4. Жер учаскесі жерге заттық қүқыктың объектісі ретінде түсінігі, белгілері және түрлері

Жер учаскесі деп — занда белгіленген тәртіппен жер катынас- тары субъектілері не бекітіліп берілетін тұйык шекара ішіндегі бөлінген жер бөлігі.

Жер учаскесінін белгілері мынадай:

1. Тұракгы орналаскандығы;

2. Белгілі шекарада орналаскандығы;

3. Учаскеге кұкығы бар екендігін растайтын кұжаттыңболуы. Жер учаскесіне кұкык белгілейтін кұжаттар дегеніміз - осылар- дын негізінде азаматтар мен занды тұлғалардың жер учаскесіне тиісті кұкыктары (жеке меншік кұкығы, жер пайдалану кұкығы, сервитуттар және жер учаскесіне өзге де заттык күкыктар) туындайтын кұжаттар. Кұкык белгілейтін кұжаттарға аткарушы органдардың жер учаскесіне кұкык беру туралы кұкыктык актілері, сатып алу-сату шарттары (айырбастау, сыйға тарту не- месе жер учаскесін иеліктен шығару туралы өзге мәмілелер) және сот органдарының жер учаскесіне жеке меншік кұкығын, жер пайдалану қүкығын және жерге өзге заттык кұкыктарды тану туралы шешімдері жатады.

5-т а қ ы р ы п ЖЕР ПАЙДАЛАНУ ҚҮҚЫҒЫ ЖӘНЕ ЖЕРГЕ БАСҚА ДА ҚҮҚЫҚТАР

1. Жер пайдалану к уқыгының түсінігі және оның түрлері.

2. Жер пайдалану қүқыгының субъектілері және олардың түрлері.

3. Жер меншік иеіерімен жер пайдаланушылардың қүқықтары менміндеттері.

4. Сервитуттар түсінігі, түрлері, пайда болу және тоқтату шарттары.

1. Жер пайдалану қүқығыныц түсінігі және оның түрлері

Жер пайдалану күкығынын аныктамасы Жер кодексінін 12-бабында көрсетіл ген. Жер пайдалану кұкығы дегеніміз — тұлға- ның мемлекеттік меншіктегі жер учаскесін өтеулі немесе өтеусіз негізде мерзімсіз немесе белгілі бір мезгіл ішінде иелену және пайдалану кұкығы.

Жер пайдалану кұкығының келесідей ерекшеліктерін атап көрсетуге болады:

1. Пайдаланудағы жер әркашан да мемлекеттін меншігінде болып калады;

2. Жер учаскесін пайдалануға мерзімсіз немесе бір мерзім ішінде беріліп отырады, ал, меншік күкығында барлык пайдала­ну мерзімсіз болып табылады;

3. Жер учаскесін пайдалануға ақылы түрде берілуі мүмкін, бүл пайдаланудың түрі өтеулі деп аталады. Жер зандарында көрсетіл ген тұлғаларға жер тегін түрде беріледі, бүл пайдаланудың түрі өтеусіз деп атшады.

Жер пайдалану кұкығының мынандай түрлері бар:

1. Тұракты жер пайдалану кұкығы;

2. Уакытша жер пайдалану кұкығы;

3. Өтеулі жер пайдалану кұкығы;

4. Өтеусіз жер пайдалану құкығы;

5. Иеліктен шығарылатын жер пайдалану кұкығы;

6. Иеліктен шығарылмайтын жер пайдалану кұкығы.

Түрақты жер пайдалану деп жерді алдын ала мерзімін бел-

гілемей отырып пайдалану болып табылады. Тұракты пайдала­нуға тек мемлекеттік тұлғаларға ғана беріледі. Бұл Жер кодексінін 34-бабында көрсетілген. Жер учаскелері тұрақты жер пайдалану кұкығымен мынадай мемлекеттік жер пайдаланушыларға:

1. кондоминиум объектілеріндегі үйлерді (қүрылыстарды, ғимараттарды), үй-жайларды шаруашылык жүргізу күкығымен немесе оралымды баскару күкығымен иеленетін занды тұлға- ларға;

2. ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы өндірісін жүзеге асыратын занды түлғаларға;

3. ерекше корғалатын табиғи аумактар жерінде жер пайдала- нуды жүзеге асыратын занды түлғаларға беріледі. Сонымен катар, түракты жер пайдалану күкығы шетелдік жер пайдаланушыларға тиесілі болмайды.

Уақытша жер пайдалану күқыгы алдын ала мерзімін белгілей отырып пайдалану. Уакытша жер пайдалану күкығы екі түрге бөлінеді:

1. Кыска мерзімді, ол бес жылға дейін пайдалану;

2. Үзак мерзімді, ол бес жылдан кырықтоғыз жылға дейін.

Уакытша жер пайдалану күкығын табыстау мерзімдері жер

учаскесіне берілетін күкыкты, оның нысаналы максатын және аумакты аймактарға бөлуді ескере отырып белгіленеді.

Өтеулі жер пайдалану күкығы дегеніміз — жер пайдалану кұкығы мемлекеттен сатып алынатындығын білдіреді. Жер учаскесіне уакытша өтеулі (кыска мерзімді және ұзақ мерзімді) жер пайдалану (жалдау) күкығы азаматтарға, мемлекеттік емес занды түлғаларға, сондай-ак халықаралык ұйымдарға табыста- луы мүмкін. Жер кодексіне сәйкес, жер учаскесін жеке меншікке сатып алудың терт түрлі жағдайы көрініс тапкан. Олар:

• Біріншіден, жерді жер учаскесінін кадастрлык бағалау құнына сәйкес сатып алу;

• Екіншіден, жер учаскесін кадастрлык бағалау кұнына сәйкес, сатып алу сомасын төлеу мерзімін он жылға дейін ұзарту аркы- лы;

• Үшіншіден, жер учаскесінін кадастрлык кұнына карай ай- кындалатын жеңілдікті бағамен;

• Төртіншіден, жер учаскесінін кадастрлык кұнына карай ай- кындалатын женілдікті бағамен сатып алу сомасын төлеу мерзімін он жылға дейін создыру аркылы сатып ала алады.

Отеусіз жер пайдалану кұкығы, керісінше мемлекеттен са­тып алынбайтынын білдіреді. Оларға мыналар жатады:

— шалғайдағы мал шаруашылығы, маусымдык жайылымдар үшін;

• тұрғын халыктың мал жаю мен шөп шабуы үшін;

• мемлекеттік жер пайдаланушыларға;

• бакша өсіру үшін;

• кызметтік жер телімі;

• ортак пайдаланатын жолдарды салу, мемлекеттік меншігі және әлеуметтік мәдени максаттағы объектілер кұрылысы кезеңіне;

• тозған және бүлінген жерлерді калпына келтіру кезінде;

• Казакстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен үйлерді және ғимараттарды уакытша өтеусіз пайдала­нуға берілген кезде,

• Ғибадат объектілері үшін діни объектілер;

Кызметтік жер телімі ұзак мерзімді уакытша өтеусіз жер пай­даланудың ерекше бір түрі болып табылады. Кызметтік жер телімі Казакстан Республикасының Үкіметі белгілеген тізімге сәйкес, осы телімге құкығы бар адамдар жұмыс істейтін мемле­кеттік занды тұлғалардың жер пайдалануындағы жерден бөлінеді. Ол кызметтік тұрғын үйді күтіп-ұстау, ауыл шаруашылығы да- кылдарын өсіру, шөп шабу және мал жаю үшін беріледі.

Иеліктен шығарылатын жер пайдалану қүқығы дегеніміз —

оның иесі өзіне тиесілі жер учаскесін занды тағдырын шешуге күкығы бар жағдайдағы пайдалану. Яғни, иеліктен шығарылатын жер пайдалану күкығы деп оның иесі өзіне тиесілі жер пайдалану күкығын занда көрсетілген жағдайлар мен тәртіптер аркылы окшаулауға күкылы екендерін білдіреді. Окшаулау деп - аза- матгык зандармен реттелетін азаматтың жер учаскесімен күкық- тык мәмілелерді жасауға мүмкіндігі болып табылады. Бүл күқык барлык жер пайдаланушыларға тиесілі емес.

Иеліктен шығарылмайтын жер пайдалану күкығы дегеніміз — оның иесі өзіне тиесілі жер учаскесін занды тағдырын шешуге күкығы болмайтын жағдайдағы пайдалану күкығы.

Жер пайдаланушылардың:

1. ортак пайдаланудағы;

2. корғаныс кажеттеріне берілген;

3. орман корының;

4. ерекше корғалатын табиғи аумактар, сауықтыру, рекреа- циялык және тарихи-мәдени максатгағы;

5. кызметтік жер телімінің;

6. уакытша өтеусіз және уакытша кыска мерзімді өтеулі жер пайдалану күкығымен берілген жер учаскелерінің;

7. кепілге беруді коспағанда, шаруа (фермер) кожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін уакытша жер пайдалану кұкығымен берілген жер учаскелерінің;

8. су корының жерінде жер пайдалану кұкығын иеліктен шы- ғаруды ксюа алғанда, жер пайдалану күкығына катысты мәмілелер жасасуына жол берілмейді.

Жер пайдалану кұкығын иеліктен шығару және оны беру кезінде жер пайдаланушылардыңжер учаскесінін нысаналы мак- сатын өз бетінше өзгертуге кұкығы жок.