31. Парадак слов ў сказе. Сэнсавае, граматычнае і стылістычнае значэнне парадк слов.

ПС- пэунае размящэне у структуры сказа, кампанентау з мэтай стварэння цэластнага у сэнсавых, сінтаксічных і стылістычных адносінах адзінства. У бел. мове ПС адносна вольны (кожны член сказа не мае вызначаннага месца). Парадак размяшчэня ў адных і тых жа членау сказа можа змяняцца без істотнага парушэня агульнага зместа сказа.

Адрозніваем прамы і зваротны слова-парадак. Прамы парадак-такі, пры якім на 1-м месцы – дзейнік, пры прамым парадку дапаунене і недапасаваннае азначэне стаяць пасля слоу да якога адносяцца. Дапасаваныя азначэні – перад азначаемым словам, а акалічнасці – як перад выказнікам , так і пасдя яго. Аднак акалічнасць, якая выражана прыслоуем (суффіксы а о е) зауседы стаяць перад выказнікам. Золкія ночы прыспешвалі развітане дрэу СА сваім летнім уборам.

Адваротны – выказнік стаіць перад дзейнікам. Пры адваротным ПС сэнсава важныя словы вымауляюцца больш выразна.Шуміць ля нашай хаты яліна. Адваротны ПС зъяуляеца умовай адасаблення членау сказа.

Функцыі ПС:

1. Парадак слоў выконвае перш за ўсё сэнсавую функцыю, гэта значыць удзельнічае ў фарміраванні камунікатыўнай структуры сказа, з’яўляецца адным з галоўных сродкаў выражэння актуальнага члянення сказа.

2. Граматычная функцыя парадку слоў заключаецца ў замацаванні пэўнай пазіцыі за тым ці іншым кампанентам. Напрыклад, прыназоўнік заўсёды размяшчаецца перад словам, да якога ён адносіцца (Заўтра нам у школу); часціцы могуць быць размешчаны перад словам ці пасля яго (не прачытаў, пайшоў бы, дай жа); спалучальныя злучнікі размяшчаюцца паміж аднароднымі членамі ці сказамі (дуб і бяроза; Заснулі навокал лясы і амшары, і месяц укрыўся ў шэрыя хмары і г.д.).

3. Стылістычная функцыя ПС выражаецца не толькі ў інверсіі кампанентаў актуальнага члянення, але і ў тым, што пэўныя варыянты словапарадку характэрны для таго ці іншага стылю мовы. Парадак слоў набывае стылістычнае значэнне ў тых выпадках, калі перастаўляецца які-небудзь член сказа і тым самым ствараецца дадатковае адценне думкі, надаецца сказу размоўная афарбоўка, эмацыянальнасць, змяняецца месца лагічнага націску і г.д. У выніку атрымліваецца так званы адваротны парадак слоў.

Актуальнае чляненне– сэнсавы падзел сказа на 2 часткі:1) тэму– прадмет паведамлення, г. зн. ужо вядомае, і 2) рэму – тое, шть гаворыцца аб прадмеце паведамлення, г. зн. новае.

Роля ПС у сказе:

1. Пэуны ПС дапамагае адрозніць дзейнік і дапауненне пры супадзенні іх у форме Н. скл. І В. Скл.

2. ПС паказвае які з 2-х назоунікау у форме Н. скл. Зъяуляеца дейнікам, а які выказнікам. На першым месцы зауседы назоунік-дзейнік. Пры інверсійным парадку размящэнне гал. членау неабходна кіраваца наступным:а)Н. скл.выказніка-назоуніка можна замяніць Т.скл. Вялікая справа дружба.б)фразавы націск і узмацняльная інтанацыя зауседы прыпадаюць на выказнік. В)Выказнікам будзе той назоунік пры якім есць якасны прыметнік.

3. ПС вызначае сінтаксічную ролю прыметнікау у сказе.

4. ПС устанаулівае сінтаксічную ф-ю інфінітыва і безасабова предыкатыунага слова.

5. ПС мае грамат. зн. У спалучэннях кольк-га лічэбніка з наз-м.

ПС вызначаецца пунктуацыяй у сказе. Мой брат – настаунік.