- •1. Дауыт Юлтыйҙың ижады. Беренсе донъя һуғышына ҡаршы протест белдереп яҙылған шиғырҙары: “Сумка”, “Шинель”, “Ҡан баҙары”.
- •2. Н. Нәжмиҙең “Тыуған ил тураһында йыр”, “Ватан” шиғырҙары, уларҙа патриотизм темаһы.
- •Д.Юлтыйҙың “Атлан, батыр!” шиғырын ятҡа һөйләү.
- •1. Дауыт Юлтыйҙың ижады. Беренсе донъя һуғышына ҡаршы протест белдереп яҙылған шиғырҙары: “Сумка”, “Шинель”, “Ҡан баҙары”
- •2. Н. Нәжмиҙең “Тыуған ил тураһында йыр”, “Ватан” шиғырҙары, уларҙа патриотизм темаһы.
- •2. Атлан, батыр
- •1. Дауыт Юлтыйҙың “Ҡарағол” драмаһы, унда сағылдырылған тарихи осор, драманың төп конфликты.
- •2. Рәми Ғариповтың “Табыныу” поэмаһында шәхес культы осоро фажиғәләрен, замандың ҡаршылыҡтарын дөрөҫ яҡтыртыу. Халыҡтың ижади көсөн данлау идеялары.
- •3. Рәми Ғариповтың “Туған тел” шиғырын ятҡа һөйләү.
- •2. Рәми Ғариповтың “Табыныу” поэмаһында шәхес культы осоро фажиғәләрен, замандың ҡаршылыҡтарын дөрөҫ яҡтыртыу. Халыҡтың ижади көсөн данлау идеялары.
- •3. Рәми Ғарипов “Туған тел” шиғыры
- •2. Н.Нәжмиҙең “Йыр тураһында баллада” әҫәре. Шағир – һалдат образы.
- •1. Мөхәмәтша Буранғолдоң фажиғәле яҙмышы. Уның халыҡ ижадын йыйыуҙағы ҙур хеҙмәте.
- •2. Рәми Ғариповтың “Уйҙарым” ҡобайырында Тыуған ил, ил улдары, халыҡ яҙмышы тураһында уйланыуҙары.
- •3. Салауат Юлаевтың үҙеңә оҡшаған шиғырын ятҡа һөйләргә.
- •– Сы билет
- •1.Мөхәмәтша Буранғолдоң “Башҡорт туйы” драмаһы, унда күтәрелгән проблемалар, төп образдары.
- •2.Хәсән Назарҙың “Заман заңы”, “Асманға ашыу” китаптарында фәлсәфәүи һәм гражданлыҡ лирикаһы. Унда йәшәү мәғәнәһе, тел һәм милләт яҙмышы, ижад, талант һәм үлем, үлемһеҙлек хаҡында уйланыуҙар.
- •3.Әҙәбиәт терияһы: трагедия жанры тураһында төшөнсә.
- •1. Шәйехзада Бабичтың тормош юлы һәм ижады.
- •Мостай Кәримдең “Айгөл иле” драмаһының идея - тематик йөкмәткеһе. Айгөл образына характеристика
- •Ғәлимов Сәләм “Бала” поэмаһынан өҙөктө ятҡа һөйләү.
- •1.Һәҙиә Дәүләтшинаның фажиғәле яҙмышы һәм ижад юлы. “Айбикә” повесының темаһы һәм идея йөкмәткеһе.
- •2.Азат Абдуллиндың “Ун өсөнсө председатель”, “Һуңғы уҙаман” пьесаларының проблематикаһы, идея йөкмәткеһе, композицион ҡоролошондағы новаторлығы.
- •3.Ш.Бабичтың “Халҡым өсөн” шиғырын ятҡа һөйләү.
- •3.Ш.Бабич.”Халҡым өсөн “
- •– Сы билет
- •– Сы билет
- •2. Мостай Кәримдең «Үлмәҫбай» поэмаһында Үлмәҫбай һәм Теребай образдарында башҡорт халҡының хәрби традицияларының әһәмиәтен сағылдырыу.
- •3.Мостай Кәримдең “Мин фронтҡа китәм, иптәштәр!” шиғырын ятҡа һөйләү.
- •1.Рәшит Ниғмәтиҙең Бөйөк Ватан һуғышы йылдарындағы ижады. “Үлтер, улым, фашисты!” поэмаһының йөкмәткеһе. Тыуған ил һәм халыҡ образдарының кәүҙәләнеше.
- •2.Фәррәх Дәүләтшиндең тормош юлы һәм ижады тураһында һөйләргә.
- •3. Әҙәбиәт теорияһы: комедия жанры тураһында төшөнсә.
- •2. Ф.Дәүләтшиндың тормош юлы һәм ижады.
- •3.Комедия жанры тураһында.
- •2. Әхиәр Хәкимовтың «Өйөрмә» романының темаһы һәм идея йөкмәткеһе. Образдар системаһы, үҙегеҙгә оҡшаған геройға характеристика.
- •3.Лиро-эпик жанрҙар
- •2. Ғайса Хөсәйеновтың “Батырҙар ҡиссаһы” китабының йөкмәткеһе һәм әҙәбиәттә уның яңы күренеш булыуы.
- •3. Үлтер, улым, фашисты
- •– Се билет
- •2. Хәсән Назарҙың “Шәмсыраҡ” поэмаһы. Әҫәрҙең композицион үҙенсәлеге. Поэманың лирик геройы, уны тасуирлауҙың поэтик үҙенсәлектәре.
- •2. Рәми Ғариповтың “Батырша” балладаһы. Батыршаның тотҡонлоҡтағы уйҙары, батшаға хат яҙырға йыйыныуы. Балладаның художество үҙенсәлеге.
- •3. Әҙәбиәт теорияһы: лирик герой тураһында төшөнсә.
- •1.Башҡорт әҙәбиәтендә Салауат темаһының үҫеше, уға бағышлап ижад ителгән әҫәрҙәр.
- •2. Мостай Кәримдең “Ташлама утты, Прометей!” әҫәренең идея –тематик йөкмәткеһе.
- •1.Башҡорт әҙәбиәтендә Салауат темаһының үҫеше, уға бағышлап ижад ителгән әҫәрҙәр.
- •2. Мостай Кәримдең “Ташлама утты, Прометей!” трагедияһының идея-тематик йөкмәткеһе.
- •3. Әҙәбиәт теорияһы: поэма тураһында төшөнсә.
- •– Се билет
- •3. Әҙәбиәт теорияһы: баллада тураһында төшөнсә.
- •– Се билет
- •2.Рәми Ғариповтың «Аманат» ҡобайырында ша ғирҙың яңы быуынға аманат һүҙҙәре, уларҙың бөгөнгө көн күҙлегенән актуаль булыуы.
- •– Сы билет
- •2. Рауил Бикбаевтың гражданлыҡ поэзияһы .
- •3. Р.Бикбаевтың «Халҡыма хат» поэмаһынан өҙөктө ятҡа һөйләү.
- •2.Динис Бүләковтың «Ғүмер бер генә» романы. Романда заман темаһы, үҙгәртеп ҡороу реформалары осорона хас һыҙыттар.
- •2.Рәшит Солтангәрәевтың “Хамбал” хикәйәһе, халыҡтың Бөйөк Ватан һуғышы осорондағы ауыл тормошон кәүҙәләндереү. Хамбал образы.
- •3.Мостай Кәримдең “Аяҡтарым юлда, күңелем йырҙа” шиғырын ятҡа һөйләү.
- •2. Рәшит Солтангәрәевтең “Ҡиәмәтлек кейәү” хикәйәһе. Ҡарт әсәнең уй-һағыштарының сағылышы. Хикәйәнең психологизм алымдары.
- •3. Әҙәбиәт теорияһы: әҫәрҙә автор теле һәм персонаждар теле.
- •2. Назар Нәжмиҙең “Урал” поэмаһы, уның идея-тематик йөкмәткеһе. Ҡурайсы образы. Поэманың поэтик үҙенсәлеге.
- •3. Әҙәбиәт теорияһы: әҫәрҙең композицияһы һәм сюжеты тураһында төшөнсә.
- •2.Баязит Бикбайҙың “Аҡсәскә” повесының идея – тематик йөкмәткеһе. Әҫәрҙең төп образдары, ғаилә мөнәсәбәттәре.
- •3.Әҙәбиәт теорияһы: роман – эпопея тураһында төшөнсә.
- •2. Ноғман Мусиндың әҫәрҙәрендә кешенең тәбиғәткә, хеҙмәткә мөнәсәбәте. Мораль –этик проблемалар.
2. Хәсән Назарҙың “Шәмсыраҡ” поэмаһы. Әҫәрҙең композицион үҙенсәлеге. Поэманың лирик геройы, уны тасуирлауҙың поэтик үҙенсәлектәре.
Хәсән Назар “Шәмсыраҡ” поэмаһында уйы-күңеле менән тыуған яҡтарына әйләнеп ҡайтып, замандаштарының бөгөнгө яҙмыштары, әҙәп-әхлаҡ донъялары хаҡында уйлана.
Шәмсыраҡ нимәне аңлата һуң ул? Башҡорт теленең аңлатмалы һүҙлегенә мөрәжәғәт итәйек. Шәмсыраҡ – аҫыл таш тигән мәғәнәлә. Әгәр ҙә шәм-сыраҡ һыҙыҡса яҙылһа – ут яҡтыһы бирә торған төрлө яҡтыртҡыс.
Автор шәмсыраҡтай булып янған рухи донъяһына алып инә. Шағирҙың уй-кисерештәрен беҙ уның 30 йыл элек Морат дуҫына әрменән яҙған хаты буйынса белә алабыҙ.
Лирик герой бәләкәй саҡтан башлап үҙендә әҙәбиәткә һөйөү тәрбиәләгән. Көтөү көткәндә уның ҡулында һәр саҡ китап булған, риүәйәттәр уның күңелен йылытҡан.
Шағирҙың ижадында ҡыҙыл еп булып тәбиғәт темаһы тора. “Шәмсыраҡ” поэмаһында ла Х.Назардың тыуған яҡҡа булған һөйөүен күрәбеҙ. Һалдат Козельск ҡалаһында хеҙмәт итә, яҡында ғына Жиздра йылғаһы ағып ята, тик уға былар ят. Лирик герой тыуған ауылы Таулыҡайҙы, Ҡороюл йылғаһын “үлеп” һағына.
Һалдат кескәй саҡтан эшкә өйрәнеп үҫкән: көтөү көткән, әсәһе менән утын ташыған, ун биш йәштән башлап һабансы булған. Тик яҙмышы ниндәй генә ауыр булмаһын ул күңелен таҙа, матур итеп һаҡлаған. Һәр бер йөрәк шәмсыраҡ кеүек нурлы, таҙа булһа, кешенең үҙенә лә йәшәргә еңелерәк, донъя ла матурыраҡ булыр ине.
Әҫәрҙә ҡоршаулы сюжет. Поэма автор һүҙе менән башлана һәм бөтә, әҫәрҙең үҙәгендә лирик геройҙың хаты тора.
3. Үҙегеҙгә оҡшаған йәш яҙыусы һәм уның әҫәре тураһында әңгәмә.
15 – се билет
1.Баязит Бикбайҙың “Салауат” драмаһында Салауат образы. Образдың һеҙгә булған йоғонтоһо.
2. Рәми Ғариповтың “Батырша” балладаһы. Батыршаның тотҡонлоҡтғы уйҙары, батшаға хат яҙырға йыйыныуы. Балладаның художество үҙенсәлеге.
3. Әҙәбиәт теорияһы: лирик герой тураһында төшөнсә.
1.Баязит Бикбайҙың “Салауат” драмаһында Салауат образы. Образдың һеҙгә булған йоғонтоһо.
XVIII быуаттағы Пугачев ихтилалы һәр ваҡыт яҙыусыларҙы үҙенә йәлеп итеп торҙо. Б.Бикбай ҙа ситтә ҡалманы, “Салауат” исемле драма яҙҙы.
Был әҫәр халыҡтар дуҫлығы, хеҙмәтсән халыҡ араһында туғандарса берҙәмлек, интернационализм тойғоһо тәрбиәләүгә йүнәлтелгән. Драма 1773-1775 йылдарҙа алып барылған Емельян Пугачев етәкселегендәге Крәҫтиәндәр һуғышы ваҡиғаларын яҡтырта.
Драманың үҙәгендә Салауат образы тора. Унда халҡыбыҙға хас иң яҡшы сифаттар тупланған. Салауат ҡурҡыу белмәҫ батыр, тәүәккәл, ҡаты холоҡло, ҙур йөрәкле кеше. Ул үҙ халҡын, тыуған ерен ҡайнар һөйөү менән ярата, дошмандарға ҡарата аяуһыҙ. Салауат образы драмала героик һәм лирик планда асыла. Яҙыусы уны халыҡтың данлыҡлы батыры һәм шағир-импровизатор итеп һүрәтләй.
Төп конфликт халыҡ һәм власть араһында. Халыҡ батша власының сикһеҙ ҡыҫымына, төрлө дәрәжәле чиновниктарҙың башҡорт ерен талауына ҡаршы, баш күтәререгә әҙер. Салауат башҡорт егеттәрен Пугачев менән бер сафта көрәшергә саҡыра. Батыр көрәштә халыҡҡа таяна, һәр ерҙә ул халыҡтың ярҙамын күрә.
Драма халыҡтың еңелеүен, Салауаттың ҡулға алыныу картиналарын күрһәтеү менән тамамлана, халыҡ еңелә, ләкин ул еңеүгә булған ышанысын юғалтмай, үҙ эшенең хаҡлығын аңлай, Салауат батыр тураһында яҡты иҫтәлектәр һаҡлай.
Салауат образын Ҡолой Балтасов, Солтан һәм Бохайыр кеүек башҡорт феодалдары, урыҫ байҙары образдарына ҡаршы ҡуйып була. Улар халыҡ көрәшенә ҡаршы сығалар. Бының менән автор ихтилалдың социаль һәм милли тамырҙарын аса.