§ 97. Вазнфан задан калима. Задан калима хамчун яке аз ун­сурхои системаи фонетикии забон вазифаи ба худ хос дорад.

Вазнфан асосии фонологии зада ин аст, ки вай хамчун масолех дар сохтани таркнб ва с.имои овозии калима иштирок мекунад. За­да фонемахоро дар колиби фопетнкии калима муттахнд намуда, во- хиди яклухти овознро ба вучуд меорад. Ин вазнфан зада дар он эмали мешавад, ки ба воситаи зада яке аз хнчохои калима памоён- тар талаффуз мешавад ва хнчохои днгарро дар атрофи хичои зада­ток мутгахид месозад. Калимахои зардолу, пахта, сабзй. кабуд тан­хо аз силсилаи фонемахо ибораг нестанд. Барои шниохтани ин ка­лимахо мавчудиятн зада дар хичои охири онхо низ шарт аст.'

Вазифаи калимафарккунии зада бо чуфти калимахои навъи «мад-омад. t узар-гузар, барор-барор. кнрб-кйро, чарй-чаро, барДошт- Оардошт, офарйн-бфарин махдуд намешавад. Вазнфан калимафарк­кунии зада, ки аз вазифаи асосии калнмасози он cap мезанад (калнма пеш аз он ки фарк карда шавад, бояд сохта шавад), хаман калима­хои забонро фаро мсгирад. Чуфти калнмахое, ки танхо аз руи чон задаашон фарк мекунанд, мпкдоран каманд, аммо калнмахое, ки мустакилияти фонетнкиашон хамчун вохиди лексики ба мавчудиятн зада дар яке аз хнчохои онхо вобаста аст, аксарнити мутлаки л\татн забонн точнкиро ташкнл медиханд. Тагьир доланн чоп зада дар ин Гу­на калимахо ба он оварда мерасонад. ки калима мустакилияти фо­нетикии худро аз даст дода. ба калнмаи дигар табдил меёбад, ё та-

оо

моман аз байн мсравад. Махз ба туфайли нобастагни мai.no ва тар­киби овозхо ба зада симои умумни калима ба вучуд меояд, ки 5а воситаи он мо калимахои алохидаро мсшнноеем ва аз калимахои дигар фарк мекунем.

Задай калимаи забони точикй ба туфайли гупогунчон барон фарк кардани: а) хиссахон нут— андбз (нем) андоз (феъл), су- зон (сифат—сузон (фсъл), офарин (нем)— офарин (нидо): б) кали­маи мураккаб аз ибора мардикор — марди кор, чорсу — чор су, чор по — чор по, шахриер — шархи ёр ва гайра истифода шуда метавонад.

КАЛИМА ВА МОРФЕМАХ.ОИ БЕЗАДА

§ 98. Дар талаффузи алохида, берун аз бофтахои гуногун ка­лимахои ёрирасон, морфемахо ва хатто фонемахо мнели калимахои муста кил дорон зада мебошанд. вале дар матн, дар таркиби вохнд­хои аз худ каломтар онхо хамеша чустакнлияти якхелан фонетики надораид ва хамаашон бо зада талаффуз намешаванд. Дар таркиби бофтахои гуногуии забоин як гурухи калимахо ва морфемахо задан худро сует, гурухи дигарн ои.\о онро гум мекунанд. Онхо дар гирдн ка лимахои заданок муттахид шуда, як вохидн яклухти фонетикиро ба ву­чуд меора.нд.

§ 99. Ин гуна калимаю морфемахо вобаста ба чоишон нисбат ба калимахои заданок ба ду гурух чудо мешаванд:

а) морфемахое, кн пеш аз калимаи заданок (нроклитикахо) б) морфемахое, ки баъд аз калимаи заданок (эклитикахо) меоянд. янд.

Дар забони имрузаи точикй ба гурухи нроклитикахо калимахои зерин дохи л мешаванд:

а) пешояндхои аелни содда: аз. бар. бо, ба, бс, бар, то. дар, аз хона, бо калам, бе яахмат, дар рох, то Душанбе;

б) пайвандакхои паихами чи... чи: Чи дар дафзу чи дар фикру чи дар кор;

■в) пайвандаки чудоии ё... ё: Агар пул ба дает орад, камтар орди чуворнмакка ё чав, лаблабу ё сабзй... харида мемонд;

г) пайвандаки пайвасткунандаи ва: Май ва хохарам. Онхо аз моими фаромаданд ва ба назди ране омаданд.