жүздің (1720-1740 жж,)₍ Қайып (1716-1719 жж.), сосын Сәмеке (1719-1734 жж.) Орта жүздің, Әбілхайыр (1718-1748 жж.) Кіші жүздің хандары болды. Тәукенің тағына отырган оның баласы Болаттың (1718-1726 жж.) Ұлы хан деген атағы ғана болды. Саяси тұтастыгынан айрылган мемлекеттің экономикасы да әлсірей бастады. Осы кезеңде Қазах хандығының сыртқы жағдайы да шиеленісе түсті. Жоңғар шапқыншылығы күшейді. Ал орыс мемлекеті болса Кіші жүз қазақтарының көш-қоныс жерлеріне жақындады. Ұлы жүз бен Орта жүз казақтарынын жеріне Орта Азия хандықтары, Еділ бойындагы қалмақтар, башқурттар мен Сібір казактары да үздіксіз шабуыл жасал отырды. Осындай қиын-қыстау жағдай Әбілқайыр ханды Ресей мемлекеті сияқты одақтас іздеуге мәжбүр етгі. 1730 жылы жазда Әбілқайыр Уфа наместнигі аркылы Петербургке Сейітқул Құндағұлы мен Қутлымбет Қоштайұлын елші етіп жіберіп, Ресей империясының бодандығына қабьшдауды өтінеді. 1731 жылы 19 акпанда Ресейдін патшасы Анна Иоановна қазақгарды Ресей бодандығына қабылдау жөніндегі құжатқа қол қойды. Осы фамотаны қазақтарға жеткізу үшін 1731 жыдцьщ 31 сэуірінде Ресей Кіші жүзге Сыртқы істер коллегиясының тілмәші А.И Тевкелев бастаған арнайы елшілік жіберді. 1731 жылы 5 қазанда А.И.Тевкелев Ырғыз өзеніндегі хан ордасы орналаскан Майтөбе сайына келгенде , қазақ ақсүйектнрі арасында алауыздық бар екені анықталды. Барақ сұлтан, Бөгенбай батыр топтары Кіші жүзді Ресейге қосу жөніндегі шараларды аяқсыз қалдыруға тырысқанмен, бұл қарсылық сәтсіз аяқталды.. Бірінші болып бодандыққа Әбілхайыр хан ант берді, оған Бөкенбай ақсақал, содан соң Есет батьф қосылды. Сол арада адалдыкха 27 ақсақал ант берді. Сонымен қатар Ресей патшалыгы қазақ хандықгарын түгел өзінв қарату мақсатында бұл өлкеге бірнеше экспедиция жасакгады. 1734 жылы мамьфда қыргыз-қайсақ экспедициясы құрылды. Көп квшікпей оны Орьшбор экспедициясы деп атады. Ол экспедицияны сенаттың обер хатшысы И. К. Кириллов басқарды. Ол өлген соң 1737 жылы Н Татищев келді Бұл экспедицияпардың мақсаты Кіші жүз және Орта жүздегі ықпалды Шыңгыс ұрпақтарының бодандығын нығайту болды. 1740 жылы Орынбор бекінісіне олар қазақтың беделді сұлтандарын шақырып, Ресейге өздерінщ бодандыгьш мойындауды тапап етті. Осы жолы орта жүздің біраз султандары Ресей бодандыгын қабьілдады. XVIII гасырдың 30-40 жылдары-ақ Кіші жүз жэне Орта жүз қазақгарының Ресей протекторатын қабылдағанына қарамастан, олардың бағынуы нақты болмады. Себебі, қазақ билеушілері бұл кезде жоңгар жаулаушыларымен қырги-қабақ соғыста еді. Оның үстіне Қазақстан шекарасында күшті Цин империясының пайда болуы күрделі саяси жағдайдың тууына және қазақтардың Ресей ықпалынан шығыл кету қаупіне әкеліп соқты. Ресей империясы XVIII ғасырдьщ 30-40 жылдары Қазақстанның ссштүстік-батыс шекарасында Верхнеяицкіден Звериноголов бекінісіне дейін созьшып жатқан Үй бекініс-шебін салды. Ресей империясы қазақ жерін отарлау саясатын барган сайын күшейтгі. Шекаралық өкімет билеушісі ИИ.Неплюевтің "бөліп ал да билей бер" принципіне негізделген идеялары мен жоспарлары қолданысқа кірді. Қазак руларьшын Жайыкқа, Жайық калашыгы мен бекіністерге жақын жерлерде көшіп жүруіне тиым салу туралы 1742 жылы 19 қазанда жарлық шыюгы. Кейін ол 1756 жылы толыктырылып, түгел Жайық пен Еділ арасьшда кдзақтарга көшіп-қонуга тиым салынды. 1764 жылы қазақтардың Ертіске 10 шақырымнан және орыс бекіністерінен 30 шақырымнан жақьгн жерде көшіп жүруіне мүлде тиым сальшды. Осылай 1730-1740 жж. Кіші және Орта жүз билеуші топтарының Ресей бодандыгын кабылдауы нәтижесінде солтүстік-батыс Қазақстан жері Ресей империясынын отарына айналды.