- •1. Дауыт Юлтыйҙың ижады. Беренсе донъя һуғышына ҡаршы протест белдереп яҙылған шиғырҙары: “Сумка”, “Шинель”, “Ҡан баҙары”.
- •2. Н. Нәжмиҙең “Тыуған ил тураһында йыр”, “Ватан” шиғырҙары, уларҙа патриотизм темаһы.
- •Д.Юлтыйҙың “Атлан, батыр!” шиғырын ятҡа һөйләү.
- •1. Дауыт Юлтыйҙың ижады. Беренсе донъя һуғышына ҡаршы протест белдереп яҙылған шиғырҙары: “Сумка”, “Шинель”, “Ҡан баҙары”
- •2. Н. Нәжмиҙең “Тыуған ил тураһында йыр”, “Ватан” шиғырҙары, уларҙа патриотизм темаһы.
- •2. Атлан, батыр
- •1. Дауыт Юлтыйҙың “Ҡарағол” драмаһы, унда сағылдырылған тарихи осор, драманың төп конфликты.
- •2. Рәми Ғариповтың “Табыныу” поэмаһында шәхес культы осоро фажиғәләрен, замандың ҡаршылыҡтарын дөрөҫ яҡтыртыу. Халыҡтың ижади көсөн данлау идеялары.
- •3. Рәми Ғариповтың “Туған тел” шиғырын ятҡа һөйләү.
- •2. Рәми Ғариповтың “Табыныу” поэмаһында шәхес культы осоро фажиғәләрен, замандың ҡаршылыҡтарын дөрөҫ яҡтыртыу. Халыҡтың ижади көсөн данлау идеялары.
- •3. Рәми Ғарипов “Туған тел” шиғыры
- •2. Н.Нәжмиҙең “Йыр тураһында баллада” әҫәре. Шағир – һалдат образы.
- •1. Мөхәмәтша Буранғолдоң фажиғәле яҙмышы. Уның халыҡ ижадын йыйыуҙағы ҙур хеҙмәте.
- •2. Рәми Ғариповтың “Уйҙарым” ҡобайырында Тыуған ил, ил улдары, халыҡ яҙмышы тураһында уйланыуҙары.
- •3. Салауат Юлаевтың үҙеңә оҡшаған шиғырын ятҡа һөйләргә.
- •– Сы билет
- •1.Мөхәмәтша Буранғолдоң “Башҡорт туйы” драмаһы, унда күтәрелгән проблемалар, төп образдары.
- •2.Хәсән Назарҙың “Заман заңы”, “Асманға ашыу” китаптарында фәлсәфәүи һәм гражданлыҡ лирикаһы. Унда йәшәү мәғәнәһе, тел һәм милләт яҙмышы, ижад, талант һәм үлем, үлемһеҙлек хаҡында уйланыуҙар.
- •3.Әҙәбиәт терияһы: трагедия жанры тураһында төшөнсә.
- •1. Шәйехзада Бабичтың тормош юлы һәм ижады.
- •Мостай Кәримдең “Айгөл иле” драмаһының идея - тематик йөкмәткеһе. Айгөл образына характеристика
- •Ғәлимов Сәләм “Бала” поэмаһынан өҙөктө ятҡа һөйләү.
- •1.Һәҙиә Дәүләтшинаның фажиғәле яҙмышы һәм ижад юлы. “Айбикә” повесының темаһы һәм идея йөкмәткеһе.
- •2.Азат Абдуллиндың “Ун өсөнсө председатель”, “Һуңғы уҙаман” пьесаларының проблематикаһы, идея йөкмәткеһе, композицион ҡоролошондағы новаторлығы.
- •3.Ш.Бабичтың “Халҡым өсөн” шиғырын ятҡа һөйләү.
- •3.Ш.Бабич.”Халҡым өсөн “
- •– Сы билет
- •– Сы билет
- •2. Мостай Кәримдең «Үлмәҫбай» поэмаһында Үлмәҫбай һәм Теребай образдарында башҡорт халҡының хәрби традицияларының әһәмиәтен сағылдырыу.
- •3.Мостай Кәримдең “Мин фронтҡа китәм, иптәштәр!” шиғырын ятҡа һөйләү.
- •1.Рәшит Ниғмәтиҙең Бөйөк Ватан һуғышы йылдарындағы ижады. “Үлтер, улым, фашисты!” поэмаһының йөкмәткеһе. Тыуған ил һәм халыҡ образдарының кәүҙәләнеше.
- •2.Фәррәх Дәүләтшиндең тормош юлы һәм ижады тураһында һөйләргә.
- •3. Әҙәбиәт теорияһы: комедия жанры тураһында төшөнсә.
- •2. Ф.Дәүләтшиндың тормош юлы һәм ижады.
- •3.Комедия жанры тураһында.
- •2. Әхиәр Хәкимовтың «Өйөрмә» романының темаһы һәм идея йөкмәткеһе. Образдар системаһы, үҙегеҙгә оҡшаған геройға характеристика.
- •3.Лиро-эпик жанрҙар
- •2. Ғайса Хөсәйеновтың “Батырҙар ҡиссаһы” китабының йөкмәткеһе һәм әҙәбиәттә уның яңы күренеш булыуы.
- •3. Үлтер, улым, фашисты
- •– Се билет
- •2. Хәсән Назарҙың “Шәмсыраҡ” поэмаһы. Әҫәрҙең композицион үҙенсәлеге. Поэманың лирик геройы, уны тасуирлауҙың поэтик үҙенсәлектәре.
- •2. Рәми Ғариповтың “Батырша” балладаһы. Батыршаның тотҡонлоҡтағы уйҙары, батшаға хат яҙырға йыйыныуы. Балладаның художество үҙенсәлеге.
- •3. Әҙәбиәт теорияһы: лирик герой тураһында төшөнсә.
- •1.Башҡорт әҙәбиәтендә Салауат темаһының үҫеше, уға бағышлап ижад ителгән әҫәрҙәр.
- •2. Мостай Кәримдең “Ташлама утты, Прометей!” әҫәренең идея –тематик йөкмәткеһе.
- •1.Башҡорт әҙәбиәтендә Салауат темаһының үҫеше, уға бағышлап ижад ителгән әҫәрҙәр.
- •2. Мостай Кәримдең “Ташлама утты, Прометей!” трагедияһының идея-тематик йөкмәткеһе.
- •3. Әҙәбиәт теорияһы: поэма тураһында төшөнсә.
- •– Се билет
- •3. Әҙәбиәт теорияһы: баллада тураһында төшөнсә.
- •– Се билет
- •2.Рәми Ғариповтың «Аманат» ҡобайырында ша ғирҙың яңы быуынға аманат һүҙҙәре, уларҙың бөгөнгө көн күҙлегенән актуаль булыуы.
- •– Сы билет
- •2. Рауил Бикбаевтың гражданлыҡ поэзияһы .
- •3. Р.Бикбаевтың «Халҡыма хат» поэмаһынан өҙөктө ятҡа һөйләү.
- •2.Динис Бүләковтың «Ғүмер бер генә» романы. Романда заман темаһы, үҙгәртеп ҡороу реформалары осорона хас һыҙыттар.
- •2.Рәшит Солтангәрәевтың “Хамбал” хикәйәһе, халыҡтың Бөйөк Ватан һуғышы осорондағы ауыл тормошон кәүҙәләндереү. Хамбал образы.
- •3.Мостай Кәримдең “Аяҡтарым юлда, күңелем йырҙа” шиғырын ятҡа һөйләү.
- •2. Рәшит Солтангәрәевтең “Ҡиәмәтлек кейәү” хикәйәһе. Ҡарт әсәнең уй-һағыштарының сағылышы. Хикәйәнең психологизм алымдары.
- •3. Әҙәбиәт теорияһы: әҫәрҙә автор теле һәм персонаждар теле.
- •2. Назар Нәжмиҙең “Урал” поэмаһы, уның идея-тематик йөкмәткеһе. Ҡурайсы образы. Поэманың поэтик үҙенсәлеге.
- •3. Әҙәбиәт теорияһы: әҫәрҙең композицияһы һәм сюжеты тураһында төшөнсә.
- •2.Баязит Бикбайҙың “Аҡсәскә” повесының идея – тематик йөкмәткеһе. Әҫәрҙең төп образдары, ғаилә мөнәсәбәттәре.
- •3.Әҙәбиәт теорияһы: роман – эпопея тураһында төшөнсә.
- •2. Ноғман Мусиндың әҫәрҙәрендә кешенең тәбиғәткә, хеҙмәткә мөнәсәбәте. Мораль –этик проблемалар.
2.Баязит Бикбайҙың “Аҡсәскә” повесының идея – тематик йөкмәткеһе. Әҫәрҙең төп образдары, ғаилә мөнәсәбәттәре.
Баязит Бикбай “Аҡсәскә” повесы менән үҙ ижадына ғына түгел, башҡорт әҙәбиәтендә бөтөнләй тиерлек яҡтыртылмаған темаға мөрәжәғәт итә.
30-сы йылдарҙа барлыҡҡа килгән шәхес культы һәм уның эҙемтәләрен һүрәтләүҙе маҡсат итеп ҡуйып, яҙыусы уны бер ғаилә яҙмышы аша асып бирә.
Повестың төп геройҙары – Нәғимә менән Әхмүш Ямаев, уларҙың ҡыҙҙары Аҡсәскә.
Б.Бикбай нахаҡ яла яғылып бер ғәйепһеҙ ҡулға алынған атайға йәбештерелгән “халыҡ дошманы” тигән ҡара тамғаның балаһына, уның ғаиләһенә бәхетһеҙлек алып килеүен сағылдыра. Нәғимәнең атаһы халыҡ дошманы тип ҡулға алынғас, Әхмүш Ямаев ҡатыны менән ҡыҙын ташлап сығып китә. Әхмүштең хыянатын Нәғимә ҡыҙына түбәндәгесә аңлата: “Беҙ бик татыу тора инек, көтмәгәндә минең башыма бәхетһеҙлек килде: минең атайымды ҡулға алдылар. Шунан инде беҙҙең татыу ғаиләбеҙҙә лә сыуалыштар башланып китте. Мин халыҡ дошманының ҡыҙы буламын бит инде. Шундай ҡатын менән бер ҡыйыҡ аҫтында уға уңайһыҙ булғандыр инде, күрәһең”.
Ауыр ҡайғыны Нәғимә иҫ киткес сабырлыҡ , батырлыҡ менән ҡаршы ала, йәшәү өсөн көрәшә. Ул репрессиянан ҡасып, үҙ тыуған ерен ташлап, Силәбе өлкәһенә күсеп китә. Ауырлыҡтар, балаһына булған мөхәббәт уны сыныҡтыра, алдына килгән ҡаршылыҡтар менән көрәшергә һәм уларҙы еңергә өйрәтә. Аҡсәскә шат, изге күңелле, тормошҡа, бәхеткә ышанып ҡараған сәләмәт рухлы кеше булып үҫә.
Тырыш, намыҫлы бала, юғары белем алып, инженер булып эшләй башлай. Ул атаһын эҙләүҙе дауам итә һәм ҙур ауырлыҡтар аша уны эҙләп таба. Ләкин ҡасандыр ғаиләһен ташлап, дан артынан ҡыуып, еңел тормош эҙләп ҡасҡан Әхмүш тәүге йылдарҙа данлыҡлы артист булыу теләгенә ирешкәндәй булһа ла, үҙенең оҫталығын камиллаштырмау арҡаһында, ныҡлы ғаилә ҡормау сәбәпле, эскелекте, кәйеф-сафа ҡороп еңел йәшәргә яратыуы арҡаһында тормош төпкөлөнә тәгәрәп, кешелек сифатын юғалта бара.
Нәғимәнең ғаиләһенә килгән бәхетһеҙлекте һүрәтләп, яҙыусы Нәғимәнең, Аҡсәскәнең генә түгел, хатта Әхмүш Ямаевтың да шәхес культы ҡорбаны булыуын асып бирә. Яҙыусы ошо ғаиләнең фажиғәһен һүрәтләп, шәхес яҙмышының йәмғиәт ҡоролошо менән бәйләнешен, шәхес менән йәмғиәт араһында гармония булғанда ғына һәр кеше үҙен бәхетле итеп хис итергә мөмкин булыуы раҫлаған. Законһыҙлыҡ хөкөм һөргән тормошта Нәғимә менән Аҡсәскә ауыр һынауҙарға дусар булһа, Әхмүш Ямаев кеүек йомшаҡ характерлы ҡурҡаҡ кешеләр хыянат юлына баҫа.
“Аҡсәскә” повесы шәхес культы хөкөм һөргән утыҙынсы йылдарҙың фажиғәләрен фашлап, халыҡты тарихтан һабаҡ алырға саҡыра, законһыҙлыҡҡа ҡаршы көрәшкә, активлыҡҡа өндәй.
3.Әҙәбиәт теорияһы: роман – эпопея тураһында төшөнсә.
Роман – эпопея тип халыҡ тормошондағы, тарихындағы байтаҡ йылдарҙы үҙ эсенә алған, төрлө яҙмышлы, төрлө социаль-профессиональ сығышлы геройҙарҙы кәүҙәләндергән бер нисә романды берләштереүсе ҙур күләмле проза әҫәрҙәре атала. Мәҫәлән, Зәйнәб Биишеваның “Яҡтыға” тигән трилогияһын - өс романдан торған ҙур әҫәрен – роман-эпопея тип атарға мөмкин. Йәки Яныбай Хамматовтың биш романдан торған “Бөртөкләп йыйыла алтын”, “Аҡман-тоҡман”, “Йәшенле йәй”, “Юрғашты”, “Руда” романдары пентологияһы роман-эпопеяның тос үрнәге.
25– се билет
1.Мостай Кәримдең “Ай тотолған төндө” трагедияһында башҡорт ырыуҙарының көнкүрешенең һүрәтләнеүе. Кешенең рухи азатлығы идеяһы.
2.Ноғман Мусиндың әҫәрҙәрендә кешенең тәбиғәткә, хеҙмәткә мөнәсәбәте. Мораль –этик проблемалар.
3.Мостай Кәримдең үҙеңә оҡшаған бер шиғырын ятҡа һөйләргә.
1.Мостай Кәримдең “Ай тотолған төндө” трагедияһында башҡорт ырыуҙарының көнкүрешенең һүрәтләнеүе. Кешенең рухи азатлығы идеяһы.
“Ай тотолған төндө” трагедияһында шәхестең азатлығы идеяһы үҙәктә тора.
“Ай тотолған төндө” трагедияһы башҡорттарҙың боронғо көнкүрешенә ярашлы ғөрөф-ғәҙәттәрен, йолаларын һүрәтләүгә арналған. Ул замандарҙа ил –йорт, ырыу менән бейҙәр хакимлыҡ итә, илдә ырыу йолалары һәм ҡанундары, ғөрөф-ғәҙәттәре хөкөм һөрә. Шуларҙы боҙғандарҙы, азатлыҡҡа ынтылғандарҙы йола хөкөм итә.
Мостай Кәрим был трагедияһында ана шул ҡанундарға ҡаршы сыҡҡан, иреккә, рухи азатлыҡҡа ынтылған ҡыйыу шәхестәрҙе, уларҙың ҡотолғоһоҙ һәләкәткә атлауҙарын, йола ҡорбандары булыуын тасуир итә.
Аҡйегет менән Зөбәржәт өҙөлөп яратышалар, егеттең әсәһе Тәнкәбикә байбисә уларҙы өйләндерергә вәғәҙәһен дә биргән. Ләкин ағаһы яуҙа ятып ҡалғас, Аҡйегет йола буйынса тол ҡалған еңгәһенә өйләнергә тейеш була. Йола шулай ҡуша, был ҡәтғи закон.
Бына ошо йолаға ҡаршы үҙенең мөхәббәте хаҡына Аҡйегет дау күтәрә. Егет һөйгәне Зөбәржәтте яҡлап ҡына түгел, ә ҡоллоҡҡа ҡаршы баш күтәрә.
Мостай Кәримдең Аҡйегете менән Зөбәржәте феодаль йәмғиәттең ҡырағай ҡанундарына ҡаршы сыҡҡан, уға баш эймәй, мөхәббәттәре, рухи иректәре хаҡына ғорур рәүештә үлемгә барған шәхестәр.
Тәнкәбикә – иң трагик образдарҙың береһе. Тәнкәбикә – ырыу һәм ғаилә башлығы. Ул ырыу менән бейлек ҡыла, ырыу йола ҡанундарын тоторға, уны ҡурсаларға тейеш. Шуға ла ул ырыу аҡһаҡалдары йола ҡушыуы буйынса Аҡйегеткә – Шәфәҡ, Ишмырҙаға Зөбәржәт тейешлеген әйткәс, ошо ҡарарға буйһонорға мәжбүр була.