13.2.2.9. Вакцина қолданудың нәтижелі болуының жағдайлары

Вакцинациялаудың нәтижелігі үш факторға байланысты: а) вакцинаның сапасы, яғни иммуногендігі; б) вакцина егілетін организмнің жағдайы; в) вакцина колданылу нұсқауы мен қолдану тәсілі.

Вакцинаның сапасы, яғни оның иммунизациялау тиімділігі, пайда болатын жағымсыз жанама көрнісіне, антигеннің тегіне, яғни антигеннің иммунды қасиетіне, гендік иммунитет түріне және антигенің өлшеміне байланысты. Антигеннің өлшемімен пайда болған иммунитет арасында математикалық тәуелдік бар. А.Маркович, А.Воробьев ұсынған формуланы (LgH= A+BigD) антигеннің теңдігі деп атайды. Оның ішінде Н-иммунитеттің қуаты; Д-антигеннің өлшемі; А –антигеннің иммуногендік өлшем сапасының коэффициенті; В- организмнің иммундық жауабының коэффициенті. Әрбір антигенндерге сезімталдығымен адамдардың бір бірінен едәуір айырмашылығы болады. Сондықтан, қандай вакцинамен болмасын иммунизацияланғанда адамдардың кем дегенде 95 пайызында иммунитет пайда болуы керек. Әдетте ондай көрсеткіш вакцинаны 2-3 рет қайталап еккенде туады. Әрине, вакцинацианың нәтижелігіне организмнің иммундық жауап беру мүмкіншілігінің сапасы (иммундық жүйенің жән организмнің жалпы физиологиялық жағдайы) әсер етеді. Әсіресе, организмде біріншілік, немесе екіншілік иммунды тапшылығы болса иммунитет сапасы төмен болады. Иммунды жауапқа сапалы тамақтану (әсіресе ақуыздар), витаминдердің бар - жоғы, экологиялық және әлеуметтік жағдайлар, кәсіби ерекшелігі, соматикалық және инфекциялық аурулар, айта берсе, ауа райы мен географиалық көрсеткіштер әсер ететіні ежелден әйгілі. Қолайсыз жағдайлардың иммунитет құрылуына зиянды әсер ететіні түсінікті, сондықтан ол жағдайларда вакцинациядан кейін жағымсыз жанама асқынулар саны өседі. Соған сәйкес вакцинациялу не вакцинацияламау көрсеткішінің тізімі құрылған.

Вакцинаның иммунологиялық нәтижелігі алғашында экспериментте тексеріліп соң-ында эпидсынақтан өткізіледі. Эксперименталдық жануарлардың көмегімен вакцинаның қорғау коэф-олайсыз жаѓдайлардыњ иммуние___________________________________________________________________________________________________фициенті деген көрсеткішін анықтайды. Ол көрсеткіш сынақталу және бақы-лану тобындағы өлген, не ауырған жануарлардың пайызын салыстыру арқылы шығары-лады. Мысалы , егер сынақталу топтағы жануарлардың 10 пайызы өлсе, ал бақылану то-бында -90 пайыз болса, онда қорғау коэффициенты 90/10=9 тең болады.

Эпидсынақта вакцинациялаудың нәтижелік коэффициентін анықтайды. Ол үшін көлемді ұжымда вакцинацияланған адамдардың арасындағы ауруға шалдыққан пайызын теңсанды вакцинацияланбаған адамдар арасындағы ауруға шалыққандардың пайызын салыстыру арқылы анықтайды.ген не ауырѓан амсыз ж

13.2.2.10. Қазіргі кезде қолданылатын вакциналардың жалпы сипаттамасы

Қазіргі уақытта вакцинопрофилактика үшін 40-тан астам вакцинаның түрі қолданылады, олардың жарымынан көбі тірі вакцина қатарына жатады (13.2-кесте).

Кесте 13.2.

Иммундыпрофилактикада қолданылатын негізгі вакциналардың тізімі.

Вакцинаның түрі	Вакцина	Вакциналық штамның аты	Қорғау коэфициенті	Авторлары
Бактериалық түрі	Обалық Туляремиялық Түйнемелік Бруцеллездік (Сарып ауруы) Туберкулездік Ку-қызбалық	Е 15 СТИ-1 19 ВА БЦЖ М-14	10 50-100 50-100 10-30 10 50-100	Г.Жерар, Ж. Робик, Б.Эльберт Н. Гайский Н. Гинзбург, Л.Тамарин П.Вершилова А.Кальмет, К.Герен П.Здродовский, В.Гениг
Вирустық түрі	Қара шешектік Қызылшалық Тұмаулық Полиомиелиттік Паротиттік Сары безгектік Жылқының венесуалдық энцефаломиелиттілік	Листер, М-63 Л-16, ЭШИ т.б. Ленинград т.б. 1,2,3 типі - 17Д « Дакар» № 230	500 20-30 2-3 50 50 100 10	С.Мареникова т.б. А.Смородинцев М.Чумаков т.б. А.Смородинцев т.б. А.Сэбин, М.Чумаков А.Смородинцев т.б. Ш. Рид т.б. А.Воробьев т.б.
Анатоксиндер	Дифтериялық (Күл) Сіреспелік Ботулизімдік (А, В, С, .Д, Е) Секстанатоксин	- - - -	100 100 100 100	Авторлар қауымы - А.Воробьев А.Воробьев т.б.
Белсендігі жойылған бактериалық	АКДС (адсорбталған көкжөтел- дифтерия-сіреспелік) Іш сүзектік Бөртпе сүзектік	- Патогенді штамдар -	- 5-10 10
Белсендігі жойылған вирустық	Тұмаулық А -гепатитік Ұшықтық Кене энцефалиттілік Құтыруға қарсы	- - - - -	2-3 5-10 5-10 10 10-30
Генді - инженерлік	В-гепатитінікі (ашытқылы)	Ашытқының рекомбинаттық штамы	10	Авторлар тобы

Қолданылатын вакциналардың негізгі түрлері және олардың сыпаттамалары кестеде келтірілген. Кестеден вакциналардың бірімен бірі арасында көп айырмашылықтары бар екенін көруге болады. Соған қарамастан вакцинаны қолдану керек екені күмәнсіз, оған егілген адамдардың ауырған және өлімге душар болған сандарының көп төмендегені және экономикалық жетістіктер куә бола алады. Қазіргі уақытта инфекциялық аурулармен күресу жолында вакцинациялау ең нәтижелі тәсілдің біреуі. Көп уақытқа дейін тірі, не өлі вакцинаның нәтижелі екені туралы әртүрлі көзқарас болды. Нәтижесінде келесідей тұжұрым туды: вакцинаның қай түрі болмасын қорғаныш көрнісінің жоғарғы деңгейін тудырса, инфекциялық аурулардың санын төмендетуде нәтижелі болса, вакцинацияланған адамдарға зыянды әсерін тигізбесе, сол вакцина қолданылуы керек.

Вакцинаның барлық түріне қойылатын талаптар бар. Вакцинацияға қолданылатын препараттар төменгідегідей шарттарға сәйкес келуі керек: иммуногенді, қауіпсіз, реактогенсіз, аллергиялық тітіркендіру тудырмайтын, тератогендік , онкогендік касиеті жоқ ; вакцина дайындалатын микробтардың штамы генетикалық тұрақты болып, ұзақ уақытқа дейін сақталуы, оның өңдру процесі жеңіл және қолдану тәсілі қарапайым, жаппай қолдануға мүмкіншілігі болу керек.