Дәріс 12 құрама жем технологиясы (комбикормовое производство)

Жоспар

1. Құрама және өндіру үшін шикізаттың жаңа түрлерін пайдалану

2. Құрғақ меласса концентраты

Құрама және өндіру үшін шикізаттың жаңа түрлерін пайдалану

Шикізаттың түр-түрін көбейтіп, оның технологиялық қасиеттерін жақсарту құрама жем өнеркәсібінің аса маңызды және көкейтест мәселелерінің брі болып табылады. СондықтанҚазақстанның астық және оның өнімдерін өңдеу ғлыми-зерттеу институты Алматы филиалы құрама жем өндіру, оның технологиялық және құрылымдық-механикалық қасиеттерін жетілдіре түсу үшін шикізаттың жаңа түрлерін іздестіру жұмыстарын жүргізіп жатыр.

Белокты-майлы концентрат. Қазргі технолгия бойынша мй құрама жемге ерітілген сұйық күйінде қосылуы керек, ал бұл үшін технолгиялық бу және қымбат тұратын арнаулы жабдықтар қажет. Ондай жабдықтар болмауы себепті, май енгзу технлогиясында үлкен кемшіліктер орын алатындықтан әрі бұл әдісті пайдалануға шығын көп жұмсалатындықтан мйды ерітіп енгізу әдісі кеңінен тарай алмай келеді.

Қазақстанның астық және оның өнімдерін өңдеу ғылыми-зрттеу институтының Алматыдағы филиалында академик М.И.Горяевтың басшылғымен қосалқы өнімдер негізінде құрғақ нәруызды-майлы концентраталу жөніндегі жұмыстар аяқталды. Онда 50% май және нәруыз компоненттері болады.Ол Семей ет комбинатында өндіріетін болып отыр.

Нәрузды-майлы концентратты (НМК) сұйық майдың орнына енгізгенде 1 т майды енгізгендігімен салыстырғанда 105,1-105,9 теңге үнемдеуге мүмкіндік береді. НМ концентераты өнімділігі аз және сйық енгізетін қондырғылар мен линиялар жоқ зауыттарда енізугебола береді. Құрама жем өнеркәсібінде жіберілетін НМКқзір қолданылып жүрген нормалы-тникалық құжаттардың талаптарын қанағаттандыру тиіс. Ол құрғақ біркелкі ұсақ дисперсті (бытыраңқы) ұнтақ болып табылады; бүріккш-құрғатқышта мал азқтық майдң тзартылмаған немесе тазатыған қан, нәруыз сұйығы немесе олардың қоспасы араластырлған эмульсиясын кептіру әдісі арқлы алнады. Оны өндру технолгиясының нәтижсінде май ұзағырақ сақталады және суситын күйге түседі.

Нәрузды-майлы концентрат жануар тектес шикізатқажатады да физикалық, механикалық жәнетехнолгиялыққасиеттері бойынша құрама жемнің балық және ет-сүйек ұны сияқты сусуқиын компонентті болып есептеледі.

НМконцентраты құрама жемгеэлктронды есептегіш машинаны пайдаланп, есптелген рецепт бойынша қажетті мөлшердеқосады. НМ концентратын құрама жемгеенгзу жөніндегі технолгиялық линияны әрбр құрама жем заводындағы нақты жағдайларға байланысты таңдап алады.

Қазргі қолданылып жүрген линиялар бойынша НМ концентраттарынтаымалдау, үстеп өңдеу және құрама жемге енгізуді жақсарту үшін концентраттарды алдын ала толтрғыштармен араластыруды ұснамыз; құрама жемнің рецебіне кіртін компоненттер – күнбағыстың, сояның немесе мақтаның ұнтақталған шроттары, мал азықынтық ашытқылар, кебек, фосфат, арпа ұны олардың толтырғыштары болып абылады.

Сүзгідегі тұнба. Құрама жем өнеркәсібінде мүлде пайдаланлмайтын шикізаттың тағы бір көзі сүзгідегі тұнба болып табылады. Сүзгідегі тұнба (СТ) кальцийге және органикалық заттарға бай болып келеді (ол республикда жылына200 мың т көлемінде өндіріледі). СТ- қант заводтарының органикалық және минералды мал азықтық қалдықтары. Оны сироптарды тазалап, әкпен ағартып және оларды көмір қышқыл газымен өңдеген кезде алады. Сүзгідегі тұнбалардың шығмы өнделеін қант қызылшасы массасының 8-10% -тін құрады, мұнң өзі құтарға арнап кальций бойнша теңестрілген 1,8-2 млн т құрама жем өндіруге мүмкіндік бреді. Ал сүзгідгі тұнбаны азық өлшемне айналдрғанда 30 мың т-данасад.

Еліміздегі қант заводтарының сүзгідегі тұнбасын пайдалану Ресей мен Украинадан әкелінетін борды тасымалдау шығынынан азайтады. Табиғикүйінде СТ-ның құрамында 45% -ке дейін су болады.да оны сақтау тасымалдау және технлогияны қолдану қиынға соғады.

Оның қоректік заттарын сақтап қалудың тиімді жолы-кептіру. Солай дайындалған сүзгідегі тұнба сұр түсті сусымалы ұнтақ болып табылады.

Сүзгідегі ұнба сонымен қатар энергия және нәруыз қажетін ішінара толықтыру үшін де қолданылуы мүмкін. Бұл талап күл өлшерініңнормасымен (83%-тен аспауы керек) және протеин деңгейімен реттеледі. Ұсақ дисперсті (бытраңқы) күйде болғанда ғанасүзгідегі тұнбаны тиімді пайдалануға болады. Ірілік нормасы мынадай: ұясы 2 мм електеқалатын 12%-тен аспауытиіс.

Сүзгідегі 10 г тұнбаның энергиялық құндылығы 64,92 ккал алмасу энергиясына тең, жалпы қоректілігі -0,28 азық өлшемі. Дымқылдығы 5% -тен аспайтын сүзгідегі тұнба жақсы сақталады. Оны қауіптенбей пайдалануға болатын мерзімі-1 жылға дейін.

Сүзгідегі тұнбаны кальцийге бай жем көзі ретінде жұмыртқалайтын тауықтарға берген дұрыс, өйткені жұмыртқаның қабығы түзілуі үшін кальций көп қажет. СТ пайдалану тиімділігі құрама жемдігі компоненттерді ұштастыру сипатына байланысты. Мысалы, егер құрамында дәнді өсімдік нәруызды компоненттер болса, сүзгідегі тұнбаны пайдалану тиімділігі арта түседі.

Құрғақ меласса концентраты. Сұйық мелассаны құрамы жемге қосудың бірсыпыра қиындықтары бар. Оның ең бастылары- өнімі жоғары жабдықтар жоқ, мелассаны қосуға және меласса қосылған құрама жемді сақтауға аоналған линиялардың шектеулі болуы.

Еліміздің Астық және оны өңдеу ғылыми-зерттеу институтының Алматы филиалы меласса мен сүзгідегі тұнбаны пайдалану негізінде құрғақ меласса концентратын алып, оны пайдалану жөнінде зерттеулер жүргізді. Бұл үшін ұсынылған технлогиялық схема бойынша сүзгідегі алдын ала кептірілген тұнбаны мелассамен белгілі бір пропориябойынша араластыруға, содан соң алнған құрғақ меласса өнмін бірте-бірте талапқа сәйкескондицияға жеткізуге болады.

Тәжірбие нәтижелері сүзгідегі тұнбаның ылғалдығын 5 %-ке дейін жеткенше құрғатып, оны мелассамен 2:1 ара қатынасындай етіп араластыру керек екендгін көрсетті.

Құрғақ меласса концентратын алудың технологиялық схемасы мынадай операциялардан тұрады: тасымалдау, мелассаны мөлшрлеу; қоспаны алдын ала араластыру және ұнтақтау.

Жаңа өнімде (ҚМК) едәуірмөлшерде органикалық және минералдық заттар (азотғ бірқатар алмастыруға болмайтын амин қышқылдары, қант, микроэлементтер) бар. Технолгиялық қасиеттері бойынша ол құрама жем талаптарына сәйкескеледі және концентрат дән компоненттеріне жақындай түседі.

Құрғақ меласса концентратын мал азығына- құрама жемге қосып бергенде оның тиімділігі жоғары болатындығын тәжірбиелердің нәтижелері көрсетті.

Мал азғындық цеолит қосымшасы. Шығыс Қазақстан облысындағы Тайжүзген кен орнынан алынған цеолит құрамында ерекшелігі- ұсақ бытыраңқы және технологиялық қасиеттерді жақсы. Оны мал мен құстың қорегіне минералдық қосымша ретінде пайдаланғанда азықтың қоректік заттарының снмділігін жақсартып, тәулгіне қосатын салмағн арттырады және бір өлшем өнімге жұмсалатын шығынды азайтады. Ұсақ Цеолиттң әсерінен мал мен құстық физиологиялық күйі жақсарады, ауруларға төзімділігіартады, малдың өлім-жітімі азаяды. Бұл минералдың ерекшелігі- оның радиоизотоптарды сіңіре алатындығы және организмнен ауыр металдарды шығара алатындығы.

Малға арналған цеолит туфы ұсақ шашыраңқы сусымалы сұр-қзғылт, бөлшегінің ірілігі 1 мм-ден кем емес ұнтақ, құстарға арналған бөлшегі 1-3 мм шашыраңқы ұнтақ болып табылады. Механикалық жолмен жақсы тасымалданады, қоймада ақтағанда жабысып қалмайды, еркін сусып құйылады. Өнерәсіпте оны бос күйінде, қорғаныш қағаз немесе желімделген полэтилен қапшқтарға салып шғрады.

Ылғалдылығы 12% -ке дейін жететін табиғи цеолиттерді құрама жемге қосып, малға және құсқа жаына қарамастан 1 %–тен 4% –ке дейін береді.

Жас ірі қараға, қойға, тораға және бордақыдағы шоқаларға беріп, зотехникалық зерттеулер жүргізгенде құрама цеолит қосып бергенде тірілей салмағы 3,4-11,9% - –ке дейін артқан. Тауықтардың радионына

3-4% -цеолит қосып бергенде оларжың жұмыртқалағыштығы артып, жұмртқаның сапасы жақсарған, жұмсалатын жем 8-ке азайған.

Құрама жем заводтарындағы, құс фабрикаларының азық дайындайтын цехтарында, шаруашылықтарда, фермерлер шаруашылығында пайдаланатын құрама жемді ғылыми тұрғыдан негіздеп, цеолит қосымшалармен байыту қосымша көптеген тонна мал шаруашлығы өнімін алуға, төл мен құстардың өлім-жітімін азайтуға мүмкіндік береді.

Зерттеулердің нәтижлері мал шаруашылғында цеолит үшін жұмсалған әр теңгеден шаруашылық қосымша 12-20 теңге пайда алатынын көрсетеді.

Тайжүзген кен орнындашығарылып, мал азғына қосылатын цеолитке ынадай нормалы – техникалық құжаттар жасалған: ТУ8РК-60-92 «Мал азағандық цеолит қосымшасы»; мал азықтық цеолит қоымшасын өндіру жөніндегі технологиялық нұсқау, мал азықтық цеолит қосымшасын құрама жем өнеркәсібінде және ауыл шаруашылығында пайдалану жөніндегі ұсыныстар.

Бақылау сұрақтары

1. Құрғақ меласса концентраты туралы айтыңыз

2. Сүзгідегі тұнба

Қолданылатын әдебиет

1. Есіркеп Г.Е. Өңдеу өндірісінің арнайы технологиясы: оқулық. 1-ші бөлім [Мәтін]: оқулық/Г.Е. Есіркеп, М.И. Құтыш, С.Б. Ермекбаев. – Астана : С.Сейфуллин атындағы ҚазАТУ, 2013. – 169 б.

2. Бектурганова А.А. Технология перерабатывающих производств: учебно-справочное пособие. Часть 4 [Текст]: учебная/ А.А. Бектурганова, А.М.Омаралиева, Ж.Е. Сафуани, Н.С. Машанова.- Астана : ТОО"Дәме", 2011.- 116 c.

3. Ізтаев Ғ.И. Астықтану және диқаншылық негіздері [Мәтін] : оқулык : оқу құралы/ Ғ.И. Ізтаев, Б. Отыншиев.- Алматы, 1994.- 224 б.