2. Иінді бастың есептеу тәртібі.

Шатунның иінді басының негізгі конструкциялық өлшемдері 10.9-кестеде берілген.

10.9-кесте

Иінді бастың өлшемдері	Өзгеру шектері
Шатунды мойынның диаметрі	(0,56-0,75)D
Төсеніш қабырғасының қалыңдығы : Жұқа қабырғалы Қалың қабырғалы	(0,03-0,05) 0,1
Шатунды болттар арасындағы қашықтық	(1,30-1,75)
Иінді бастың ұзындығы	(0,45-0,95)

10. Инерционды күштердің әсерінен батың қақпағының кернеуі.

Конструкторлық факторлардың әсерін толық есепке алудың мүмкінсіздігі салдарынан иінді бастың дәлдік есебі біршама күрделенеді. Шатунның иінді басының жуық есептеуінде басша қақпағының II — II орта қимасындағы енгізу процесі басында максимал мәніне жететін Р_jp(МН) инерционды күштердің әсерінен болатын кернеу анықталады.

Р_jp=–ω²_x.xmaxR[(m_п+m_ш.п)(1+λ)+( m_ш.к+m_кр)]·10^-6,

мұндағы: : m_п — поршеньді топтың массасы, кг;

m_ш.п и m_ш.к — сәйкесінше ілгері – кейінді және айналмалы қозғалыс жасайтын шатунды топтардың миассалары, кг;

m_кр≈ (0,20÷0,28) m_ш — иінді басша қақпағының массасы, кг;

m_ш — шатунды топтың массасы, кг

68

11. Қыстырмалардың деформациясын есепке алып, қақпақтың иілу кернеуі (мПа):

σ_из=

мұндағы: С_б — шатунды болттардың арасындағы ара қашықтық, м;

J_в=l_кt_в³ және J= l_к(0,5Сб–r1)³—сәйкесінше қыстырма мен қақпақтың есептеу қимасының инерция моменті, м⁴;

W_из=l_к(0,5С_б—r₁)²/6 — қатаңдық қабырғаларын есепке алмай, қақпақтық есептеу қимасындағы қарсылық моменті, м³;

r₁=0,5(d_ш.ш+2t_в) — иінді бастың ішкі радиусы , м;

d_ш.ш — шатунды мойынның диаметрі, м;

t_в — қыстырма қабырғасының қалыңдығы, м;

F_в=l_к ·0, 5 (C_б— d_ш.ш) — есептеу қимасындағы қақпақ пен қыстырманың жалпы ауданы, м².

σ_из мәндері 100 — 300 МПа шегінде өзгереді.

Карбюраторлы қозғалтқыш шатунның иінді басын есептеу мысалы.

Динамикалық және шатунның поршеньді басының есебінен аламыз: иіннің радиусы R=0,039 м; поршеньді топтың массасы m_п=0,478 кг; шатунды топтың массасы m_ш=m_шп + m_шк = 0,197 + 0,519 = 0,716кг; айналудың бұрыштық жиілігі ω_х.xmax=628 рад/с; λ =0,285. Кесте 9 бойынша қабылдаймыз: шатун мойнының диаметрі d_ш.ш= 48мм; қыстырма қабырғасының қалыңдығы t_в=2 мм; шатунды болттар арасындағы ара қашықтық С₆ = 62мм; иінді бастың ұзындығы l_к = 26мм.

Максималды инерция күші

Р_jp=–ω²_x.xmaxR[(m_п+m_ш.п)(1+λ)+( m_ш.к–m_кр)]·10^-6== – (628)²· 0,039[(0,478+0,197)(1+0,285)+(0,519–0,179)]·10^-6=–0,0186 МН,

мұндағы: m_кр = 0,25m_ш=0,25 · 0,716 = 0,179кг.

Есептеу қиманың қарсылық моменті

W_из = l_к(0,5с_б –r₁)²/6=0,026(0,5·0,062 - 0,026)²/6 = 1,08·10^-7м³,

мұндағы: r₁ = 0,5(d_ш.ш+2t_в)=0,5(48+2·2) = 26мм — иінді бас пен шатунның ішкі радиусы.

Қыстырма мен қақпақтың инерция моменті:

J_в=l_кt_в³ = 26· 2³ ·10^-12 =208·10^-12м⁴;

69

J= l_к (0, 5Сб–r₁)³·10^-12 =26(0, 5·62–26)³–10^-12= 3250·10^-12м⁴.

Қақпақ пен қыстырманың иілу кернеуі:

мұндағы: F_г=l_к 0,5(с₆–d _{ш. ш})=26·0,5(62–48)·10^-б = 0,000182 м².