1. Жер қүқық бүзушылықтарының түсінігі, түрлері және қүрамы

Жер қүқық бүзушылык дегеніміз — жер құқықтық тәртіпті жер меншік иелерінің жер пайдаланушылардың күкығымен заң- ды мүдделерін заңсыз кінәлі әрекет немесе әрекетсіздік аркылы бүзу.

Жер зандарын бүзғаны үшін жауапкершілікке тартудын негі- зі - нақты күқық бүзушылықтың көрініс табуы.

Жер қүкық бүзушылык ретінде тану үшін ол келесідей қүрам- ға ие болуы керек:

1. Объектісі, жер меншік иелері мен жер пайдаланушылардың занды мүдделері және күкықтықтәртібі.

2. Объективтік жағы, жер кұкык бүзушылык негізі болған әрекет немесе әрекетсіздік.

3. Субъектісі, жеке және занды түлғалар.

4. Субъективтік жағы, кінәнің көрініс табуы. Кінәнің әзі екі нысанда жасалуы мүмкін: Касакана және абайсыздык ны- санда.

Жер зандарын бұзғаны үшін жауапкершіліктің келесі түрлері көзделген:

• әкімшілік;

• тәртіптік;

• кылмыстык;

• азаматтык.

Жер күкык бүзушылык жер зандарын бұзғаны үшін жауап- кершіліктін негізі болып табылады. Жер қуқық бузуіиылық дегеніміз - жер кұкыктык тәртіпке және мемлекеттін жеке және занды тұлғалардын кұкыктарымен занды мүдделеріне кайшы кеііетін кінәлі және зансыз әрекет немесе әрекетсіздік.

Жер қуқық бүзушылықтың келесі белгіяерін қарастырамыз:

• қоғамға кауіптілігі;

• кінәлілігі;

• әрекет немесе әрекетсіздік және туындаған салдарынын ара­сындағы тікелей себепті байланыс;

• жер зандарына қайшылығы;

• жазаланушылық.

Жер зандарын бүзушылықты мынадай түрге бөледі:

1. жерге меншік иесінің күкығын бұзу саласындағы күкык бұзушылықтар;

2. жер пайдаланушынын жер жер пайдалану күкығын бүзу саласындағы құкык бұзушылыктар;

3. жердің экологиялык жағдайын бұзу саласындағы кұкык бұзушылыктар;

4. жер учаскесі меншік иесінің және жер пайдаланушының жер зандарында белгіленген міндеттемелерді орындамау саласын­дағы құкык бүзушылықтар;

5. жерді баскару саласындағы жер зандарын бұзу саласын­дағы кұкық бұзушылыктар.

Жердің экологиялык жағдайын бүзудың түрлеріне:

1. жердің (топырақтың) күнарлы кабатын бүзу жоғалту;

2. жердің кұнарлы кабатын сыдырап алу;

3. жердің кұнарлығына теріс эсер ететін мелиоративтік жү­мыстар жүргізу:

4. жерде арамшөптер мен зиянды карантинді өсімдіктердің, бұталардың каптап кетуіне жол беру;

5. су және жел эрозиясына карсы агротехникалык шаралар колданбау:

6. жердін құнарлығын арттыру агротехникалык шараларын колданбау нәтижесінде жердің кұнарлығының елеулі түрде төмендету;

7. топыракты (жерде) зиянды заттардың, зиянды микро- организмдердін және топыракты ластайтын баска да биология- лык затгардын колдануына нормативтік шегінен тыс жол берілуі;

8. жаңа және кайта жаңартылған үйлерді, күрылыстарды, ғимараттар мен баска да объектілерді орналастыру, жобалау мен пайдалануға беру кезінде, жердің жай-күйіне колайсыз ықпал ететін жаңа техника мен технологияларды енгізу кезінде жерді корғау жөніндегі шаралар көзделуге және жүзеге асыруға, эко­логиялык, санитарлык-гигиеналык және өзге де арнайы талап- тардың (нормативтерді, нормалардың, ережелердің) орындал- мауы;

9. нормативтен тыс радиациялык ластануға ұшыраған немесе халыктың өмірі мен денсаулығына кандай да бір катер төндіретін жер учаскелерін жеке меншікке тұракты немесе уакытша беру;

10. зандармен белгіленген санитарлык талаптарға және нор- мативтерге сәйкес өнім алу камтамасыз етілмейтін радиоактивтік ластануға үшырған жер учаскелерін ауылшаруашылык айналы- мынан уағында шығармау;

11. жерді селден, көшкіннен, су астында калудан, батпақгау- дан, кайталап сортанданудан, кұрғап кетуден, тығыздалудан корғау шараларын колданбау т.б.