- •1. Тэорыя літаратуры як галіна навукі
- •2. Змест, мэты і задачы курса «Тэорыя літаратуры», яго структура
- •1. Ранні этап у развіцці тэарэтыка-літаратурнай думкі
- •2.1. Агульная характарыстыка развіцця тэарэтыка-літаратурнай думкі ў хіх — пачатку хх стст.
- •2.2. Міфалагічная школа
- •2.3. Біяграфічны метад
- •2.4. Культурна-гістарычная школа
- •2.5. Параўнальна-гістарычны метад
- •6. Псіхалагічная школа
- •7. Фармальны метад
- •Сацыялагічны метад
- •3.1. Агульная характарыстыка развіцця тэарэтыка-літаратурнай думкі ў сярэдзіне — другой палове хх ст.
- •8. Псіхааналітычная школа
- •9 «Новая крытыка»
- •8. Фенаменалагічная школа
- •9. Літаратуразнаўчая герменеўтыка
- •10. Структуралізм. Постструктуралізм. Дэканструктывізм
- •11. Тэарэтыка-літаратурная думка на беларусі
- •12. Азначэнне мастацтва
- •Творчы характар мастацтва. Мастацтва як з’ява эстэтычная
- •13. Мастацкі вобраз
- •14. Віды мастацтва. Некаторыя асаблівасці класіфікацыі і сістэматызацыі відаў мастацтва
- •15. Пазнавальны аспект мастацтва
- •16. Аўтарскі пачатак у мастацтве
- •17. Мастацтва ў суаднесенасці
- •З іншымі формамі грамадскай свядомасці,
- •Галінамі культуры
- •І творчай дзейнасці людзей
- •18. Паняцце літаратуры. Генезіс і эвалюцыя мастацкай славеснасці і поглядаў на яе
- •19. Мастацкія магчымасці слова
- •20. «Нярэчыўнасць» вобразаў у літаратуры. Слоўная пластыка
- •21. Прасторава-Часавыя магчымасці мастацкай літаратуры 1
- •22. Пазнавальныя магчымасці літаратуры, яе ярка выражаныя праблемнасць і інтэлектуалізм
- •23. Месца і роля літаратуры ў агульнай мастацкай «сям’і». Літаратура ў сучасным тэхнізаваным свеце
- •24. Літаратура і міфалогія
- •25. Успрыманне літаратуры і праблема «чытач — аўтар». Рэцэптыўная эстэтыка
- •. Гісторыка-функцыянальнае вывучэнне літаратуры
- •26. Літаратурная крытыка як адзін з істотных кампанентаў і фактараў функцыянавання літаратуры
- •27. Тыпы Літаратуры паводле
- •Мастацка-эстэтычных вартасцей твораў
- •І іх функцыянальнай ролі
- •Ў чытацкай аўдыторыі
- •Белетрыстыка
- •28. Ваганні і змены ў складзе каштоўнасна-функцыянальных слаёў літаратуры. Фактары літаратурнага поспеху
- •29 Агульнае паняцце аб мастацкім творы і асаблівасцях яго складу
- •. Паэтыка. Тэарэтычная паэтыка
- •30. Тэма, праблема, ідэя
- •. Канфлікт
- •31. «Свет мастацкага твора»: значэнне паняцця
- •32. Агульнае паняцце аб персанажы
- •33. Партрэт персанажа
- •. Формы паводзін персанажа
- •35. Прырода ў мастацкім творы. Пейзаж
- •36. Час і прастора ў мастацкім творы
- •37 Дэталь у мастацкім творы
- •38. Сюжэт, яго разнавіднасці, састаўныя часткі і функцыі. Сюжэт і канфлікт
- •39. Склад і спецыфіка мастацкай мовы
- •40. Паняцце мастацкага тэксту. Рамачныя кампаненты тэксту. Тэкст і твор. «Чужое» слова ў тэксце. Інтэртэкстуальнасць
- •41. Паняцце стылю твора. Літаратуразнаўчая стылістыка як навуковая дысцыпліна
- •42. Кампазіцыя
- •43. Прынцыпы навуковага разгляду літаратурнага твора
- •44. Літаратурны род
- •. Літаратурны від і жанр
- •45. Эпас (эпічны род). Сістэма эпічных відаў і жанраў
- •46. Драма (драматычны род). Сістэма драматычных відаў і жанраў
- •47. Лірыка (лірычны род). Сістэма лірычных відаў і жанраў
- •48. Ліра-эпас
- •49. Азначэнне літаратурнага працэсу.
- •50. Праблема пераемнасці і абнаўлення, традыцый і наватарства
- •51. Літаратурныя сувязі і ўплывы
- •52 Стадыяльнасць літаратурнага развіцця.
- •53. Асноўныя стадыі-этапы літаратурнага працэсу на Беларусі
- •54. Барока
- •55. Класіцызм
- •56. Сентыменталізм
- •57. Рамантызм
- •58. Агульнае паняцце аб рэалізме. Шляхі станаўлення і развіцця рэалізму ў сусветнай літаратуры
- •. Рэалізм і сучаснае літаратуразнаўства.
- •59. Натуралізм
- •60. Дэкаданс. Мадэрнізм. Авангардызм. Постмадэрнізм
- •61. Сімвалізм
- •62. Імпрэсіянізм
- •63. Экспрэсіянізм
- •64. Футурызм
- •65. Дадаізм
- •66. Сюррэалізм
- •67. Экзістэнцыялізм
- •68. Школа «плыні свядомасці»
- •69. «Новы раман»
- •70. Драма і тэатр абсурду
37 Дэталь у мастацкім творы
Мастацкай дэталлю (ад франц. détail — падрабязнасць) называецца выразная, красамоўная падрабязнасць у літаратурным творы, якая ў кантэксце набывае значную сэнсавую і эмацыянальна-эстэтычную нагрузку. Да мастацкіх дэталей адносяць звычайна партрэтныя, пейзажныя, моўныя, сітуацыйныя, бытавыя і некат. інш. падрабязнасці. Мастацкая дэталь — самы дробны кампанент мастацкага свету твора. Першапачаткова, на ранніх этапах развіцця прыгожага пісьменства, дэталь усведамлялася як сродак адлюстравання (апісання) аб’ёмнасці прадметнага свету і служыла ў якасці гаранту жыццёвай пераканальнасці і праўдападобнасці. У класічным жа рэалізме яна набывае больш важны і значны статус: з яе дапамогай выяўляецца мастацкая ідэя, галоўная думка твора.
Дэталь — вельмі важны сродак у агульнай вобразна-выяўленчай сістэме твора. Як зазначае Л. Чарнец, «дэталізацыя прадметнага свету ў літаратуры не проста цікавая, важная, пажаданая,— яна непазбежная; кажучы інакш, гэта не ўпрыгожванне, а сутнасць вобраза. Бо ўзнавіць прадмет ва ўсіх яго асаблівасцях (а не проста ўпамянуць) аўтар не ў стане, і менавіта дэталь, сукупнасць дэталей «замяшчаюць» у тэксце цэлае, выклікаючы ў чытача патрэбныя аўтару асацыяцыі. Аўтар разлічвае пры гэтым на ўяўленне, на вопыт чытача, які дабаўляе ў думках недастаючыя элементы» 1.
Мастацкая дэталь «скупа абазначае рысу прадмета, з’явы, чалавека і арыентуе на абагульненне, прэтэндуе на аб’ёмнае ўвасабленне жыцця. Часцей яе шматзначны змест раскрываецца ў творы асацыятыўна, праз збліжэнне са з’явамі, заўважанымі пісьменнікам, і са з’явамі, якіх у творы няма, але яны падказваюцца чытачу яго жыццёвым вопытам, эстэтычным багажом» 2. Уздзеянне мастацкай дэталі на чытача ўзмацняецца тым, што яна, як правіла, паўтараецца, вар’іруецца ў творы.
У залежнасці ад канкрэтнай мастацкай задачы дэталь можа быць як удакладняючай, праясняючай і агаляючай задуму пісьменніка, так і «сэнсавым фокусам, кандэнсатарам аўтарскай ідэі, лейтматывам твора» 3.
Дэталі ў творах могуць быць выдзеленымі, дэманструючымі ўласную значнасць у мастацкай тканіне (у М. Гогаля, Ч. Дзікенса, К. Крапівы) і нейтральнымі, непрыкметнымі, «выпадковымі», працуючымі на падтэкст (у Э. Хэмінгуэя, А. Чэхава, К. Чорнага, В. Быкава). Сустракаюцца і эфектныя, часам экзатычныя дэталі (як правіла, у творах авантурна-прыгодніцкага характару).
Таму, што дэталь заўважаецца ў творы, у некаторай ступені кантрасціруе з яго агульным фонам, садзейнічаюць кампазіцыйныя прыёмы: паўторы, «буйны план», мантаж, рэтардацыя (ад лац. retardatio — запаволенне, затрымка) і інш. Паўтараючыся і набываючы дадатковыя сэнсы, дэталь становіцца матывам (лейтматывам), а часам наогул вырастае ў сімвал. Дарэчы, сімвалічная дэталь можа быць вынесена ў загаловак твора («На ростанях» Я. Коласа, «Плач перапёлкі» І. Чыгрынава і інш.).
Можна весці гаворку аб пэўнай спецыфіцы мастацкай дэталі ў залежнасці ад таго, да якога літаратурнага роду адносіцца твор, прозай ці вершам ён напісаны. Так, у паэзіі значэнне мастацкай дэталі могуць набываць «тыя паэтычныя тропы і фігуры, якія ў кантэксце ўзбуйняюцца, вырастаюць да вялікага абагульнення і становяцца вельмі значнымі ў ідэйна-эстэтычных адносінах (аб’ёмныя метафары А. Куляшова, А. Пысіна, П. Макаля; бытавыя рэаліі, якія ўтвараюць фокус вобраза ў М. Танка, А. Вярцінскага, Д. Бічэль-Загнетавай)» 1.
Мастацтва дэталізацыі залежыць ад многіх фактараў. Найбольш моцна на яго асаблівасці і якасны бок уплывае індывідуальны стыль пісьменніка. Пэўную ролю адыгрываюць таксама культурныя традыцыі народа, краіны, рэгіёна, прыналежнасць пісьменніка да таго ці іншага літаратурнага напрамку, жанравая спецыфіка твораў, на якія арыентуецца і па аналогіі з якімі стварае ўласныя мастацкія рэчы пісьменнік.