- •Қазақстан республикасы денсаулық сақтау министрлігі
- •Қысқартылған сөздер тізімі.
- •1 Тарау. Микробиология пәні. Зерттеу мақсаты, міндеттері. Даму тарихы.
- •1.1.Микробиология пәні және міндеттері
- •1.2. Микробиологияның ғылым ретінде дамуының негізгі кезеңдері
- •Микроорганизмдердің ашылуы.
- •Микробиология, вирусология және иммунология бойынша Нобель сыйлығы иегерлерінің тізімі.
- •2 Тарау. Микроорганизмдер морфологиясы
- •2.1. Микроорганизмдерді жүйелеу мен олардың номенклатурасы
- •2.2.Бактериялардың жіктелуі мен морфолгиясы
- •«Bacteria» және «Archaea» домендерінің сипаттамасы
- •2.2.1. Бактериялар пішіндері
- •2.2.2. Бактерия жасушасының құрылымы.
- •2.3. Саңырауқұлақтардың жалпы сипаттамасы.
- •2.3.1. Саңырауқұлақтарды жүйелеу (систематика).
- •2.4. Қарапайымдылардың жіктелуі және құрылымы
- •2.5. Вирустардың жалпы сипаттамасы
- •2.5.1. Вирустардың табиғаты
- •2.5.2. Вирустардың жіктелуі (классификациясы)
- •Вирустардың жіктелуі (классификациясы) – 2005 ж.
- •2.5.3. Вирустардың морфологиясы және биохимиясы
- •2.5.4. Вирустың жасушамен өзара әрекеттесуі
- •Вирустар пайдаланатын жасушалық рецепторлар
- •Жасуша мен вирустың түсікті (абортивтік) түрдегі әрекеттесуі
- •Вирустың жасушамен бірікпе (интегративті) әрекеттесу түрі (вирогения)
- •2.5.5. Бактериофагтар (бактериялардың вирустары).
- •3 Тарау. Микроорганизмдердің физиологиясы.
- •3.1. Бактериялар физиологиясы
- •3.1.1. Бактериялардың қоректенуі
- •3.1.2. Бактериялардың ферменттері.
- •3.1.3. Бактерия жасушасының ішіне заттарды тасымалдау механизмі.
- •3.1.4. Конструктивті метаболизм.
- •3.1.5. Энергетикалық метаболизм.
- •3.1.6. Бактериялардың оттегіге қатынасы.
- •3.1.7. Бактериялардың өсуі мен көбею тәсілдері
- •3.1.8. Бактерияларды дақылдандыру шарттары.
- •3.2. Саңырауқұлақтар мен қарапайымдылар физиологиясының ерекшеліктері
- •4 Тарау. Микробтар генетикасы
- •4.1.Бактериялар геномының құрылысы.
- •4.1.1. Бактерия хромосомасы.
- •4.1.2. Бактерия плазмидалары.
- •4.1.3. Қозғалғыш генетикалық элементтер.
- •4.1.4. Мутациялар. Мутациялар днқ – ның құрлымдық өзгерісі, ол тұқым қуалаушылық қасиеттерінің (нақты бір қасиетінің) өзгеруімен сипатталады.
- •4.1.5. Бактериялардың рекомбинациясы
- •4.2.6. Вирустар генетикасының ерекшеліктері.
- •4.3. Жұқпалы ауруларға диагноз қоюдың генетикалық әдістері
- •4.4. Жұқпалы ауруларға диагноз қоюда гендік әдістерді қолдану
- •5 Тарау. Микробтарға қарсы қолданылатын препараттар
- •5.1. Микробқа қарсы препараттар
- •5.2. Химиотерапевтік препараттар
- •5.3. Антибиотиктер
- •5.3.1. Антибиотиктерді өндіру көздері және алу тәсілдері
- •5.3.2. Микробтарға қарсы синтетикалық химиопрепараттар
- •5.3.3. Микробқа қарсы химиопрепараттардың әсер ету механизмі
- •Әсер ету механизмі бойынша антимикробты химиопепараттардың жіктелуі
- •Антибиотиктерге қойылатын талаптар
- •5.3.4. Антимикробты химиотерапия кезіндегі асқынулар
- •5.4. Микробтардың антибиотиктерге тұрақтылығы
- •5.5. Антибиотиктермен тиімді емдеу негіздері
- •5.5.1. Адам ағзасының тіндеріндегі және сұйық орталарындағы антибиотиктердің концентрациясын анықтау
- •5.3. Вирустық инфекцияларды химиялық жолмен емдеу
- •Вирустық инфекцияларды емдеу тәсілдерінің сипаттамасы
- •Вирусты инфекциялар кезінде емдеу үшін қолданылатын препараттар
- •5.6.1. Химиялық препараттар
- •Әртүрлі химиялық топтарға жататын антивирустық препараттар.
- •Антивирустық препараттардың вирустар репродукциялануы кезіндегі «әсер ететін нүктесі»
- •Кең таралған вирустық инфекцияларға қарсы қолданылатын химиялық препараттар
- •Препарат-резистентті штамдар қалыптасуы кезіндегі антивирустық препараттардың әсер ететін нысаналары (мишени)
- •5.6.2. Интерферондар
- •Ifn препараттары
- •Ifn препараттарының антивирустық тиімділігі (эффективтілігі)
- •Ifn препараттарын кейбір вирустық инфекциялар кезінде клиникалық пайдаланудың тиімділігі (эффективтілігі)
- •5.6.3. Интерферондардың индукторлары (ии)
- •Ifn индукторлары
- •Интерферон индукторларын тәжірибелік зерттеу нәтижелері
- •Интерферон индукторларын клиникалық қолдану
- •5.6.4. Иммундымодуляторлар
- •Иммунды әдіспен емдеу типтері, препараттар және клиникалық қолдану
- •Бірінші буындық иммундымодуляторлардың әсер ету механизмі және антивирустық белсенділігінің спектрі.
- •Иммунды модуляторлар классификациясы
- •Иммунды модуляторлардың жаңа буындары
- •Иммунды модуляторларға сезімтал вирустық инфекциялар спектрі
- •6 Тарау. Микроорганизмдер экологиясы
- •6.1. Микробтар экологиясы – микроэкология.
- •6.1.1.Топырақ микрофлорасы
- •6.1.2. Су микрофлорасы
- •6.1.3. Ауа микрофлорасы.
- •6.1.4. Тағам өнімдерінің микрофлорасы.
- •6.1.5. Өсімдіктекті дәрі-дәрмектік шикізат микрофлорасы, фитопатогенді микробтар.
- •6.1.6. Өндірістік, тұрмыстық және медициналық зерзаттардың микрофлорасы
- •6.1.7. Табиғаттың заттар айналымындағы микробтар рөлі
- •6.2. Адам организмінің микрофлорасы
- •Дені сау адамдар мен бір жастағы балалардың нәжісіндегі әр түрлі бактериялардың құрамы
- •Несеп- жыныс жолының микрофлорасы.
- •6.2.1. Адам организмінің микрофлорасының маңыздылығы.
- •6.2.2. Дисбактериоз
- •6.2.3. Қоршаған орта факторларының микробтарға әсері
- •6.3. Қоршаған ортада микробтарды жою
- •6.3.1. Стерилизация
- •Судың қайнау температурасының атмосфералық қысымға тәуелділігі.
- •Автоклавтың жұмысын бақылау.
- •6.3.2. Дезинфекция.
- •Дезинфекциялық камералардың жұмысын бақылау
- •6.3.3. Асептика және антисептика.
- •Антисептиктердің жіктелуі.
- •Медицина саласындағы антисептиктерге қойылатын шарттар:
- •Стерильдеу, дезинфекциялау және профилактикалық антисептиканың айырмашылықтары.
- •6.4. Санитарлық микробиология
- •6.4.1. Су, топырақ, тұрмыстық заттарды микробиологиялық бақылау
- •6.4.2. Ауаны микробиологиялық бақылау.
- •6.4.3. Тағам өнімдерін микробиологиялық бақылау.
- •6.4.4. Дәрілік заттарды микробиологиялық бақылау .
- •7 Тарау. Инфекция туралы ілім
- •7.1. Инфекциялық процесс және жұқпалы ауру
- •7.1.2. Инфекциялық процестің сатылары мен деңгейлері
- •7.1.3. Жұқпалы ауру туралы түсінік
- •7.2. Инфекциялық процесс қоздырғыштары – микробтардың қасиеттері
- •7.2.1. Патогенді, сапрофитті және шартты-патогенді микробтар туралы түсінік
- •7.3. Патогенді микробтардың қасиеттері
- •7.3.1. Микробтардың патогенділік факторлары
- •7.3.2.Бактериялардың токсиндері.
- •7.3.3. Патогенділік факторларын генетикалық реттеу
- •7.4. Қоршаған орта факторларының организмнің реактивтілігіне әсері.
- •7.4.1. Инфекциялық процесс пайда болуы және дамуындағы макроорганизм реактивтілігінің рөлі.
- •7.4.2. Макроорганизмнің реактивтілігіне биологиялық және қоршаған ортаның әлеуметтік факторларының әсері.
- •7.8. Эпидемиялық процесс туралы түсінік.
- •Әртүрлі топтағы жұқпалы аурулардың механизмдері, берілу жолдары мен факторлары.
- •7.8.1. Жұқпалы аурулардың экологиялық – эпидемиологиялық классификациясы.
- •Жұқпалы аурулардың экологиялық – эпидемиологиялық классификациясы.
- •7.8.2. Конвенциялық (карантиндік) және аса қауіпті инфекциялар туралы түсінік
- •8 Тарау. Иммунитет туралы ілім және бейспецификалық тұрақтылықтың факторлары
- •8.1 Иммунологияға кіріспе
- •8.1.1. Иммунитеттің мәнісі және рөлі
- •8.1.2. Иммунология - жалпы биологиялық және жалпы медициналық ілім саласы
- •Медициналық иммунологияның жіктелуі.
- •8.1.3. Иммунологияның даму тарихы
- •Иммунология тарихының маңызды кезеңдері
- •8.1.4. Иммунологияның медицина саласындағы жетістігі
- •8.1.5. Иммундық жүйенің іс атқаруының негізгі принциптері мен механизмі
- •Иммундық жүйе мен антигеннің өзара әсерлесу принциптері.
- •8.1.6. Иммунитеттің түрлері
- •Иммунитет түрлерінің жіктелуі.
- •8.2. Ағзаның бейспецификалық тұрақтылығының факторлары
- •8.2.1. Тері және шырышты қабықшалар (механикалық қорғаныс)
- •8.2.2. Физикалық-химиялық корғаныс
- •8.2.3. Иммундыбиологиялық қорғаныс
- •8.2.3.1. Фагоцитоз
- •_________________________________________________________________________________________Еайланыстармен бейспецификалыќ , не арнайы рецепторлар8.2.3.2. Тромбоциттер
- •8.2.3.3. Комплемент
- •8.2.3.4. Лизоцим
- •8.2.3.5. Интерферон
- •8.2.3.6. Қан сарысуының қорғаныстық ақуыздары
- •9.1.2. Антигендердің қасиеттері
- •9.1.3.Антигендердің жіктелуі
- •9.1.4.Адам ағзасының антигендері
- •9.1.4.1.Адамның қан тобының антигендері
- •9.1.4.2.Гистосәйкестік антигендері.
- •9.1.4.3.Қатерлі ісіктің пайда болу механизіміне қатынасты антигендер.
- •Иммундық жауапқа қатынасатын жасушалардың негізгі cd- маркерлері
- •9.1.5.Микробтардың антигендік құрылысы.
- •9.1.5.1.Бактериялардың антигендері.
- •9.1.5.2. Вирустардың антигені
- •9.1.6. Антигендер макроорганизмге енген кезде болатын процестер.
- •9.2. Адамның иммундық жүйесі
- •9.2.1. Иммундық жүйенің құрлымдық және функционалдық элементтері
- •9.2.1.1. Иммундық жүйенің орталық органдары.
- •9.2.1.2. Иммундық жүйенің перифериялық органдары
- •9.2.1.3. Иммундық жүйе жасушаларының түрлері
- •9.2.1.3.1.Лимфоциттер
- •9.2.1.3.1.1. В-лимфоциттер
- •9.2.1.31.2.Т-лимфоциттер
- •.2.1.3.1.2.1. Т–хелперлер
- •9.2.1.3.1.2.2. Т-киллерлер
- •9.2.1.3.1.2.3. Табиғи киллерлер
- •9.2.1.3.2.4. Гамма-сигма т-лимфоциттер
- •9.2.1.3.2.Иммундық жүйенің басқа жасушалары
- •9.2.2. Иммундық жүйе қызметінің ұйымдастырылуы
- •9.2.2.1. Иммундық жүйе жасушаларының өзара әрекеттестігі
- •Негізгі цитокиндердің сыпаттамасы.
- •9.2.2.2. Иммундық жүйенің активтенілуі.
- •9.2.2.3. Иммундық жауапты супрессиялау
- •9.2.2.4. Иммундық жүйенің клондық құрылысының онтогенезі
- •10 Тарау. Иммунды жауап қайтарудың негізгі түрлері
- •10.1. Антидене және антидене түзу
- •10.1.1. Антиденелердің табиғаты.
- •10.1.2. Антиденелердің молекулалық құрылысы
- •Адамның иммундыглобулиндерінің басты сипаттары.
- •10.1.3. Иммундыглобулиндер сыныбының құрылысы және функционалдық ерекшеліктері
- •10.1.4. Антидененің антигендігі
- •10.1.5. Антигенмен антидененің өзара әрекеттестік механизімі
- •10.1.7. Иммундыглобулиндердің генетикасы
- •10.1.8. Антидене өндірілудің жүрісі
- •10.1.9.Антиденелердің әр түрлілігінің теориясы
- •10. 2. Иммунды фагоцитоз
- •10.3. Жасуша жанама түріндегі киллинг
- •10.3.1.Антиденетәуелді жасуша-жанамалы цитотоксикалық
- •10.3.2. Антиденетәуелсіз жасуша-жанамалы цитотоксикалық.
- •10.4. Гиперсезімталдық реакциялары
- •Аллергиялық реакциялардың патогензіне негізделген классификациясы ( Джелл және Кумбс бойынша, 1968).
- •10.5. Иммунологиялық есте қалу (жадында сақтау)
- •10.6.Иммунологиялық толеранттық
- •11 Тарау. Иммунитеттің орналасқан жеріне және түрлі жағдайларға байланысты ерекшеліктері
- •11.1. Жергілікті иммунитеттің ерекшеліктері
- •11.1.1. Терінің иммунитеті
- •11.1.2. Шырышты қабықтың иммунитеті
- •11.1.2.1. Ауыз қуысы иммунитетінің ерекшеліктері
- •11.2. Ағзада түрлі жағдайлар туған кездегі иммунитеттің ерекшелігі
- •11.2.1. Иммунитеттің бактериалық инфекциялар кезіндегі ерекшеліктері
- •11.2.2. Вирустарға қарсы иммунитеттің ерекшеліктері
- •11.2.3. Саңырауқұлақтарға қарсы иммунитеттің ерекшеліктері
- •11.2.4. Протозоалар тудырған ауруларға қарсы иммунитеттің ерекшелігі
- •11.2.5. Ішек құртына (гельминттерге) қарсы иммунитеттің ерекшелігі
- •11.2.6. Трансплантациялық иммунитет
- •11.2.7. Қатерлі ісіктерге қарсы иммунитет
- •11.2.8. Жүктіліктің иммунологиясы
- •11.3. Иммундық статус және оны бағалау
- •Иммундық статусты бағалау үшін қолданылатын сынамалар.
- •11.4. Иммундық жүйенің патологиясы
- •11.4.1. Иммунды тапшылықтар
- •11.4.1.1. Біріншілік, немесе туа біткен иммунды тапшылық
- •11.4.1.2. Екіншілік, немесе жүре пайда болған иммунды тапшылық
- •11.4.2. Аутоиммунды аурулар
- •Аутоиммунық аурулар.
- •11.4.3. Аллергиялық аурулар
- •11.4.3.1. I-типтес реакциялар (анафилактикалық)
- •Анафилаксия тудыру қабілеті бар заттардың мысалдары.
- •11.4.3.2.II-ші типтес реакциялар (гуморалды цитотоксикалық)
- •11.4.3.3.III-ші типтес реакциялар (иммундыкомплекстік)
- •11.4.3.4.IV-ші типтес реакциялар (т-лимфоциттердің жанамасымен)
- •11.4.4. Иммундыпролиферативті аурулар
- •Иммундыпролиферативті аурулардың классификациясы.
- •11. 5. Иммундыкоррекция
- •Иммундымодуляторлардың әсер ету бағытына және сипатына негізделген классификациясы
- •Біріншілік және екіншілік иммунды тапшылықтың даму механизімі бойынша иммундымодуляторлардың әсер ету мехнизімне негізделген классификация.
- •12 Тарау. Иммундыдиагностикалық реакциялар және олардың қолданылуы
- •12.1. Антиген-антидене реакциялары
- •12.2. Агглютинциялық реакциялар.
- •12.3. Преципитациялық реакциялар
- •12.4. Комплементтің қатынасуымен жүретін реакциялар
- •12.5. Бейтараптау реакциясы (бр)
- •12.6. Таңбаланған антидене мен антигендердің қатынасымен жүретін реакциялар
- •12.6.1. Иммундыфлюоресценция реакциясы - ифр (Кунс тәсілі)
- •12.6.2. Иммундыферменттік тәсіл немесе талдау ифт.
- •12.6.3. Радиоиммунды тәсіл (рит)
- •12.6.4. Иммундыблоттинг
- •13 Тарау. Иммундық әдіспен емдеу және алдын алу
- •13.1 Иммунды әдіспен алдын алу және емдеудің медицина тәжірибесіндегі мәні мен орыны
- •13.2. Иммундыбиологиялық препараттар (ибп)
- •13.2.2.Вакциналар
- •Вакциналардың жүйеленуі (а.А.Воробьев бойынша).
- •13.2.2.1. Тірі вакциналар
- •13.2.2.2.Өлі вакциналар
- •13.2.2.3. Молекулалық вакциналар.
- •13.2.2.4. Анатоксиндер (токсоидтар)
- •13.2.2.5. Синтетикалық вакциналар
- •13.2.2.6. Адъюванттар
- •13.2.2.7. Ассоциаланған вакциналар
- •13.2.2.8. Жаппай вакцинациялау тәсілдері
- •13.2.2.9. Вакцина қолданудың нәтижелі болуының жағдайлары
- •13.2.2.10. Қазіргі кезде қолданылатын вакциналардың жалпы сипаттамасы
- •Иммундыпрофилактикада қолданылатын негізгі вакциналардың тізімі.
- •13.2.2.11. Вакцинаны егудің көрсетімі мен қарсы көрсетімдері
- •13.2.2.12. Вакцина егудің күнтізбесі
- •13.2.3. Бактериофагтар
- •13.2.4. Пробиотиктер
- •13.2.5.Спецификалық антиденелердің негізінде жасалған иммундыбиологиялық препараттар.
- •13.2.5.1.Иммунды қан сарысулар. Иммундыглобулиндер.
- •13.2.5.2.Моноклоналды антиденелер
- •13.2.5.3. Иммундытоксиндер. Иммундыадгезиндер
- •13.2.5.4. Абзимдер
- •13.2.6. Иммундымодуляторлар
- •14. 2.7. Адаптогендер.
- •13.3. Вирустық инфекциялардың спецификалық профилактикасы
- •13.3.1. Вирустың инфекциялардың спецификалық алдын алуда енжар (пассивті) және белсенді (активті) иммундаудың рөлі
- •Вирустық инфекцияларды емдеу және алдын алу үшін пассивті иммундау
- •Спецификалық иммундыглобулиндік препараттар
- •Жаңа буындық вакциналардың жалпы сипаттамасы
6.4.4. Дәрілік заттарды микробиологиялық бақылау .
Дәрілік шикізат дайындау кезеңдерінде және сақтау барысында микробтармен ластануы мүмкін .Өсімдік және өсімдіктен алынған шикізаттың ылғалдануы микроорганизмдердің көбеюін белсендіреді. Көбейген микроорганизмдер өсімдіктен алынған дәрілік препараттардың фармакологиялық қасиеттерін өзгертеді. Дәрілік препараттарды дайындау кезінде, микроорганизмдер қоршаған ортадан түсуі де мүмкін. Дәрілік препараттар дайындау кезінде санитарлық тәртіптің сақталуын , дәрілік форманың әрбір сериясын, сол мекеменің қоршаған орта обьектілерін санитарлық микробиологиялық бақылау жүргізу арқылы анықтайды. Парентералды енгізуге арналған дәрілік заттар, көз тамшылары, майлар, үлбірлер және т.б., нормативті-техникалық құжаттарға сәйкес стерилді болуы керек . Дәрілік заттардың стерильдігін бақылау тиогликоль ортасына сеуіп әртүрлі бактерияларды , соның ішінде анаэробтарды; Сабуро ортасына сеуіп Candida т.б. саңырауқұлақтарды анықтайды. Антимикробты әсері бар дәрілік заттардың стерильдігін мембранды сүзгіден өткізу жолымен анықтайды: Фильтрациядан соң сүзгішті сұйық қоректік ортаға салып, микроорганизмдердің өсуін бақылайды.Өсу болмаса препарат стерильді деп саналады.
Стерилдеуді қажет етпейтін дәрілік заттарда , әдетте микроорганизмдер болады. Сондықтан оларды микробиологиялық тазалыққа тексереді: 1 г немесе 1 мл препаратта тіршілікке қабілетті бактериялар мен саңырауқұлақтардың санын, және стерильсіз дәрілік заттарда болмауы керек микроорганизмдерді (энтеробактерия тұқымдастығының бактериялары, көкірің таяқшасы, алтынды стафилококк) анықтайды.Ішке қабылдауға арналған дәрілік шикізаттың 1г немесе 1 мл-де 1000 бактериядан және 100 ашытқы және көгерткіш саңырауқұлақтан аспауы керек; ішек таяқшасы мен сальмонеллалар болмау керек. Жергілікті қолданғанда (құлақ, мұрын, интравагиналды пайдаланғанда) 1г немесе 1мл препаратта барлығы 100 микроб жасушасынан аспауы керек, көкірің таяқшасы , энтеробактериялар, алтынды стафилококк болмауы керек. Таблетка түріндегі препаратта – патогенді микрофлора болмауы керек, 1 таблеткада жалпы микроб саны 10 мыңнан аспауы керек. Ауыз қуыс гигиенасына арналған заттарда , тіс пастасы, эликсирлер, сағыздарда көкірің таяқшасы, көгерткіш саңырауқұлақтар, Candida туыстастығының саңырауқұлақтары, Eterobacteriaceaе тұқымдастығының бактериялары болмауы керек; микроб саны- 100КТБ/г-дан аспауы керек.
7 Тарау. Инфекция туралы ілім
Инфекция туралы ілім – бұл макроорганизмдерде тіршілік етуге және оған патогенді әсер етуге мүмкіндік беретін микробтардың қасиеті туралы, және де микроорганизмнің ауру тудырушылық әсеріне қарсы тұратын макроорганизмнің қорғаныс-бейімделу реакциялары туралы ілім. Инфекция туралы ілім маңызды роль атқарады, өйткені инфекциялық процесс қоздыратын микробтардың патогенсіз микробтардан ерекшелігін, және де қоздырғыштарды қабылдаушылық және қабылдамаушылық қасиеті бар макроорганизмнің бір-бірінен қандай айырмашылығы бар екенін түсінуге мүмкіндік береді. Ол жұқпалы ауруларды емдеу және алдын алу үшін қажетті препараттар жасауда, және де диагноз қою әдістерін жетілдіруге шешуші рөл атқарады. Инфекциялық процестердің дамуын және оның барысын молекулалық деңгейде ғана емес одан да жоғары деңгейде сауатты бақылауға мүмкіндік береді.
“Инфекция” (лат. inficio – жұқтыру, зиянды нәрсені енгіземін) немесе оның синонимі “инфекциялық процесс” термині қоршаған ортаның тиісті жағдайында қабылдаушы макроорганизммен оған, көбейген патогенді немесе шартты-патогенді микроорганизмнің өзара әсері +нәтижесінде пайда болатын және макроорганизмнің ішкі ортасының тұрақтылығын(гомеостазын) сақтауға бағытталған физиологиялық қалпына келу – бейімделу реакцияларының жиынтығын білдіреді. Қарапайымдылар, гельминттер, жәндіктер – Animalia әлемінің өкілдері қоздыратын осындай ұқсас процесті инвазия (лат. invazio – шабуыл, басып кіру) деп аталады.
Инфекциялық процестің негізінде паразитизм феномені жатыр, өйткені паразит деп аталатын біреуі, ие деп аталатын екіншісін қоректік көзі және тұрақты немесе уақытша мекендейтін орны ретінде пайдаланады. Бұл кезде аталған екі организм де бір-бірімен қарама-қарсы (антагонистік) жағдайда болады. Сапрофиттік тіршілік етуге қарағанда паразитизм – ол тірі ортада өмір сүру. Паразиттің ие организміне патогендік әсер етуі және ие организмі жағынан оған жауап беретін қорғаныс реакциясы паразитизмнің ажыратылмайтын бөлігі болып табылады. Паразитизм – түрге тән және тұқым қуалайтын қасиет. Адамдардың, жануарлардың және өсімдіктердің инфекциялық және инвазиялық ауруларының қоздырғыштары паразиттерге жатады, яғни олар тірі жүйе ортасында паразиттік тіршілік етуге қабілетті. Ие организмнің тіршілік етуі мәңгілік емес, уақыт мерзімі бойынша шектелген. Сондықтан, паразиттер үшін мекендейтін ортасын ауыстыру қажет. Олардың екі тіршілік циклі болады: тірі организмдегі – паразиттік және одан тыс жердегі паразиттік емес тіршілік ету фазалары. Паразиттік емес тіршілік ету деп, кең мағынада сапрофиттік тіршілік ету жағдайын және де шартты-патогенді бактерияларға тән паразитизмнен өзгеше түрлерін (мутуализм, комменсализм, метабиоз т.б.) түсіну керек. Микроб биологиялық түр ретінде тіршілік сақтай алатын ортаның маңызы зор. Оны ең басты спецификалық тіршілік ортасы дейді. Өйткені “паразитизм” термині – бұл ерекше түсінік және паразит популяциясы гетерогенді. Микроб популяциясының паразитизмдік дәрежесі ең алдымен мекендейтін ортамен байланысты, сондықтан популяциялық-экологиялық тұрғыдан паразитизмді үш категорияға бөледі: облигаттылар, факультативтілер және кездейсоқтылар.
Облигатты (нағыз) паразиттер популяциялық циклдің барлық сатысында ие организмімен тығыз байланысты. Оларға паразиттік тіршілік ету фазасы ғана тән, олар сыртқы ортаға түспейді, өйткені сыртқы ортада тіршілік етуі мүмкін емес. Олар трансмиссивті, трансплацентарлы және жанасу-жыныстық жолымен беріледі. Егерде паразиттің екі иесі болса (жылықандылар және буынақаяқтылар), онда оның популяциясы кез келген уақытта екі бөліктен тұрады: гостальдық (организмдік) және векторлық (тасымалдаушыда). Басқа жағдайларда популяциясы гостальдық бөлім ретінде белгілі. Олар тұйықталған паразиттік жүйе құрайды.
Факультативті (салыстырмалы) паразиттер табиғи айналым кезінде ие организмімен қатар сыртқы ортаны да пайдалана алады, бірақ олар үшін паразиттік фазаның маңызы басым. Мұндай микроорганизмдер жоғарыда аталған жұғу жолдарынан басқа да жолдармен беріле алады. Бұл категориядағы паразиттер көбінесе біркелкі болмайды, олардың популяциясы үш бөлімнен (гостальды, векторлы, сапрофитті-организмнен тыс) немесе екі бөлімнен (гостальды және организмнен тыс) тұрады. Олар тіршілік етудің сапрофиттік фазасына қарағанда паразиттік фазасы басымырақ болатын жартылай тұйық паразиттік жүйе түзеді.
Кездейсоқ паразиттерге автономды түрде тіршілік етуге сыртқы орта (су, топырақ, өсімдіктер, және де басқа органикалық субстраттар) қалыпты орта болып табылатын паразиттер жатады. Олар сапрофиттік типімен қоректену қабілеттілігін сақтайды. Тіршілік етудің сапрофиттік фазасы олар үшін ең негізгі және сөзсіз қажет, ал паразиттік фаза ауық-ауық қана қажет. Осыған орай, мекендейтін екі ортаға байланысты паразит популяциясы екі бөліктен тұрады: организмнен тыс (сапрофиттік) – ол негізгісі, және де организмдік (гостальдық) – ол кездейсоқ болып табылады. Оларда трансмиссивтік берілу жолы болмайды. Олар ашық паразиттік жүйе құрайды. Оларға нағыз сапроноздардың қоздырғыштары жатады. Кездейсоқ және факультативті паразиттер сапрофиттен облигатты паразитке өтудің ауыспалы кезеңдік түрі болып табылады. Сонымен, олардың организммен байланыс тығыздығы облигатты паразиттен кездейсоқ паразиттерге қарай азая бастайды, соңғылар үшін тіршілік етуге сыртқы ортаның ролі арта бастайды. Микробтың қоректік қажеттілігі ие жасушасымен байланысы тығыз болған сайын оның паразиттік қасиеті жоғарылай береді. Осының негізінде микробтардың мутантты түрлері іріктелген. Эволюциялық даму барысында сапрофиттер өзіне қажет емес ферменттерді және басқа биологиялық жүйелерді жоғалтқан. Себебі олар өзіне керекті заттектерді дайын түрде ие организмінің жасушасынан алады. Мысалы, риккетсияларда гликолиттік циклге қатысатын ферменттер жоқ, хламидияларда АТФ синтезі жүрмейді, ал вирустардың ақуыз синтездейтін меншікті жүйесі жоқ.