6.3. Қоршаған ортада микробтарды жою

Медицинада, тұрмыста, тағам өндірісінде қолданылатын әртүрлі заттар мен материалдардағы микробтарды (бактерия, вирус, саңырауқұлақ, қарапайымдарды) жою үшін 2 әдіс қолданылады: стерилизация және дезинфекция.

6.3.1. Стерилизация

Стерилизация ( лат. sterilis- ұрықсыз)- өңдеуге жататын нысандардағы микробтарды толық жою.

Стерилизацияның негізгі 3 тәсілі бар: жылулық, сәулелік, химиялық.

Жылулық стерилизация микробтардың жоғары температураға сезімталдығына негізделген. 60⁰ С – та және су бар жерде ақуыз денатурациясы , нуклейн қышқылдарының, липидтердің деградациясы болып, нәтижесінде микробтардың вегетативті түрлері жойылады. Құрамында аз мөлшерде суы бар және онымен тығыз байланысқан тығыз қабығы бар споралар 160-170⁰ С-де жойылады. Жылулық стерилизацияда негізінен құрғақ ыстық пен қысымды бу қолданылады.

Өңдеу келесі манипуляциялардан тұрады:

1. Жарақатпен, қанмен және инфекциялық бөлінділермен жанаспаған медициналық заттарды дезинфекциялап, екі рет шайып алады.

2. Жоғарыда аталған заттармен жанасқанда стерильдеуден бұрын алдын – ала жақсылап өңдеуден өткізеді.

Сынама қойған кезде бақыланып отырған затқа екі реактивтен де тамызады. Қан немесе жуу заттарының қалдықтары бар болған жағдайда ондай заттарды қайта өңдеу керек болады. Стерильдеудің алдындағы тазарту сапасын бақылауға тәулігіне өңделген заттардың әр түрінің 1%-зы алынады.

Құрғақ ыстықпен стерилизациялау- ауалы стерилизаторда (бұрынғы аты – құрғақ ыстық шкафтар немесе Пастер пеші деп аталады) жүргізіледі.

Ауалы стерилизатор – термометрі бар, электр желісімен қыздырылатын, тығыз жабылатын металды шкаф. Материалдың залалсыздандырылуы ереже бойынша 160⁰ С –та 120 минут жүргізіледі, басқа да тәртіп ( 200⁰ С –та 30 минут, 180⁰ С –та 40 мин.)қолданылуы мүмкін.

Құрғақ ыстықпен зертханалық ыдыстарды және т.б. шыныдан жасалған заттар, құралдар, силиконды резина, яғни жоғары температурада өзінің сапасын жоғалтпайтын нысандарды стерилдейді.

3. Іріңді опперация немесе жұқпалы аурулар кезінде қолданылатын заттарды алдымен дезинфекциялап, тазалап, стерильдеуге жібереді.

4. Шыныдан, металдан, термотөзімді полимерлерден, резинкадан жасалған заттарды стерилизаторда 30 мин. қайнатады, содан соң стерильдейді.

5. Шыныдан, металдан жасалған және стоматологиялық аспаптарды 120 – 130 әС – та 15 мин өңдейді.

Стерильдеу алдында дезинфекциялау үшін төмендегі химиялық ерітінділердің біреуіне салып залалсыздандыруға болады:

1. 0,5% хлорамин ерітіндісі – 30 мин.

2. 3% сутектің асқын тотығы + 0,5% жуу заты - 30 мин.

3. 0,1% дезоксон ерітіндісі – 20 мин.

Медицинада қолданылатын заттарды стерильдеудің алдындағы тазарту.

Осы мақсатта стерильдейтін заттарды ақуыздан, май қалдықтарынан, тағы басқа ластардан қолмен немесе механикалық әдістермен тазартады.

Қолмен тазартқанда келесі ретпен жасалынады:

1. Қанмен ластанған аспаптарды 0,14%натрий олеатының (таттану ингибиторы) ерітіндісіне 22⁰С, 60 минутқа салу керек.

2. Су ағымымен 0,5 мин. жақсылап шайады.

3. “Биолот” жуғыш затына - 15 минутқа, (50⁰С) батырады.

4. 0,5 минут сумен жуады.

5. Ағымды және дистилденген сумен 3 мин шайады.

6. Ыстық ауалы стерилизаторда 80⁰С - 85 ⁰С та кептіреді.

Стерильдеудің алдындағы тазарту сапасын бақылау. Медициналық аспаптарды , шприцтерді, инелерді, және басқа заттарды стерильдеудің алдындағы тазарту сапасын бақылау сынамалар қою арқылы жасалады. Қан қалдықтарын анықтау үшін амидопириндік және азопириндік сынама қойылады. Жуғыш заттардың қалдықтарын фенолфталеиндік сынамамен, майдың кетпегенін судан 3 – пен сынама қойып анықтайды.

1. Амидопириндік сынама – 5% амидопириннің спирттік ерітіндісін + 30% сірке қышқылын + 3% сутектің асқын тотығын бірдей мөлшерде араластырады. Нәтижесі оң болғанда – көгілдір –күлгін түс береді

2. Азопириндік сынама

Бақылау:

1. Термиялық – камераның ішіне термометр салып бақылау

2. Химиялық тест арқылы, аталған байланыстардың біреуін пайдаланып жасалады: гидрохинон, шарап қышқылы, тиамочевина, левомицетин. Стерилизациялану тиімділігі орындалғанда тест түсін өзгертеді.

3. Бактериологиялық – биотесттер ретінде 160 әС температурада 1 - 1,5 сағат ұстағанда өлмейтін шөп немесе картоп таяқшаларының спораларымен жұқтырылған, пробиркалар қолданылады.

Стерильдеуші заттардың көпшілігі мұндай өңдеуге шыдамсыз, сондықтан оларды булы стерилизаторда залалсыздандырады.

Булы стерилизаторларда қысымды бумен өңдеу ( бұрынғы аты- автоклав) -стерилдеудің әмбебап тәсілі.

Булы стерилизатор – қабырғасы мықты, герметикалық жабылатын, су буы және стерилдеуші камерадан тұратын металды цилиндр. Аппарат манометр , термометр және басқа да бақылау- өлшеу құралдарымен жабдықталған. Автоклавта жоғары қысым қайнау температурасын арттырады (6.2 - кесте)

Кесте 6.2.