- •1 Егіншілік және агрохимия негіздері
- •1.1 Топырақ морфологиясы және оны зерттеу әдістері
- •Көлденеңіңің мөлшері
- •1.1.1 Тапсырма Топырақ кесіндісін сипаттау.
- •1.1.2 Тапсырма Топырақ үлгілерін алу және оларды химиялық талдауға (анализге) дайындау
- •1.1.3 Тапсырма Топырақ монолиттерін алу
- •Монолитті сипаттау
- •Қара топырақтың монолитінің сипаттамасы
- •Қызыл қоңыр топырақтың монолитін сипаттау
- •1.2 Топырақтың гранулометриялық (түйіршік) құрамы және оны зерттеу әдістері
- •1.2.1 Тапсырма Топырақтың гранулометриялық құрамын оның саз бөлшегін сумен шайдыру арқылы анықтау
- •1.2.2 Тапсырма Топырақтың гранулометриялық құрамын
- •1.2.3 Тапсырма Топырақтың гранулометриялық құрамын далалық жағдайда “ылғаудау” арқылы анықтау (н.А.Качинский әдісі)
- •1.2.4 Тапсырма Топырақтың гранулометриялық құрамын анықтау үшін органолептикалық әдісті қолдану
- •1.2.5 Тапсырма Топырақтың гранулометриялық құрамын
- •1.3 Топырақтың структуралық құрамы және структуралық агрегаттардың беріктігі, оларды анықтау
- •1.3.1 Тапсырма Топырақтың структурасын анықтау
- •1.3.2 Тапсырма Топырақтың структуралық агрегаттарының беріктігін н.И. Саввинов әдісі бойынша анықтау
- •1.3.3 Тапсырма Структуралық агрегаттардың беріктігін н.И.Никольский әдісімен анықтау
- •1.4 Топырақтың физикалық қасиеттері және оларды анықтау
- •1.4.1 Тапсырма Топырақтың қатты фазасының тығыздығын аңықтау
- •1.4.2 Тапсырма Топырақтың құрылым тығыздығын (көлемдік массасын) анықтау
- •1.4.3 Тапсырма Топырақтың куыстылығын анықтау
- •1.5 Топырақтың сулық қасиеттері және оларды анықтау
- •1.5.1 Тапсырма Топырақтың гигроскопиялық ылғалдығын анықтау
- •1.5.2 Тапсырма Максимальды гигроскопиялық ылғалдықты және өсімдіктің солу ылғалдығын анықтау
- •1.5.3 Тапсырма Топырақтың далалық ылғалдылығын анықтау
- •1.5.4 Тапсырма Топырақтың су сыйымдылығын анықтау
- •1.5.5 Тапсырма Топырақ ылғалдылығын және топырақтағы су қорын массалық әдіспен анықтау
- •1.5.6 Тапсырма Топырақтың өнімдік ылғалдық қорын (запасын) анықтау
- •1.5.7 Тапсырма Суару нормасын анықтау
- •1.5.8 Тапсырма Топырақтың су өткізгіштігін анықтау
- •1.5.9 Тапсырма Топырақтың су көтергіштік қабілетін (капиллярлылығын) анықтау
- •1.6 Ауыспалы егістер
- •1.6.1 Тапсырма Негізгі далалық дақылдардың алғы дақылдармен танысу және ауыспалы егістердің схемасын құру
- •1.6.1 Тапсырма
- •1.6.2 Тапсырма
- •1.6.3 Тапсырма
- •1.6.4 Тапсырма
- •1.7 Топырақты өңдеу
- •1.7.1 Тапсырма Топырақ өңдеу тәсілдерімен және топырақ өңдейтін машиналар жүйесімен танысу
- •1.7.2 Тапсырма Топырақ өңдеудің сапасының негізгі көрсеткіштері мен оны бағалаудың тәсілдері
- •1.7.3 Тапсырма Әртүрлі дақылдарды өсіруге жер өңдеу тәсілдерін зерттеу және оны қысқаша негіздеу
- •1.8 Егістіктердің арамшөптермен ластануын есепке алу тәсілдері
- •Сандық тәсілдері
- •Егістікте арамшөп қабаттылығын анықтау өлшемі
- •1.8.1 Тапсырма Егістіктің арамшөптермен ластануын сандық – салмақтық әдіспен анықтау
- •Тапсырманы орындау
- •1.8.2Топырақтың арамшөптердің тұқымымен ластануын есепке алу
- •1.9 Топырақтың органикалық заты
- •1.9.1 Тапсырма Топырақтың органикалық затын күйдыру арқылы анықтау
- •1.9.2 Тапсырма Топырақтағы еритін және ерімейтін органикалық заттардың мөлшерін анықтау
- •1.10 Топырақ гумусы
- •1.10.1 Тапсырма Топырақ гумусының әртүрлі формаларын сапалық анықтау
- •1.10.2 Тапсырма и.В.Тюрин әдісі бойынша топырақ гумусын анықтау
- •1.11 Топырақтың химиялық құрамы, қасиеттері және сіңіру қабілеті
- •1.11.1 Тапсырма Топырақтың механиқалық сіңіру қабилетін анықтау
- •1.11.2 Тапсырма Топырақтың физиқалық сіңіру қабілетін анықтау
- •1.11.3 Тапсырма Топырақтың физика-химиялық немесе ауыспалы сіңіру қабілетін анықтау
- •1.11.4 Тапсырма Топырақтың химиялық сіңіру қабілетін анықтау
- •1.12 Өсімдіктердің топырақтағы қөректік заттары
- •1.12.1 Тапсырма Дисульфофенол қышқылың қолдану арқылы нитраттарды анықтау
- •1.12.2 Тапсырма Жеңіл гидролизденетін азотты и.В. Тюрин және м.М. Кононова бойынша анықтау
- •1.12.3 Тапсырма Жылжымалы фосфорды б.П. Мачигин әдісімен анықтау
- •1.12.4 Тапсырма Карбонатты топырақтардағы жылжымалы калийді п.В.Протасов өдісімен анықтау
- •1.12.5 Тапсырма Калийді және натрийді жалынды фотометрде анықтау
- •1.12.6 Тапсырма Калийдің және натрийдің (кальций мен магнийдің) ауыспалы катиондарын Шолленбергер әдісімен анықтау
- •1.12.7 Тапсырма Кальций және магнийдің ауыспалы катиондарын комплексометриялық әдіспен анықтау
- •1.13 Топырақтың сулық ерітіндісін (сығындысын) талдау
- •1.13.1 Тапсырма Сулық сығындыны дайындау
- •1.13.2 Тапсырма Суда еритін заттардың жалпы жиынтығын анықтау (құрғақ қалдық)
- •1.13.3 Тапсырма Суда еритін минералдық заттардың жалпы жиынтығын анықтау (күйдірілген қалдық)
- •1.13.4 Тапсырма Сулық сығындының сілтілігін анықтау
- •1.13.4 Тапсырма Хлор-ионды анықтау
- •1.13.5 Тапсырма Сульфат-ионды анықтау
- •1.13.6 Тапсырма Калий мен натрий иондарын анықтау
- •1.13.7 Тапсырма Кальцийді және магнийді анықтау
- •1.13.8 Сульфаттарды және кальцийді сапалық анықтау
- •1.14 Топырақтың қышқылдығы (топырақ ерітіндісінің реакциясы)
- •1.14.1 Тапсырма Топырақтың актівті және ауыспалы қышқылдығын анықтау
- •1.14.2 Тапсырма Топырақтың гидролитикалық қышқылдығын Каппен әдісімен анықтау
- •1.15 Топырақ карталары және картограммалар
- •2 Өсімдік шаруашылығы
- •2.1 Тұқымтану негіздері
- •2.1.1 Тұқымның қалыптасуы, толысуы, пісуі
- •2.1.2 Тұқымның әртүрлі сапалылығы
- •2.1.3 Тұқым тыныштығы мен тіршілікке қабілеттілігі
- •2.1.4 Тұқымның өнуі және егін көгінің пайда болуы
- •2.1.5 Тұқымның далалық өңгіштігі, оның әртүрлі факторлар мен жағдайларға байланыстылығы.
- •2.1.6 Тұқымның жарақаттануы және оны азайтудың шаралары
- •2.2 Тұқымның себу сапасы және оны анықтау
- •2.2.1 Тапсырма Тұқым тазалығын анықтау
- •2.2.2 Тапсырма Тұқымның өну энергиясын және өнгіштігін анықтау тазалығын анықтау
- •2.2.2 Тапсырма Тұқымның ылғалдылығын анықтау
- •2.2.3 Тапсырма 1000 тұқымның массасын анықтау
- •2.2.4 Тапсырма Тұқымның себуге жарамдылығын анықтау
- •2.2.5 Тапсырма Тұқымның себу мөлшерін есептеу
- •2.2.6 Тапсырма
- •2.3 Өсімдік өнімдерін бағдарлау
- •2.3.1 Өнім бағдарлаудың негіздері
- •2.3.2 Өнім мөлшерін фар кірісімен анықтау
- •2.3.3 Өсімдіктердің өнімділігін ылғал мөлшерімен анықтау
- •2.3.4 Өнімді егістің жапырақ бетінің ауданымен болжау
- •2.3.5 Фотосинтездің таза өнімділігін (фтө) анықтау
- •2.3.7 Ең қолайлы сабақ жиілігін бағдарлау
- •2.4 Өсімдіктау негіздері
- •2.4.1 Тапсырма Астық тұқымдастарды дәні бойынша анықтау (дәннің ерекше сипатты белгілерімен танысу).
- •2.4.3 Тапсырма Астық тұқымдастарды өскініне қарап анықтау
- •2.4.4 Тапсырма Астық тұқымдастарды өсімдік мүшелеріне қарап анықтау (құлақшасы мен тілшігіне қарап)
- •2.4.5 Тапсырма Астық тұқымдастарды гүл шоғырына қарап анықтау
- •2.4.6 Тапсырма Бидай түрлерін анықтау және сипаттау
- •2.4.7 Тапсырма Жұмсақ және қатты бидайдың түрлерін анықтау
- •2.4.8 Тапсырма Арпаның маңызды түрлері мен түр тармақтарын анықтау
- •2.4.9 Тапсырма Сұлының маңызды түрлерін анықтау
- •2) Келесі форманы пайдалана отырып сұлы түрлерін сипаттау
- •2.4.10 Тапсырма Жүгерінің түрлері мен түр тармақтарын анықтау
- •2.4.11 Тапсырма Тарының түрі мен түр тармақтарын анықтау және сипаттау
- •2.4.12 Тапсырма Құмайдың түр тармақтары мен топтарын анықтау және сипаттау
- •2.4.13 Тапсырма Күріштің топтарын сипаттау Oryza sativa l.
- •2.4.14 Тапсырма Қарақұмықтың түр тармақтары мен әртүрлерін анықтау және сипаттау
- •Түр тармақтарының ерекшеліктері
- •2.4.15 Тапсырма Бұршақ тұқымдас дақылдарды дәнібойынша анықтау
- •Дәнді бұршақ дақылдарын тұқымына қарап анықтау кілті
- •2.4.16 Тапсырма Дәнді бұршақ дақылдарын өскіні бойынша анықтау
- •2.4.17 Тапсырма Дәнді бұршақ дақылдарын жапырақтары бойынша анықтау
- •2.4.18 Тапсырма Дәнді бұршақ дақылдарын жемісіне (бұршағына) қарап анықтау
- •2.4.19 Тапсырма Дәнді бұршақ дақылдарының негізгі түрлерін анықтау
1.1.1 Тапсырма Топырақ кесіндісін сипаттау.
Жалбдықтар мен заттар: компас, күрек, пышақ, метрлік лента, 5-10% НСl, тамшылатқыш, су, дәптер, түрлі түсті қарандаштар.
Топырақты морфологиялық зерттеу үшін барлық кабаттары көрінетіндей етіп аналық (көбінесе құм) қабатқа немесе ыза суға дейін терендігі 150-250 см топырақ кесіндісін қазады.
Тапсырманы орындау
1) зерттелелетін топырақты рельефі, өсімдіктері, топырағы бойынша жан-жақты сипаттайтын жерді анықтау (жолдың бойынан, ауыспалы егістердің және т.б. егістердің шекараларынан алуға болмайды);
2) қазып біткенде шұңқырдың мандай бетіне күн жарығы тікелей түсетіндей етіп, ұзындығы 120-200 см, көлденені 70-80 см орын белгілеу;
3) мандайын және екі жақ қабырғасын тік, ал артқы жағын адам түсетін (отыратын) етіп, 40-50 см сайын баспалдақ жасап, шұңқыр қазу. Шұңқырды көмерде әр қабатты өз орнына салу үшін беткі шірік аралас қабатты бір бөлек, астыңғы шіріксіз қабатты бір бөлек үйеді;
4) кесіндіні сипаттау алдында күнделік дәптерге кесіндінің номерін, орнын, рельефін, өсімдіктер аттарын, жердің типін (егістік, бау, шабындық, тың жер), ыза судың жер бетінен қашықтығын жазады;
5) маңдай қабырғаны қайтадан жұқа аршып, бояуы, тығыздығы, жаңа түзінділері, т.б. белгілері бойынша генетикалық қабаттардың шекараларын қазан пышақпен сызып белгілеу және сантиметрлік лента мен әрбір қабаттардың қалындығын төмендегі тәртіппен жазу керек;
6) қабаттар (А0, А1, А2, В1, В2, және т.б.), олардың орналасу тереңдігі, қалыңдығы (мысалы, А0 – 0-3 см, А1 – 3-18 см және т.б.), бояуы (бір түсті және бірнеше түсті болады);
7) қабаттардың ылғалдылығы егістікте (далалықта) қолмен анықталады: құрғақ топырақтың қолға салқындығы білінбейді, ұгіткенде шаңға айналады, ылғалдау топырақ шанданбайды, үгілмейді, қолға аз салқындық береді, құрғатқанда ағарады, ылғал топырақ қолға қысқанда бірігеді, қолды салқындатады, сүзгі (фильтр) қағазға салып қысқанда қағаз ылғалданады, кепкенде ағарады, өте ылғал топырақты уысқа қысқанда ылғал қолға жұғады, бірақ саусақтар арасынан шықпайды, қысылған формасын сақтайды; сулы топырақ уысқа қысқанда, саусақтар арасынан су шығады.
Егер шұңқырдың тереңдігі ыза суға жетсе , онда оның деңгейін анықтайды. Ол үшін алғашқы суды төгіп тастап, 30 минуттан кейін жиналған судың бетінің (айнасының) жер бетіне дейінгі қашықтығын өлшейді;
8) гранулометриялық құрамы бойынша әрбір қабат (қабатша) құм, құмайт, жеңіл сазды, орташа сазды, ауыр сазды, саз екені жазылады;
9) әрбір қабаттағы топырақ структурасының типі (куб тәрізді тип – ірі кесекті, кесекті, ұсақ кесекті, шаңды, жаңғақша, ірі дәншелі, ұнтақ; призма тәрізді тип-бағаналы, ірі призмалы, призмалы, ұсақ призмалы, жұқа призмалы; тақта тәрізді тип-сланецті табақшалы, жапырақша, қабыршақты, ұсақ қабыршақты) белгіленеді;
10) топырақтың тығыздығы – бос, тығыз, өте тығыз деп жазылады;
11) жаңа түзінділер және қосындылар;
12) HCI-дан қайнауы. Тамшылатқыш арқылы кесекшеге қышқылды тамызып анықтайды. Мұнда қышқыл мен карбонаттардың (CaCO3, MgCO3) әрекеттессуінен көбік түрінде CO2 бөлінеді. Күшті, орташа, әлсіз қайнауына қарай карбонаттардың шамасын болжайды;
13) бір генетикалық қабаттан екінші қабатқа өту шекарасының (тілше, қалташа, толқынша, бір қалыпты немесе күрт ету және т.б.) белгілері жазылады;
14) алынған мәліметтерді дәптерге төмендегі формамен түсіру керек
1.1.1 кесте – Топырақ кесіндісін сипаттау
қабат-тар |
қабат-ң (қабатш-ң) қалыңдығы |
түсі |
ылғал- дылығы |
грану-лом. құрамы |
струк-турасы |
құры-лымы |
қосын-дылар, жаңа түзінділер |
қабат. аралық өтпе ерек-ше-рі |
HCI-дың қайнауы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
15) топырақтың көгістенуін анықтау. Темірдің оксиді болса (бұл батпақтану процесінде жүреді), топырақ кесекшесі қызыл қан тұзының ерітіндісін (темір синеродты калий – K3Fe(CN)6 тамызғанда көгістенеді;
16) қабаттарды сипаттап болғаннан кейін топырақ кесіндісін дәптерге түрлі-түсті қарындаштармен сызып, тамырлардың таралуын, жаңа түзінділердің орналасуын, ыза судың деңгейін және т.б. белгілейді;
17) генетикалық қабаттардың, олардың ерекшеліктерін есептей отырып, топырақ типін, типшесін, түрін, әртүрлілігінін анықтайды және аграномиялық құндылығын, құнарлылығын арттыру шараларын белгілейді, ал үлгі топырақтарды зертханалық талдаудан өткізгеннен кейін нақты қорытынды жасайды.