- •1 Егіншілік және агрохимия негіздері
- •1.1 Топырақ морфологиясы және оны зерттеу әдістері
- •Көлденеңіңің мөлшері
- •1.1.1 Тапсырма Топырақ кесіндісін сипаттау.
- •1.1.2 Тапсырма Топырақ үлгілерін алу және оларды химиялық талдауға (анализге) дайындау
- •1.1.3 Тапсырма Топырақ монолиттерін алу
- •Монолитті сипаттау
- •Қара топырақтың монолитінің сипаттамасы
- •Қызыл қоңыр топырақтың монолитін сипаттау
- •1.2 Топырақтың гранулометриялық (түйіршік) құрамы және оны зерттеу әдістері
- •1.2.1 Тапсырма Топырақтың гранулометриялық құрамын оның саз бөлшегін сумен шайдыру арқылы анықтау
- •1.2.2 Тапсырма Топырақтың гранулометриялық құрамын
- •1.2.3 Тапсырма Топырақтың гранулометриялық құрамын далалық жағдайда “ылғаудау” арқылы анықтау (н.А.Качинский әдісі)
- •1.2.4 Тапсырма Топырақтың гранулометриялық құрамын анықтау үшін органолептикалық әдісті қолдану
- •1.2.5 Тапсырма Топырақтың гранулометриялық құрамын
- •1.3 Топырақтың структуралық құрамы және структуралық агрегаттардың беріктігі, оларды анықтау
- •1.3.1 Тапсырма Топырақтың структурасын анықтау
- •1.3.2 Тапсырма Топырақтың структуралық агрегаттарының беріктігін н.И. Саввинов әдісі бойынша анықтау
- •1.3.3 Тапсырма Структуралық агрегаттардың беріктігін н.И.Никольский әдісімен анықтау
- •1.4 Топырақтың физикалық қасиеттері және оларды анықтау
- •1.4.1 Тапсырма Топырақтың қатты фазасының тығыздығын аңықтау
- •1.4.2 Тапсырма Топырақтың құрылым тығыздығын (көлемдік массасын) анықтау
- •1.4.3 Тапсырма Топырақтың куыстылығын анықтау
- •1.5 Топырақтың сулық қасиеттері және оларды анықтау
- •1.5.1 Тапсырма Топырақтың гигроскопиялық ылғалдығын анықтау
- •1.5.2 Тапсырма Максимальды гигроскопиялық ылғалдықты және өсімдіктің солу ылғалдығын анықтау
- •1.5.3 Тапсырма Топырақтың далалық ылғалдылығын анықтау
- •1.5.4 Тапсырма Топырақтың су сыйымдылығын анықтау
- •1.5.5 Тапсырма Топырақ ылғалдылығын және топырақтағы су қорын массалық әдіспен анықтау
- •1.5.6 Тапсырма Топырақтың өнімдік ылғалдық қорын (запасын) анықтау
- •1.5.7 Тапсырма Суару нормасын анықтау
- •1.5.8 Тапсырма Топырақтың су өткізгіштігін анықтау
- •1.5.9 Тапсырма Топырақтың су көтергіштік қабілетін (капиллярлылығын) анықтау
- •1.6 Ауыспалы егістер
- •1.6.1 Тапсырма Негізгі далалық дақылдардың алғы дақылдармен танысу және ауыспалы егістердің схемасын құру
- •1.6.1 Тапсырма
- •1.6.2 Тапсырма
- •1.6.3 Тапсырма
- •1.6.4 Тапсырма
- •1.7 Топырақты өңдеу
- •1.7.1 Тапсырма Топырақ өңдеу тәсілдерімен және топырақ өңдейтін машиналар жүйесімен танысу
- •1.7.2 Тапсырма Топырақ өңдеудің сапасының негізгі көрсеткіштері мен оны бағалаудың тәсілдері
- •1.7.3 Тапсырма Әртүрлі дақылдарды өсіруге жер өңдеу тәсілдерін зерттеу және оны қысқаша негіздеу
- •1.8 Егістіктердің арамшөптермен ластануын есепке алу тәсілдері
- •Сандық тәсілдері
- •Егістікте арамшөп қабаттылығын анықтау өлшемі
- •1.8.1 Тапсырма Егістіктің арамшөптермен ластануын сандық – салмақтық әдіспен анықтау
- •Тапсырманы орындау
- •1.8.2Топырақтың арамшөптердің тұқымымен ластануын есепке алу
- •1.9 Топырақтың органикалық заты
- •1.9.1 Тапсырма Топырақтың органикалық затын күйдыру арқылы анықтау
- •1.9.2 Тапсырма Топырақтағы еритін және ерімейтін органикалық заттардың мөлшерін анықтау
- •1.10 Топырақ гумусы
- •1.10.1 Тапсырма Топырақ гумусының әртүрлі формаларын сапалық анықтау
- •1.10.2 Тапсырма и.В.Тюрин әдісі бойынша топырақ гумусын анықтау
- •1.11 Топырақтың химиялық құрамы, қасиеттері және сіңіру қабілеті
- •1.11.1 Тапсырма Топырақтың механиқалық сіңіру қабилетін анықтау
- •1.11.2 Тапсырма Топырақтың физиқалық сіңіру қабілетін анықтау
- •1.11.3 Тапсырма Топырақтың физика-химиялық немесе ауыспалы сіңіру қабілетін анықтау
- •1.11.4 Тапсырма Топырақтың химиялық сіңіру қабілетін анықтау
- •1.12 Өсімдіктердің топырақтағы қөректік заттары
- •1.12.1 Тапсырма Дисульфофенол қышқылың қолдану арқылы нитраттарды анықтау
- •1.12.2 Тапсырма Жеңіл гидролизденетін азотты и.В. Тюрин және м.М. Кононова бойынша анықтау
- •1.12.3 Тапсырма Жылжымалы фосфорды б.П. Мачигин әдісімен анықтау
- •1.12.4 Тапсырма Карбонатты топырақтардағы жылжымалы калийді п.В.Протасов өдісімен анықтау
- •1.12.5 Тапсырма Калийді және натрийді жалынды фотометрде анықтау
- •1.12.6 Тапсырма Калийдің және натрийдің (кальций мен магнийдің) ауыспалы катиондарын Шолленбергер әдісімен анықтау
- •1.12.7 Тапсырма Кальций және магнийдің ауыспалы катиондарын комплексометриялық әдіспен анықтау
- •1.13 Топырақтың сулық ерітіндісін (сығындысын) талдау
- •1.13.1 Тапсырма Сулық сығындыны дайындау
- •1.13.2 Тапсырма Суда еритін заттардың жалпы жиынтығын анықтау (құрғақ қалдық)
- •1.13.3 Тапсырма Суда еритін минералдық заттардың жалпы жиынтығын анықтау (күйдірілген қалдық)
- •1.13.4 Тапсырма Сулық сығындының сілтілігін анықтау
- •1.13.4 Тапсырма Хлор-ионды анықтау
- •1.13.5 Тапсырма Сульфат-ионды анықтау
- •1.13.6 Тапсырма Калий мен натрий иондарын анықтау
- •1.13.7 Тапсырма Кальцийді және магнийді анықтау
- •1.13.8 Сульфаттарды және кальцийді сапалық анықтау
- •1.14 Топырақтың қышқылдығы (топырақ ерітіндісінің реакциясы)
- •1.14.1 Тапсырма Топырақтың актівті және ауыспалы қышқылдығын анықтау
- •1.14.2 Тапсырма Топырақтың гидролитикалық қышқылдығын Каппен әдісімен анықтау
- •1.15 Топырақ карталары және картограммалар
- •2 Өсімдік шаруашылығы
- •2.1 Тұқымтану негіздері
- •2.1.1 Тұқымның қалыптасуы, толысуы, пісуі
- •2.1.2 Тұқымның әртүрлі сапалылығы
- •2.1.3 Тұқым тыныштығы мен тіршілікке қабілеттілігі
- •2.1.4 Тұқымның өнуі және егін көгінің пайда болуы
- •2.1.5 Тұқымның далалық өңгіштігі, оның әртүрлі факторлар мен жағдайларға байланыстылығы.
- •2.1.6 Тұқымның жарақаттануы және оны азайтудың шаралары
- •2.2 Тұқымның себу сапасы және оны анықтау
- •2.2.1 Тапсырма Тұқым тазалығын анықтау
- •2.2.2 Тапсырма Тұқымның өну энергиясын және өнгіштігін анықтау тазалығын анықтау
- •2.2.2 Тапсырма Тұқымның ылғалдылығын анықтау
- •2.2.3 Тапсырма 1000 тұқымның массасын анықтау
- •2.2.4 Тапсырма Тұқымның себуге жарамдылығын анықтау
- •2.2.5 Тапсырма Тұқымның себу мөлшерін есептеу
- •2.2.6 Тапсырма
- •2.3 Өсімдік өнімдерін бағдарлау
- •2.3.1 Өнім бағдарлаудың негіздері
- •2.3.2 Өнім мөлшерін фар кірісімен анықтау
- •2.3.3 Өсімдіктердің өнімділігін ылғал мөлшерімен анықтау
- •2.3.4 Өнімді егістің жапырақ бетінің ауданымен болжау
- •2.3.5 Фотосинтездің таза өнімділігін (фтө) анықтау
- •2.3.7 Ең қолайлы сабақ жиілігін бағдарлау
- •2.4 Өсімдіктау негіздері
- •2.4.1 Тапсырма Астық тұқымдастарды дәні бойынша анықтау (дәннің ерекше сипатты белгілерімен танысу).
- •2.4.3 Тапсырма Астық тұқымдастарды өскініне қарап анықтау
- •2.4.4 Тапсырма Астық тұқымдастарды өсімдік мүшелеріне қарап анықтау (құлақшасы мен тілшігіне қарап)
- •2.4.5 Тапсырма Астық тұқымдастарды гүл шоғырына қарап анықтау
- •2.4.6 Тапсырма Бидай түрлерін анықтау және сипаттау
- •2.4.7 Тапсырма Жұмсақ және қатты бидайдың түрлерін анықтау
- •2.4.8 Тапсырма Арпаның маңызды түрлері мен түр тармақтарын анықтау
- •2.4.9 Тапсырма Сұлының маңызды түрлерін анықтау
- •2) Келесі форманы пайдалана отырып сұлы түрлерін сипаттау
- •2.4.10 Тапсырма Жүгерінің түрлері мен түр тармақтарын анықтау
- •2.4.11 Тапсырма Тарының түрі мен түр тармақтарын анықтау және сипаттау
- •2.4.12 Тапсырма Құмайдың түр тармақтары мен топтарын анықтау және сипаттау
- •2.4.13 Тапсырма Күріштің топтарын сипаттау Oryza sativa l.
- •2.4.14 Тапсырма Қарақұмықтың түр тармақтары мен әртүрлерін анықтау және сипаттау
- •Түр тармақтарының ерекшеліктері
- •2.4.15 Тапсырма Бұршақ тұқымдас дақылдарды дәнібойынша анықтау
- •Дәнді бұршақ дақылдарын тұқымына қарап анықтау кілті
- •2.4.16 Тапсырма Дәнді бұршақ дақылдарын өскіні бойынша анықтау
- •2.4.17 Тапсырма Дәнді бұршақ дақылдарын жапырақтары бойынша анықтау
- •2.4.18 Тапсырма Дәнді бұршақ дақылдарын жемісіне (бұршағына) қарап анықтау
- •2.4.19 Тапсырма Дәнді бұршақ дақылдарының негізгі түрлерін анықтау
1.5.4 Тапсырма Топырақтың су сыйымдылығын анықтау
Топырақтың толық немесе ең үлкен су сыйымдылығы деп оның барлық қуыстары сумен толып, толық қаныққандағы судың максимальды мөлшерін атайды. Бұл ретте топырақ ылғалдылығының көлемдік проценді оның жалпы қуыстылығымен бірдей болады. Сондықтан топырақтың толық су сыйымдылығы (ТСС) оның жалпы қуыстылығымен (ЖҚ) есептеледі. Егер толық cу сыйымдылықты көлемге процентпен есептесе, онда ТСС=ЖҚ, ал ТСС г құрғақ топырақ массасына процентпен көрсетілген болса, онда
ТСС = |
ЖҚ ҚТ |
, |
(15) |
мұндағы ҚТ – топырақ құрылымынның тығыздығы, г/см3,
ЖҚ – жалпы қуыстылық, % (топырақ көлеміне есепптегенде).
Топырақ толық су сыйымдылық жағдайында ұзақ уақыт бола алмайды. Нөсер жауыннан, қар ерігеннен, қанықтырып суарғаннан кейін аз ғана уақыт болады. Табиғи жағдайларда толық су сыйымдылық ыза су жүретін қабатқа тән.
Топырақ ұстап тұра алатын капиллярлық судың максимальды мөлшерін капиллярлық су сыйымдылық дейді. Ыза судың терең жатуында топырақ аспалы түрде ұстап тұра алатын судың (топырақтың мол ылғалдануынан және гравитациялық судың терең қабаттарға сіңіп кетуінен кейін болатын) ең көп мөлшерін жалпы (Н.А.Качинский), немесе ең аз (А.А.Роде), немесе далалық (С.И.Долгов), немесе шекті далалық (В.Г.Розов) су сыйымдылық дейді. Сонымен, топырақтың шекті далалық су сыйымдылығы деп оның далалық жағдайда гравитациялық су ағып кеткеннен кейін ұстап тұра алатын ең жоғарғы нақты су мөлшерін атайды. Ол абсолютті құрғақ топырақ массасына есептегенде құм топырақтарда 4-10%, құмайт топырақта 10-20%, жеңіл және орташа сазды топырақтарда 20-30%, ауыр сазды және саз топырақтарда 30-40% болады.
Далалық су сыймдылықтың мөлшері – маңызды агрономиялық көрсеткіш. Оны білу арқылы дақылдардың сумен қамтамасыз етілу дәрежесін бақылайды, суару мерзімдерін белгілейді.
Көптеген мәдени өсімдіктер үшін оптималды ылғалдылық сол топырақтың толық су сыйымдылығының 60 процентіне немесе шекті далалық су сыйымдылықтың 70-80 процентіне (далалық дақылдар, жеміс-жидек өсімдіктері үшін), 75-90 процентіне (көкеніс дақылдары үшін) тең болады.
Жабдықтар мен заттар: саңылауы 3 мм елеуіштен өткізілген гранулометриялық құрамы әртүрлі 3-4 топырақ үлгілері, ұзындығы 25-30 см, диаметрі 3-4 см бір ұшы аздап кеңейтілген шыны түтіктер, биіктігі 30-40 см ванна, техникалық таразылар (гирлерімен), сүзгі қағаз, дәке, сүлгі, жіп (шпагат), қайшылар.
Тапсырманы орындау
А) капиллярлық су сыйымдылықты (КСС) анықтау
1) шыны түтіктердің кең ұшын сүзгі қағазбен, дәкемен жауып, жіппен қатты байлау және таразыда өлшеп, массасын жазу;
2) түтіктің байланған ұшын алақанмен басып тұрып, ¾ биіктігіне дейін 3 мм елеуіштен өткізілген топырақпен толтыру (топырақты тығыздау үшін шыны түтікті жанынан ұрып отырады);
3) топырақ салынған түтіктерді суы бар ыдысқа (ваннаға) байланған ұшымен 2-3 мм батырып қою;
4) 1-3 тәуліктен кейін түтіктерді судан алып түбін сүлгімен сүртіп, әрқайсысының массасын жазу. Сонан соң түтіктерді суы бар ыдысқа жоғарыдағыдай 1-2 тәулік қойып, қайтадан өлшеу;
5) капиллярлық су сыйымдылықты мына формуламен есептеу
КСС= |
c – b b – a |
100, |
(16) |
мұндағы а – бос түтіктің массасы, г;
b – түтіктің құрғақ топырақпен массасы, г;
с – түтіктің сумен қаныққан топырақпен массасы, г.
Б) толық су сыйымдылықты (ТСС) анықтау
1) капиллярлық су сыйымдылықты анықтағандағы түтіктерді топырағымен ваннадағы суға топырақтың деңгейіне дейін батырып орналастыру;
2) 1-2 тәуліктен кейін түтіктердегі топырақ сумен толық қаныққанда оларды судан алып, сыртын сулгімен сүртіп өлшеу. Сумен толық қаныққанын тексеру үшін түтіктерді 2-рет 1 тәулік суға қою және өлшеуді қайталау;
3) топырақтың толық су сыйымдылығын капиллярлық су сыйымдылықты есептеген формуламен (16 формула) табу.
В) шекті далалық су сыйымдылықты анықтау. Мұнда да толық су сыйымдылықты анықтағандағы пайдаланылған түтіктерді топырағымен бос ыдысқа гравитациялық суы кедергісіз ағып кететіндей етіп орналастыру керек. Шекті далалық су сыйымдылық құм және құмайт топырақтарда 1 тәуліктен, сазды топырақтарда 3-4, саз топырақтарда 5-7 тәуліктен кейін анықталады.
Осы көрсетілген уақыттардан кейін түтіктерді қайта өлшеп, топырақтағы ұстап тұрған судың мөлшерін капиллярлық су сыйымдылықты анықтаған формуламен есептейді.